«Ο διπλός καλλιτέχνης» της Ελένης Λαδιά

Στη μνήμη της ποιήτριας Νανάς Ησαΐα

Όπως στις γεωμετρικές προτάσεις δεχόμαστε μία υπόθεση ως δεδομένη, υποθέτουμε πως ο καλλιτέχνης είναι διπλός, έχει δηλαδή δύο φύσεις: την ανθρώπινη και την καλλιτεχνική. Επειδή όμως αυτές οι φύσεις δεν είναι ενωμένες ατρέπτως, αχωρίστως, αδιαιρέτως και ασυγχύτως, όπως στη θεανθρώπινη ένωση, αρκετές φορές συμφύρονται. Κι έτσι μιλάμε για διχασμούς, ανεξήγητες παραξενιές ή σχιζοφρενικά στοιχεία στον χαρακτήρα του καλλιτέχνη. Από τις δύο φύσεις του, σταθερότερη και μακροβιότερη φαίνεται πως είναι η καλλιτεχνική. Αυτή δεν αφήνει τον άνθρωπο που την έχει ούτε στην αρρώστια, στον πόνο, στα γηρατειά, ούτε ακόμη και στον θάνατο. Σαν τα πουλιά που κελαηδούν, προτού πεθάνουν. Μόνον στα πουλιά;

«Το κεφάλι του νεκρού Ορφέα τραγουδούσε και μετά τον θάνατό του», έκανε τη θαυμάσια σύνδεση η φίλη μου Νανά Ησαΐα κάποτε που μιλούσαμε για τον καλλιτέχνη. Ήταν η μόνη από τους φίλους μου με την οποία μπορούσα να συζητήσω παρόμοια θέματα. Όντως, αυτός ο θεολόγος με τη μαγική λύρα, που κατέβηκε στον Άδη για την αγαπημένη που ήταν μια σκιά, άρα μια ιδέα, και παρέμεινε μια σκιά, δηλαδή μια ιδέα, είναι ένα δυνατό πρότυπο. Δεν ξέρω αν ο καλλιτέχνης μπορεί να ερωτευθεί πρόσωπο, αφού είναι τόσο ιδεόπληκτος. Μπορεί σαν τον Νάρκισσο να ερωτεύεται τον εαυτό του στη λίμνη των ψευδαισθήσεών του.

Μετά τον διαμελισμό του από τη μανία των Μαινάδων, το κεφάλι του Ορφέως μεγεθυσμένο, πανέμορφο, στιλπνό σαν μαρμάρινο, όπως το δείχνει η αγγειογραφία, είναι κοσμημένο με πυκνούς βοστρύχους και λεπτή ταινία. Τώρα το κεφάλι είναι πιο μακριά, αποκομμένο από το υπόλοιπο σώμα. Απεικονίζεται εν τομή, το μάτι διαγράφεται καθαρά, το στόμα είναι μισάνοιχτο, γιατί η ασώματη κεφαλή τραγουδά και χρησμοδοτεί. Το άσμα του καθηλώνει τα πλάσματα του Άδου. Τον ακούνε μαγεμένα. Εσύ το ακούς; Εσύ που έκανες την ωραία σύνδεση, το ακούς;