«Το κρεβάτι του Προκρούστη» της Ελένης Λαδιά
Ο μύθος θέλει τον αρχαίο ήρωα Θησέα να μη διαλέγει τον ασφαλή θαλάσσιο δρόμο για τη μετάβασή του από την Τροιζήνα στην Αθήνα αλλά τον στεριανό, που έκρυβε παγίδες και κινδύνους. Ο ήρωας ζητούσε να αποδείξει τη δύναμή του καθαρίζοντας τη διαδρομή από το ρύπος των κακοποιών. Ο Πλούταρχος[1] γράφει πως εκείνους τους χρόνους εμφανίσθηκαν άνθρωποι που ήταν υπερφυσικοί και ακαταπόνητοι στα έργα των χεριών, στην ταχύτητα των ποδιών και στη σωματική ρώμη. Όμως αυτές τις φυσικές ιδιότητες δεν τις χρησιμοποιούσαν για το καλό και την ωφέλεια των ανθρώπων αλλά για την απανθρωπιά, την κακία και την κυριαρχία. Ανάμεσα στους ληστές, που νίκησε ο Θησεύς αναγκάζοντάς τους να υποστούν κι οι ίδιοι το τέλος που επέβαλλαν στους άλλους, ήταν και ο Δαμάστης, ο επονομαζόμενος Προκρούστης, μοναδικός στη σύλληψη ενός θανατηφόρου μαρτυρίου. Πάνω στην κλίνη που ο ίδιος επινόησε το μέγεθός της, το στηριζόμενο στο υποκειμενικό μέτρο του κυριάρχου, ξάπλωνε τους ανθρώπους και ανάλογα με το ύψος τους τους τραβούσε ή τους πετσόκοβε. Ο Απολλόδωρος[2] γράφει πως είχε δύο κρεβάτια, ένα μικρό κι ένα μεγάλο. Έβαζε τους κοντούς στο μεγάλο κρεβάτι και τους σφυροκοπούσε για να τεντωθούν, ενώ τους ψηλούς στο μικρό, για να τους πριονίσει τα μέρη που περίσσευαν.
Τι να μας διδάσκει άραγε ο μύθος; Κάτω από την άγρια και πρωτόγονη χρησιμοποίηση των ανθρώπων από τον ληστή, κρύβεται η επιβεβλημένη ισότητα, το βιομηχανικό πανομοιότυπο κι όχι η βιοτεχνική πρωτοτυπία. Ο Προκρούστης δεν ήξερε τότε πως το επινοημένο του μαρτύριο ήταν η ρίζα της μεταγενέστερης παγκοσμιοποίησης. Η εξίσωση των ανθρώπων, το επιβεβλημένο στερεότυπο σχήμα. Στη δική του σύλληψη, ίσως δίχως να τη γνωρίζουν, στηρίχτηκαν τα εφιαλτικά έργα των Όργουελ και Χάξλεϊ. Το υποκειμενικό μέγεθος του κρεβατιού που χρησιμοποιούσε ο Προκρούστης ή Δαμάστης ή ακόμη και Πολυπήμων, αυτός δηλαδή που προξενεί βάσανα, συμβολίζει την αυθαιρεσία του κάθε δυνάστη ή τυράννου, ενώ το τέντωμα η το πετσόκομμα, για να επιτευχθεί το ίδιο καλούπι, υπονοεί τον θάνατο κάθε διαφορετικότητας και πρωτοτυπίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Πλουτάρχου Θησεύς, μτφρ. Σπ. Μαγγίνα, Εκδ. Βιβλιοθήκη των Ελλήνων.
[2] Απολλοδώρου Επιτομή, μτφρ. Ι.Μ. Χατζηφώτη, Εκδ. Βιβλιοθήκη των Ελλήνων.
