Επέτειος θανάτου του Δημήτρη Παπαδίτσα της Ελένης Λιντζαροπούλου
22 Απριλίου 1987: ο ποιητής Δημήτρης Παπαδίτσας πεθαίνει στην Αθήνα. Θάβεται στο Γ' Νεκροταφείο, στη Νίκαια, στην πόλη όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια. Ο τάφος του είναι ακόμη εκεί. Χωρίς συχνούς επισκέπτες, χωρίς ιδιαίτερο «σήμα». Μόνο μια ελάχιστη λευκή πλάκα χαραγμένη: Δ.Π. ΠΑΠΑΔΙΤΣΑΣ 1922-1987. Ούτε έναν στίχο ή μια σημείωση ότι «εδώ κείτεται ποιητής». Θα δυσκολευτεί ο επισκέπτης να τον βρει, ακόμη κι αν ξέρει τον αριθμό: Β1/1/127 – Α1 Τμήμα. Τα λευκά χαλίκια κι ο κισσός, τα φρέσκα άνθη, η καθαριότητα, μαρτυρούν την οικεία φροντίδα. Κατά τα άλλα, ανάρμοστη «σιωπή» και απουσία «δημόσιας» φροντίδας και σπουδής για τον πολυσήμαντο μεγάλο ποιητή.
27 χρόνια από τον θάνατό του, παρών ο Παπαδίτσας μέσα στις ακονισμένες λέξεις του, σε καλογυαλισμένους στίχους, στις μνήμες των φίλων, στις αναζητήσεις των αναγνωστών. Για την ποίησή του μίλησαν διακεκριμένοι άνθρωποι των γραμμάτων, όπως ο Ανδρέας Καραντώνης, και μάλιστα στις σελίδες ενός ολόκληρου βιβλίου[1], γράφτηκαν πολλές κριτικές, του απονεμήθηκαν βραβεία[2]. Ανεκτίμητος πλοηγός για την ποίησή του ωστόσο θα παραμένει πάντα το πολύ σημαντικό δοκιμιακό έργο της Ελένης Λαδιά Ο αγαπημένος του όντος [3].
Η Ελένη Λαδιά γνωρίζει, όσο ίσως κανείς άλλος, τον ποιητικό νου και τη λεκτική ευστροφία του Παπαδίτσα. Μετέφρασαν μαζί ορφικούς και ομηρικούς ύμνους και απέδωσαν τη Νέκυια, τη λ ραψωδία της Οδύσσειας, στην πιο άριστη μετάφρασή της, το προλογικό σημείωμα της οποίας υπογράφει μόνη η συγγραφέας και αρχαιογνώστρια, σαν σήμερα πριν από 10 χρόνια, στις Εκδόσεις Αρμός, αφού ο ποιητής είχε ήδη αναχωρήσει «για τη χώρα των Νεκύων»[4]. Ένα βιβλίο που το χαρακτηρίζει η λεκτική και εκδοτική καλαισθησία, που όμως «διέφυγε» της κριτικής. Θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρετο εγχειρίδιο εισαγωγής στον αρχαίο λόγο, μαθητικό ανάγνωσμα, εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς, θησαυρό για τους ελληνιστές και απόλαυση ανάγνωσης για όλους. Με γλώσσα που επιδιώκει να εκφραστεί ποιητικά τιμώντας την αξία του κειμένου με το οποίο καταπιάνεται και «το παλεύει» αποδίδοντάς του τα «ίσα». Δηλαδή μύριες λεκτικές αποχρώσεις με στόχο να αναδειχθεί και να αναδυθεί η συνέχεια της γλώσσας μας και η μία και μόνη δεξαμενή από όπου μπορούμε να αντλούμε τα δώρα της, τον καθημερινό μας λόγο.
Το έργο του Δημήτρη Παπαδίτσα, γνωστό στο υποψιασμένο κοινό, διατηρεί σταθερή την αξία και την ποιητική του ικμάδα μέσα στον χρόνο. Ο λόγος του, διαποτισμένος από ισχυρές δονήσεις του υποσυνείδητου, αναζητά και αποκαλύπτει, ρέει και ηχεί, είναι η ίδια του η λέξη, αυτόνομη, δηλωτική, πάσχουσα. Σε συναυτουργία σχεδόν με το υπερβατικό, συνθλίβει άλλοτε κι άλλοτε ανασταίνει το αιώνιο πένθος, την απορία. «Τι το ον;»
Η μελαγχολική του φύση δικαιώνεται στο ανεκπλήρωτο, όχι ως αυτοσκοπό αλλά ως εμφαντικό της ζωής, τη δίψα. Αναζητά το όλον, την αλήθεια, μη αρκούμενος στα επιμέρους και, έχοντας συνειδητοποιήσει το μέγα εμπόδιο προς τη γνώση, τον θάνατο, πενθεί γι' αυτό το παράδοξο που αναγκάζει τον νου στον αυτοπεριορισμό του και την αποδοχή του πεπερασμένου των δυνατοτήτων του.
Όπως ο ίδιος σημειώνει, «αυτή είναι η πορεία της ποίησης, που προαγγέλλει το μέλλον της: μια ποίηση αποκαλυπτική υψηλών νοημάτων, που θα ανεβάσουν τον άνθρωπο από το χαμερπές αδιέξοδο, το άγχος και την απόγνωση του πνεύματος στην ενόραση του θείου, που είναι και το βαθύτερο αίτημα της ύπαρξης μα και η μεγάλη της έκπληξη»[5].
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ποίηση του Παπαδίτσα, απ' άκρου σ' άκρον, απηχεί μια σχέση διάρκειας με την αρχαία Ελλάδα, έναν άρρηκτο ψυχικό και πνευματικό δεσμό που εμφανίζεται από τις αρχές και θα τον συνοδεύει ως το τέλος. Παράλληλα, η πρόνοια της δημιουργίας φωτίζεται με τη λιτότητα του υπερβατικού λόγου που αναδεικνύει το θαυμαστό μέσα από το οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως κόσμημα πολύτιμο και αιώνιο.
Μαζί μου είπα να πάρω ένα δέντρο για σκιά [6]
Μα πού είναι το δέντρο και πού ο ίσκιος; Οι ποιητές ούτε νεκροί δεν μας αφήνουν να ξαποστάσουμε. Φτιάχνουν έναν ξαφνικό ουρανό δίπλα στις λέξεις τους και φεύγουμε ορμητικά για το παρόν, καθώς τις ανταμώνουμε.
[Η φωτογραφία του Δημήτρη Παπαδίτσα είναι τραβηγμένη από την Ελένη Λαδιά σε επίσκεψή τους στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας.]
[1] Ανδρέα Καραντώνη, Προσωπικό με την ποίηση του Δ.Π. Παπαδίτσα, Γνώση, Αθήνα 1981.
[2] Τιμήθηκε δύο φορές με το Α΄ Βραβείο Ποιήσεως, 1964 & 1981, και με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (Ίδρυμα Ουράνη), 1984. Το 1985 τιμήθηκε με μετάλλιο από τον Δήμο της Νίκαιας.
[3] Ελένης Λαδιά, Ο αγαπημένος του όντος, IMAGO, Αθήνα 1984 1η έκδοση & 2η έκδοση, Λογεῖον, Τρίκαλα, 2011.
[4] Ομήρου Οδύσσειας, λ, Νέκυια, Μετάφραση Δ.Π. Παπαδίτσας – Ελένη Λαδιά, Αρμός, Αθήνα, 2004.
[5] Δ.Π. Παπαδίτσα, Ως δι' εσόπτρου, Αστρολάβος / Ευθύνη, Αθήνα 1989.
[6] Δ.Π. Παπαδίτσα, Δυοειδής Λόγος, Αυτά είπαν οι νεκροί στα δέντρα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1980.
