fbpx
×

Προειδοποίηση

JUser: :_load: Αδυναμία φόρτωσης χρήστη με Α/Α (ID): 922
«Ποιητική και κριτική υπόσταση» της Σταυρούλας Γ. Τσούπρου

«Ποιητική και κριτική υπόσταση» της Σταυρούλας Γ. Τσούπρου

Δανείστηκα εδώ τον τίτλο μίας από τις ενότητες που συναποτελούν το δοκίμιο εκείνο το οποίο ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος (πρόωρη απώλεια, πραγματικά, για τα γράμματα στη χώρα μας, και όχι μόνον του πανεπιστημιακού χώρου) επέγραφε με τη φράση του Κωστή Παλαμά: «Και η Κριτική, Μούσα είναι»[1] , δοκίμιο το οποίο, ακριβώς, αναφερόταν στον δισυπόστατο αυτόν μεγάλο ποιητή, προκειμένου, αφενός, να θυμίσω το συγκεκριμένο, εμπνευσμένο δοκίμιο στους ενδιαφερομένους (η αρχική ιδέα βάσει της οποίας ο Αθανασόπουλος μελετά τη διπλή υπόσταση του Κωστή Παλαμά, ιδέα την οποία δε θα μπορούσα να παρουσιάσω σε ετούτο τον μικρό χώρο, είναι αληθινά ευφυής) και, αφετέρου, να επιχειρήσω να επεκτείνω τις δυνατότητες εφαρμογής του στο ασθμαίνον, «υπερκριτικό» σήμερα, ως μία πιθανή δικλείδα ασφαλείας. Στο σήμερα, όπου, από τη μια μεριά, η κριτική χρειάζεται (όπως εύγλωττα θεωρώ ότι υπαινίσσεται ο τίτλος του πρόσφατου βιβλίου του επιμελούς και συστηματικού, επίσης κριτικού, Γιώργου Ν. Περαντωνάκη, Η μεταπολιτευτική κριτική στον καθρέφτη [Πόλις, 2013]) να εξετάσει προσεκτικά το πρόσωπό της και να εντοπίσει/αφαιρέσει τους λεκέδες οι οποίοι της το παραμορφώνουν και, από την άλλη, οι αναγνώστες επιβάλλεται να επιφυλάσσονται και να εμπιστεύονται δύσκολα τις γνώμες των άλλων, ειδικά όταν οι τελευταίοι απλώς φέρονται ως αλλά δεν είναι, ούτε θα μπορούσαν να είναι, κριτικοί.

Ο Αθανασόπουλος, λοιπόν, για να επιστρέψουμε στα ήρεμα νερά του παλαμικού «κελιού», αφού αναφέρεται στο ότι, ακόμα και από τους αρνητές του ποιητικού του έργου, ο Παλαμάς θεωρείται «ένας από τους μεγαλύτερους κριτικούς της λογοτεχνίας μας» και «για πολλούς ο σπουδαιότερος», προχωρά στη διαπίστωση, σίγουρα όχι πρωτότυπη αλλά πάντως πολύ σημαντική, ότι η «περίπτωση του ποιητή/κριτικού Παλαμά δημιούργησε μια παράδοση στη νεοελληνική κριτική της λογοτεχνίας, σύμφωνα με την οποία οι σημαντικότεροι κριτικοί υπήρξαν λογοτέχνες (και κυρίως ποιητές): Παλαμάς, Ξενόπουλος, Άγρας, Σεφέρης, Ελύτης». Όπως επισημαίνει ο Αθανασόπουλος: «Το θέμα της επικάλυψης, συγγένειας ή και ταυτότητας της λογοτεχνικής δημιουργίας με την κριτική λειτουργία εξετάζεται διεξοδικότερα στα "Προλεγόμενα" του δεύτερου τόμου των Πεζών Δρόμων, "Ο Αλκιβιάδης του Συμποσίου". Πρόκειται για έναν από τους περισσότερο κριτικά αποτελεσματικούς Προλόγους του Παλαμά, επειδή η επιχειρηματολογία του στηρίζεται στην παρουσίαση σχετικών δεδομένων από την παγκόσμια γραμματεία και δεν παρασύρεται προσπαθώντας να μυθοποιήσει το πρόσωπο του ποιητή, γεγονός το οποίο συνήθως συνοδεύεται από λυρική μεγαλοστομία. Τα παραδείγματα μεγάλων κριτικών-ποιητών ή ποιητών-κριτικών που παρουσιάζει ο Παλαμάς είναι πολλά και η από μέρους του προσπάθεια επισήμανσής τους αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του για αυτό το θέμα: Renan, Sainte-Beuve, Mathew Arnold, Oscar Wilde, Baudelaire, Goethe, Schiller, Shelley, Swinburne, Hugo, Suarès, Marie Duclos, Carducci, Valéry και πολλοί άλλοι. Όλοι αυτοί, κατά τον Παλαμά, υπήρξαν μεγάλοι κριτικοί επειδή παράλληλα ήταν –ή ξεκίνησαν ως– μεγάλοι ποιητές».

Ο Αθανασόπουλος ξεχωρίζει, περαιτέρω, ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα «Προλεγόμενα» των Πεζών Δρόμων Α′, Β′, Γ′, μεταξύ των οποίων και το ακόλουθο: «Ο στοχαστικός ευρύνεται, κριτικός· ο κριτικός αδύνατο να λησμονήση την υπόστασή του, την ποίηση. Πίσω από τον κριτικό παραμονεύει ένας ποιητής. Κι ένα από τα χαρίσματα του ποιητή, η κριτική». Από τα παραπάνω γίνεται εύκολα κατανοητό γιατί ο Παλαμάς απέδιδε τόσο σημαντικό ρόλο στον συσχετισμό της έμπνευσης με τη μελέτη και στη συνεργασία τους στο έργο τής φαντασίας. «Κατά τον Παλαμά», συνεχίζει ο Αθανασόπουλος, «η συνεργασία αυτών των δύο παραγόντων της λογοτεχνικής δημιουργίας [...] συντελεί στη διαλεκτική σχέση του υποκειμενικού με το αντικειμενικό, η οποία αποτελεί την κατεξοχήν λειτουργία του λογοτεχνικού έργου».

Γλαφυρό παράδειγμα λογοτέχνη/ποιητή-κριτικού ο οποίος λειτουργεί με τον ως άνω περιγραφέντα τρόπο στις μέρες μας είναι, μεταξύ όχι πολλών άλλων, ο ποιητής Γιώργος Βέης. Παρατηρούμε, ωστόσο, ότι στον κατάλογο των έργων αυτού του τελευταίου (ξεκινώντας από τη μικρότερη σε έκταση κατηγορία, που είναι το μεταφραστικό έργο του, για να συνεχίσουμε με τις πεζογραφικές Μαρτυρίες του, εκτεινόμενες σε έξι, προσώρας, πλούσιους τόμους –ανακουφιστικούς καρπούς των πολυετών παραμονών του στο εξωτερικό, λόγω του επαγγέλματός του– και να καταλήξουμε στα ποιητικά του βιβλία, τα οποία κατορθώνουν, θαυμαστά, να συμπυκνώνουν την πληθωρική, πνευματική δραστηριότητά του) δεν περιλαμβάνεται καμία ένδειξη της παράλληλης, ακούραστης ενασχόλησής του με την κριτική του (λογοτεχνικού) έργου άλλων συγγραφέων. Δεν έχει, δηλαδή, συγκεντρώσει ακόμη ο Γιώργος Βέης (τουλάχιστον εξ όσων γνωρίζω) κάποιες έστω από τις κριτικές του σε έναν ή περισσότερους τόμους, ίσως και για τον λόγο ότι θα βρισκόταν προ ενός δύσκολου έργου, λόγω του ήδη μεγάλου αριθμού τους.

Η τελευταία, πάντως, ποιητική συλλογή του, Βλέπω (ύψιλον/ βιβλία, 2013), προσφέρεται ως καλό παράδειγμα προκειμένου να καταδειχθεί πώς συνεργάζεται, στην περίπτωσή του, η έμπνευση με τη μελέτη, πώς συνδυάζεται το υποκειμενικό με το αντικειμενικό. Οι πλατιές και ταυτόχρονα ουσιαστικές γνώσεις του Βέη, τόσο από τον χώρο τής Τέχνης όσο και από τον χώρο της φιλοσοφίας, φαίνονται ήδη στο σώμα των ίδιων των ποιημάτων του αλλά και των motto τους, ενώ τεκμηριώνονται στις σελίδες των Σημειώσεων, όπου γίνονται και οι οφειλόμενες παραπομπές· συναντούμε εκεί τους δασκάλους και ομοτέχνους του ποιητή, πνευματικούς συγγενείς και υψηλούς προγόνους. Παράλληλα, ο Γιώργος Βέης, σε Σημειώματά του, κυρίως στον ηλεκτρονικό Τύπο, αλλά και μέσω των βιβλιοκρισιών του (βλ., επί παραδείγματι, τη βιβλιοκρισία για το: Μπαλτάζαρ Τόμας, Ο Σπινόζα και η τέχνη της ευτυχίας) παραπέμπει με ποικίλους τρόπους, άλλοτε ευθέως και άλλοτε όχι, στην ποιητική δημιουργία του, ακόμα και στην ίδια τη διαδικασία της, όπως, επί παραδείγματι, στη διαδικασία και το σκεπτικό της επιλογής του τίτλου της συλλογής του. Έτσι, σε ένα από τα ως άνω Σημειώματά του, παραθέτει και τα ακόλουθα από το: Ζιλ Ντελέζ, Σπινόζα – Πρακτική φιλοσοφία, μετάφραση: Κική Καψαμπέλη, εκδόσεις νήσος, 1996, συναρτώντας τα με τον τίτλο Βλέπω:

«Πρέπει να κατανοήσουμε σε ένα όλον τη γεωμετρική μέθοδο, το επάγγελμα της λείανσης των φακών και τη ζωή του Σπινόζα. Διότι ο Σπινόζα ανήκει στους ζωντανούς – ορώντες. Και ακριβώς, λέει πως οι αποδείξεις είναι τα "μάτια της ψυχής". Πρόκειται για το τρίτο μάτι, εκείνο που μας επιτρέπει να δούμε τη ζωή πέρα από όλες τις ψευδείς επιφάσεις, τα πάθη και τους θανάτους. Για μια τέτοια θέαση χρειάζονται αρετές, ταπεινοσύνη, ένδεια, αγνεία, λιτότητα, όχι πλέον ως αρετές που ακρωτηριάζουν τη ζωή, αλλά ως δυνάμεις που ενώνονται μαζί της και διεισδύουν μέσα της. Ο Σπινόζα δεν πίστευε στην ελπίδα, δεν πίστευε καν στο θάρρος· πίστευε μόνο στη χαρά και στη θέαση. Άφηνε τους άλλους να ζουν, φτάνει και οι άλλοι να τον άφηναν να ζει. Ήθελε μονάχα να εμπνεύσει, να αφυπνίσει, να ανοίξει τα μάτια. Η απόδειξη ως τρίτο μάτι δεν έχει στόχο να υπαγορεύσει ή έστω να πείσει, αλλά απλώς να αποτελέσει τον φακό ή να λειάνει το γυαλί για αυτή την εμπνευσμένη ελεύθερη θέαση».

Τα παραπάνω φωτίζουν, βέβαια, το έργο της φαντασίας, όπως το είδαμε στα παλαμικά συμφραζόμενα νωρίτερα, αλλά δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι ενισχύουν επιπλέον, μέσω της αντίστροφης πορείας, το κριτικό έργο του ποιητή, πλουτίζοντας τις προσληπτικές δυνατότητές του. Η έμπνευση και η μελέτη συνδυασμένες καθιστούν, τελικά, και τις κριτικές του Γιώργου Βέη δυνητικές μορφές ποιητικών/στοχαστικών δοκιμίων, τα οποία μπορούν να απευθύνονται, χάρη και στη ρητορική δεινότητα του δημιουργού τους, ταυτόχρονα στον εσωτερικό εαυτό του ποιητή αλλά και στον αναγνώστη.

[1] Για το εν λόγω δοκίμιο βλ. στο Μισέλ Φάις (επιμ.), Η γραφή και ο καθρέφτης. Λογοτεχνία και Κριτική, Εκδόσεις Πόλις, 2002, σσ. 11-26.


 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.