της Ελένης Λαδιά

Υπάρχουν μαγικές λέξεις στη ζωή μας λέξεις - κλειδιά που ανοίγουν νέους κόσμους. Μία από αυτές είναι το εξαίφνης. Εξαίφνης εκ του εξ + αίφνης (από το αίψα που σημαίνει γρήγορα.) Το μαγικό αυτό επίρρημα υποκρύπτει άραγε κάποια έννοια χρόνου;

Ο Πλάτων στον διάλογό του Παρμενίδης (156e-157β) τοποθετεί την άτοπη φύση του εξαίφνης ανάμεσα στην κίνηση και τη στάση, χωρίς να βρίσκεται μέσα στον χρόνο.

Στο Συμπόσιο (210e) το καθαυτό ωραίο γίνεται εξαίφνης. Αυτό δε συλλαμβάνεται με την καθαρά διανοητική κατάκτηση, γράφει ο Συκουτρής, αλλά πρόκειται για μια κατάσταση εις την οποίαν περιέρχεται η Ψυχή «αντικρύζουσα το Ωραίον ως κάτι απόλυτον, ως ιδέαν».

Για τον Αριστοτέλη (Φυσικά 222.15) υπάρχει μια υποτυπώδης έννοια χρόνου αλλά είναι ασύλληπτη λόγω της μικρότητάς της.

Παραλλαγές του εξαίφνης είναι και η «Στιγμή», η οποία κατά τον Κίρκεγκορ κυοφορεί την αιωνιότητα ή το «εν στιγμή Χρόνου» (Λουκάς Δ,6) όταν ο Διάβολος δείχνει στον Χριστό μέσα στην έρημο τα βασίλεια της οικουμένης.

«Σαν έξαφνα ώρα μεσάνυχτ' ακουσθεί» γράφει ο Καβάφης στο ποίημά του «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον». Στο εξαίφνης προσδιορίζεται επακριβώς και η έννοια του χρόνου: ώρα μεσάνυχτ' ακουσθεί. Στο θαυμάσιο ποίημά του «Μύρης• Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ.», το εξαίφνης συνδυάζεται περισσότερο με την αίσθηση. Όχι με τη λογική καθαρότητα. «Κ' εξαίφνης με κυρίευσε μια αλλόκοτη / εντύπωσις. Αόριστα, αισθανόμουν / σαν νάφευγεν από κοντά μου ο Μύρης• / αισθανόμουν που ενώθη, Χριστιανός, / με τους δικούς του, και που γενόμουν / ξένος εγώ, ξένος πολύ• ένιωθα κιόλα / μια αμφιβολία να με σιμώνει: μήπως κ' είχα γελασθεί / από το πάθος μου, και πάντα του ήμουν ξένος».

Αυτός όμως που συνδυάζει τον χρόνο με το μαγικό επίρρημα και ανιχνεύει τις έννοιες αιτία και αποτέλεσμα είναι ο Φρειδερίκος Νίτσε, ο οποίος θα γράψει στη Χαρούμενη γνώση [1]: «Το ότι ορισμένα αποτελέσματα παρουσιάζονται ξαφνικά μας ρίχνει σε πλάνη. Μα αυτό το ξαφνικό μόνο για μας υπάρχει. Σ' αυτό το δευτερόλεπτο του ξαφνικού υπάρχουν ένα σωρό φαινόμενα που μας διαφεύγουν. Μια διάνοια που θα 'βλεπε την αιτία και το αποτέλεσμα σαν μια συνέχεια και όχι, όπως εμείς, σαν έναν αυθαίρετο κατατεμαχισμό, η διάνοια δηλαδή που θα 'βλεπε τη ροή των γεγονότων, θ' αρνιόταν την ιδέα της αιτίας και του αποτελέσματος, όπως και κάθε προσδιοριστικότητας».

Η έννοια της στιγμής του Κίρκεγκορ και το δευτερόλεπτο του ξαφνικού του Νίτσε, εμπνευσμένα και κρηπιδωμένα πάνω στο πλατωνικό «εξαίφνης», μας πείθουν πως πραγματικά υπάρχουν στον βίο της ανθρωπότητας στιγμές τόσης συμπυκνωμένης σοφίας και σημασίας, ώστε μέσα τους κυοφορούν την αιωνιότητα.

1. Φρ. Νίτσε, Η χαρούμενη γνώση, μτφρ. Μίνας Ζωγράφου, εκδ. Δαρεμάς 1961.

Twitter