Ο φιλέλλην Αχμεντ Ετμαν
Θα θυμάμαι πάντοτε τον φίλο μου ‘Αχμεντ ευπρεπή και καλοντυμένο, ηπίων τόνων και λογικότατο συζητητή και λόγιο. Οι συναντήσεις μας είχαν πάντοτε μία τελετουργική χροιά. Στην Αθήνα τον καλούσα σε ένα εστιατόριο με θαλασσινά που του άρεσαν πολύ, κι εκείνος στο Κάιρο με πήγαινε στο ελληνικό πολιτιστικό κέντρο. Το πιο ωραίο τμήμα της διασκέδασης μας στο Κάιρο ήταν η επιστροφή μου στο ξενοδοχείο. Με συνόδευε ο ίδιος με αυτοκίνητο που οδηγούσε ο σοφέρ του, και εκείνος δίπλα του συνοδηγός. Απολάμβανα την ηρεμία της μεταμεσονύκτιας απλόχωρης και γαλήνιας αιγυπτιακής πρωτεύουσας. Κάποια φορά ακούγοντας αραβική μουσική κατά την διαδρομή μας είπα: «θαυμάσια μουσική Άχμεντ». Γύρισε και με κοίταξε. «Είναι δική σας, βυζαντινή. Από εκεί την πήραμε». Αυτός ήταν ο Άχμεντ Ετμάν. Δίκαιος και φιλέλλην, όσο λίγοι. Στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου όπου εδίδασκε τους φοιτητές του, τους έλεγε πως πρέπει να μάθουν ελληνικά, για να κατανοήσουν την αιγυπτιακή πολιτιστική παράδοση. Είχε ακόμη στον τοίχο του γραφείου τις προσωπογραφίες του Μακρυγιάννη και του Κολοκοτρώνη, των εξεχόντων δηλαδή πνευμάτων του ελληνισμού και πλουσιότατη βιβλιοθήκη με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Οι τιμητικοί του τίτλοι ήταν δεκάδες και όλοι τους γνωρίζουν. Το συγγραφικό του έργο, πρωτότυπο και μεταφραστικό, σημαντικότατο. Στο φιλολογικό του έργο περιλαμβάνονται μελέτες για την αρχαία ελληνική λογοτεχνία και την ανθρωπιστική της κληρονομιά διεθνώς, για τη λατινική λογοτεχνία και τον πολιτιστικό της ρόλο στον αργυρούν αιώνα, ένα ογκώδες σχεδόν βιβλίο με τον τίτλο Αντώνιος και Κλεοπάτρα, μία μελέτη για την τέχνη του Πλουτάρχου, του Σαίξπηρ και του Άραβα πρίγκιπος της αραβικής ποίησης Σάουκι, δοκίμιο για τις κλασσικές πηγές στο θέατρο του Ταουφίκ ελ Χακίμ (μίας άλλης σπουδαίας προσωπικότητας των αραβικών γραμμάτων) καθώς και διάφορες μελέτες, στις οποίες ο Ετμάν ανιχνεύει τις αρχαιοελληνικές πηγές και ρίζες κάνοντας συγκριτικές παρατηρήσεις με νεώτερα και σύγχρονα έργα. Το λογοτεχνικό έργο του Η Κλεοπάτρα λατρεύει την ειρήνη (1984) μεταφράστηκε στην ιταλική, ελληνική (θυμάμαι την μεγάλη του συγκίνηση γι’ αυτήν την μετάφραση από τις εκδόσεις Αρμός), στην αγγλική και γαλλική γλώσσα. Άλλο έργο του Ο τυφλός επισκέπτης ξαναβρίσκει το φως του. Το έργο παίχτηκε στο Κουβέιτ με τον τίτλο Aldinar (1983). Ο σοφός AlHakimδεν προχωρεί στην υποκριτική πορεία, έργο που παίχτηκε στο Λούξορ το 1990 και στην όπερα του Καΐρου το 1991. Μετέφρασε στα αραβικά την Αινειάδα του Βιργιλίου, τον Οιταίο Ηρακλή του Σενέκα (διότι ήταν και Λατινιστής) τις Τραχίνιες του Σοφοκλέους, τον Όμηρο αλλά και σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Στα ελληνικά μετέφρασε Το ιερό Κοράνιο (1987) την Αρχή και το τέλος του νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ κ. ά. Αν θελήσει κανείς να μιλήσει εκτενώς για το έργο του, θα διαπιστώσει πως βρίσκεται μπροστά σε μια εξέχουσα διάνοια, έναν αληθινό πνευματικό εργάτη, έναν άνθρωπο που λαχταρούσε για το καλό της Αιγύπτου και της Ελλάδος. «Δεν σέβονται τους μεγάλους πολιτισμούς», έλεγε συχνά. Ανοιχτόμυαλος μπορούσε να δει και να μιλήσει για τις τρωτές πλευρές της αιγυπτιακής κοινωνίας. Μια φορά ανέφερε πως πρέπει οι Αιγύπτιοι να μη γεννούν πολλά παιδιά, γιατί δεν έχουν να τα θρέψουν. «Δεν ακούνε. Εγώ έχω μόνον δύο γιους αλλά ο θυρωρός της πολυκατοικίας μας έχει δέκα παιδιά».
Θα αναφερθώ σε ένα εθνικό θέμα. Το 1974 μετά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο μας, πολλοί Ελλαδίτες οδηγοί είχαν κολλήσει στα τζάμια των αυτοκινήτων τους ένα χαρτάκι. Πάνω τους ήταν σχεδιασμένη η διχοτομημένη Κύπρος και η επιγραφή «δεν ξεχνώ». Από τότε πέρασαν πολλά έτη. Πολλοί από μας ξέχασαν ή μάλλον δεν το θυμούνται συχνά, ενώ οι άλλοι ξέχασαν και μας ξέχασαν, και ήρθε μόνον ένας φίλος από την Αίγυπτο, ο Άχμεντ Ετμάν, να μας προσφέρει ένα μεγάλο δώρο. Ένα βιβλίο για την Κύπρο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αυτός δεν μας ξέχασε. Και μαζί του δεν μας ξεχνούν και εκατομμύρια άνθρωποι του αραβικού κόσμου. Το βιβλίο έχει τον τίτλο Κύπρος το νησί του κάλλους και του άλγους (μία ακόμη λεπτομέρεια της ευαισθησίας του για την ελληνική γλώσσα.) Τις λέξεις τις διάλεξε ο ίδιος. Δεν έγραψε ομορφιά και πόνο. Προτίμησε τις λέξεις κάλλος και άλγος, για μια βαθύτερη γνωριμία της αγαπημένης νήσου. Το βιβλίο για την Κύπρο είναι το πρώτο και το μοναδικό που κυκλοφορεί στον αραβικό κόσμο. Πάντα ήλπιζα και ελπίζω να μεταφρασθεί στα ελληνικά, για να απολαύσουμε ολόκληρο το κείμενο και να μην περιοριζόμαστε στην αγγλική του περίληψη. Πέρασαν χρόνια από την έκδοσή του, και δεν ενδιαφέρθηκε κανείς για την μετάφρασή του. Ελπίζω κάποιος Κύπριος η Ελλαδίτης εκδότης να κάνει αυτό το αξιέπαινο έργο. Όπως ελπίζω και η ελληνική πατρίδα να τιμήσει, έστω και μεταθανατίως, αυτό το εξαίρετο τέκνο που την αγάπησε. Η Πολιτεία όπως πάντοτε αργεί, αλλά ελπίζουμε να το πράξει.
Η γνώση του συγγραφέως για το θέμα της Κύπρου δηλώνεται από την πλούσια βιβλιογραφία, παλαιότερη και νεώτερη. Τα ελληνικά βιβλία και οι πηγές αναγράφονται στην ελληνική γλώσσα. Χάρτες, φωτογραφικό υλικό, εικόνες αρχαιολογικού πλούτου και σημειώσεις συνοδεύουν τα κείμενα. Εντοπίζονται οι πολιτιστικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδος, Αιγύπτου και ολόκληρου του αραβικού κόσμου. Χρησιμοποιεί τις ιστορικές του γνώσεις για να φωτίσει το κυπριακό πρόβλημα στον αραβικό κόσμο, και ακολούθως να εξηγήσει την δίκαιη στάση των Αράβων απέναντι στην Κύπρο. Εξηγεί επίσης τις φιλικές σχέσεις Νασέρ, Μακαρίου και Αραφάτ, καθώς και την άρνηση του αραβικού κόσμου να δεχθεί την νομιμότητα του τουρκικού ψευδοκράτους του Ντενκτάς.
Από τον φίλο μου Ισάμ Νταρουίς πληροφορήθηκα για τον άλογο θάνατο του Έτμαν από τροχαίο δυστύχημα στο Κάιρο.
Άχμεντ καλό Παράδεισο, που σου αξίζει! Δεν σε ξεχνώ, κι αυτό δεν το γράφω απλώς στο χαρτί, αλλά στην καρδιά μου.
