«Ένα αστροκέντητο πρωτόλειο» της Ελένης Λαδιά
Η χάρις έρχεται απ’ το πούπουλο κι όχι απ’ το φτέρωμα του παγωνιού
(«Έμβρυο φως», από την συλλογή Όπως ο Ενδυμίων του Δ.Π. Παπαδίτσα, 1970)
Στον τίτλο του κειμένου, αναφέρομαι στην πρώτη ολιγοσέλιδη συλλογή του Δ.Π. Παπαδίτσα, Γυμνάσματα, η οποία έκανε την εμφάνισή της το 1943, στην Κατοχή, όταν ο ποιητής ήταν 21 ετών. Η συλλογή εκδόθηκε στην Αθήνα από το Τυπογραφείον Α. Σιδέρη και Γ. Μπαντή, 1943, με την καλλιτεχνική επιμέλεια του ηθοποιού και ζωγράφου Μιχάλη Νικολινάκου, φίλου του ποιητή.
Έχοντας διαβάσει και ξαναδιαβάσει τα άπαντα του Δ.Π. Παπαδίτσα, ανέτρεξα τις μέρες των γιορτών, ίσως από μία διεστραμμένη περιέργεια, να εντοπίσω στα Γυμνάσματα τι προμηνούσε την κατοπινή του εξέλιξη. Ποια στοιχεία υπήρξαν τα πρωταρχικά στην ποιητική του σκέψη κι αν υπήρχε κάποιος πυρήνας, που θα εκτόξευε την ποιητική του γραφή.
Φρονώ ότι οι στίχοι «τ’ αργυρά κύπελλα των στιγμών/ και μεις στεφανωμένοι με υγεία/ τοξεὐουμε τα ελάφια της Αρτέμιδος» (από το ποίημα «Άβελ») και ακολούθως «Ελένη εώρτασες την επέτειο των ρόδων/ που ράισαν σε χίλια κομματάκια – επαναστατημένοι αστερισμοί» και «Οι φόρμιγγες λιπόθυμες σφαδάζουν στην χλόη χωρίς στόματα/ δίπλα στα τόξα και τα βέλη της Αρτέμιδος, και τα ελάφια ελεύθερα» (από το ποίημα «Διθύραμβος του Μάη») έχουν κάτι το ουράνιο και το κοσμογονικό, που ξαναβλέπουμε στα μελλοντικά ποιήματα. Επανέρχονται επίσης η αγαπημένη θεά Άρτεμις του ποιητή και το προσφιλές του όνομα Ελένη.
Προτού ακόμη εμφανισθούν τα ονόματα των προσωκρατικών φιλοσόφων στην ποίησή του, διακρίνουμε την συμπαντική υφή που διέπει τους στίχους αυτής της ολιγοσέλιδης συλλογής.
Προτού ακόμη εμφανισθούν τα ονόματα των προσωκρατικών φιλοσόφων στην ποίησή του, διακρίνουμε την συμπαντική υφή που διέπει τους στίχους αυτής της ολιγοσέλιδης συλλογής. Αυτό όμως που ξαφνιάζει είναι το όνομα Ρελάη. Το όνομα δεν βρίσκεται πουθενά, αλλά υπέθεσα πως δεν ήταν ποιητική επινόηση. Ο ποιητής είχε ανέκαθεν μια συμπάθεια για τους Γερμανούς ποιητές και, ψάχνοντας, είδα πως το πρωτότυπο όνομα ήταν Λορελάι, όνομα που επινοήθηκε από τον Γερμανό μυθιστοριογράφο Κλέμενς Μπρεντάνο και χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τον ποιητή Χάινριχ Χάινε. Στο ρομαντικό ποίημα του Χάινε η Λορελάι είναι πανέμορφη, χρυσοστόλιστη και με ξανθά μαλλιά. Ήταν όπως η ελληνική Σειρήνα: με το τραγούδι της ξετρέλαινε τους ναυτικούς, οι οποίοι πλησιάζοντας προς τα κοφτερά της βράχια, έχαναν την ζωή τους. Αυτήν την μυθική γερμανική μορφή υιοθέτησε ο ποιητής μας, μετατρέποντας το όνομά της επί το ελληνικότερον σε Ρελάη! Στα Γυμνάσματα είναι η πρώτη μυθική γυναίκα. Μυθικές ελληνικές μορφές συναντούμε αργότερα στον ποιητή και είναι η Πυθία, η Σίβυλλα, η Τιθύς η αρρενόσπορη, η Περσεφόνη και η Δήμητρα και, κυρίως, η Ασώματη του ποιητή, που για να την αντέξει, της αφαιρεί το σώμα από μια διάθεση ερωτικού ασκητισμού. Της μιλά με δακτυλιές σολ και μι και λα, και το φιλί του δεν την ανταμώνει ποτέ.
Στο ρομαντικό ποίημα με τον τίτλο «Ρελάη» (ω, πόση αντίθεση με το τότε ζοφερό και άθλιον περιβάλλον της Κατοχής, την εξαθλίωση και τα τυμπανισμένα πτώματα στους δρόμους), ο ποιητής υμνεί την ομορφιά της «πάνω σ’ ένα κοχύλι λάμπεις Ρελάη», τα χρυσά της μαλλιά, «οι κυματόχρυσές σου μπούκλες/ μίλησαν με το ρόδο της ανἀμνησης» και την καλεί «έλα με παμφίλητες αισθήσεις/ και ψάξε να μας βρης/ στις πολιτείες των Ναρκίσσων» και πιο κάτω τονίζει την δική του μοναδικότητα, «εγώ δε θα ’μαι κείνος που θα πλησιάσεις/ θα ’μαι το βλέμμα σου/ που θα περιεργάζεται τον δρόμο που διήνυσες/ θα ’μαι το πρόβλημα,/ απλό σαν κίνηση στα μάτια σου». Η ιδέα της αλληλοαλλοίωσης, που επεσήμανα στον «Αγαπημένο του όντος», εκφράζει κι εδώ το αδιαχώριστο των πραγμάτων και την κοινή τους μοίρα. Στην μετέπειτα ποίησή του βλέπουμε ανάλογα παραδείγματα: «Το χέρι μου φαγώθηκε από εκείνο που έδειξε στα πλήθη» ή «το πόδι μου απ’ το μονοπάτι που το χιλιοπήρε» ή «η αφή πυρπολιέται στα δάση που άναψε».
Το 1943 επίσης κυκλοφορεί η συλλογή του με τον δυναμικό τίτλο Το φρέαρ με τις φόρμιγγες, όπου με μεγαλύτερη διαφάνεια υπάρχουν οι κατοπινοί αστρικοί του στίχοι και τα σύνθετα λαμπρά του επίθετα.
