«Η πέρδικα στο δημοτικό τραγούδι» της Ελένης Σαραντίτη
Ανέκαθεν για τον λαό μας η πέρδικα συμβόλιζε το θάρρος, την περηφάνια, την ευρωστία, τη λεβεντιά: «Καλώς τηνα την πέρδικα που περπατεί λεβέντικα» ή «έγινε περδίκι» και «το λέει η περδικούλα του». Από όλα τα πουλιά της υπαίθρου μας είναι το ομορφότερο και το πιο καμαρωτό. Το φτέρωμά της συνδυάζει πολλούς χρωματισμούς, όπως καστανό και μπεζ, γκριζογάλανο, στην κοιλιά κίτρινο και κόκκινο, σκούρες ραβδώσεις στα πλευρά και ένα μαύρο «περιδέραιο» στον λαιμό. Τα πόδια της και το ράμφος της είναι κόκκινα. Ζει σε κοπάδια σε θάμνους, σε κοιλότητες βράχων, και γεννά τα αυγά της την άνοιξη.
Στο δημοτικό τραγούδι δεν υπάρχει πουλί με τις χάρες της. Εξάλλου, είναι το σύμβολο της γυναικείας χάρης και της μητρικής αφοσίωσης. Όμως πέρα από τα τραγούδια του έρωτα, του γάμου, της χαράς, υπάρχουν τα τραγούδια του βουνού, της κλεφτουριάς. Πρώτη φέρνει την είδηση για τον λαβωμένο, πρώτη κλαίει κοντά του: «Ζήδρο μου, τ’ είσαι κίτρινος, κίτρινος σα λεϊμόνι…». Η μυθολογία τη θέλει πεντάμορφη νύμφη, η φήμη της οποίας τόσο ενόχλησε τη θεά Ήρα, ώστε την γκρέμισε από την Ακρόπολη. Η Παλλάς όμως τη συμπόνεσε και τη μεταμόρφωσε σε πουλί.
Στην πατρίδα μας γνωστότερες είναι η Πέρδικα του Κάμπου ή Λιβαδοπέρδικα, η πιο τραγουδισμένη όμως είναι η Πετροπέρδικα ή Ορεινή Πέρδικα. Τα περδικάκια από δυο ημερών είναι ικανά να αναζητήσουν τροφή με τη μανούλα τους. Η αγάπη των γονέων για τα μικρά τους είναι μεγάλη, απίστευτη.
Οι Έλληνες έδωσαν σε πολλά χωριά το όνομά της, ακόμη και στις θυγατέρες τους. Τραγούδια της ακούγονται και χορεύονται σε πανηγύρια. Συνήθως ερωτικά. Και του καημού.
Για την τιμή της μνήμης και για τη δροσιά της καρδιάς παραθέτω μερικά τραγούδια της Πελοποννήσου, λαμπρά ποιητικά κείμενα, αφιερωμένα στο θαυμαστό πουλί. Ακόμη χορεύονται στα πανηγύρια· στα βήματα του συρτού ή καλαματιανού.
Πού ήσουν πέρδικα γραμμένη κι ήρθες το πρωί βρεγμένη;
Ήμουνα πέρα στα πλάγια, στις δροσιές και στα χορτάρια!
Τι έτρωγες πέρα στα πλάγια, στις δροσιές και στα χορτάρια;
Έτρωγα το Μάη χορτάρι και τον Αλωνάρη στάρι!
Και τον Τρυγητή σταφύλι να είμαι κόκκινη στα χείλη!
Ωχ, πέταξε περδικούλα μου, πέταξε πέρδικά μου
πέταξε από τα έλατα κι έλα στην αγκαλιά μου
που σου ’χω μόσχο να λουστείς, κρεβάτι να πλαγιάσεις
έλα γλυκιά μου πέρδικα, έλα και δεν θα χάσεις.
Κρεβάτι έχω τα έλατα και σκέπασμα τα χιόνια…
Για την τιμή της μνήμης και για τη δροσιά της καρδιάς παραθέτω μερικά τραγούδια της Πελοποννήσου, λαμπρά ποιητικά κείμενα, αφιερωμένα στο θαυμαστό πουλί.
Απόψε δεν επλάγιασα, πέρδικα, μωρή πέρδικα
Πέρδικά μου, η πέρδικά μου, και σήμερα νυστάζω.
Γιατί εκουβέντιασα πολύ, περδικούλα λυγερή,
πέρδικα, η πέρδικά μου, με μια γειτόνισσά μου.
Πόχει τα μάτια σαν ελιές – πέρδικα δεν μας το λες
πέρδικα, η πέρδικά μου, τα φρύδια σαν γαϊτάνι
και τα σγουρά της τα μαλλιά, πέρδικα, μωρή πέρδικα
πέρδικα, η πέρδικά μου, σαράντα δυο πλεξούδες.
Στους ουρανούς τα διάζεται, πέρδικα, μωρή πέρδικα
πέρδικα, η πέρδικά μου, στους κάμπους τα τυλίγει
και στον αφρό της θάλασσας τα πλένει, τα στολίζει…
Περδικούλα ημέρευα κι εκείνη αγριευότανε
Θύμωσα, την έδειρα, στα βουνά την έστειλα
Στα βουνά τα πετρωτά, τα μαρμαρολίθαρα
Μιαν αυγή, μια Κυριακή, την αϊκώ να κελαηδεί
την αϊκώ να κελαηδεί, μες στου εχθρού μου την αυλή
– Πέτα η περδικούλα μου και έλα στα χερούλια μου!
Κι αν σε ξαναδείρω εγώ, σε εκκλησιά να μην εμπώ!
Πέρδικα είχα στον οντά και την είχα συντροφιά
Μιαν αυγή μια κονταυγή ακώ την πέρδικα και λαλεί
Πέρδικα, μωρή πέρδικα, που περπατείς λεβέντικα,
Που περπατείς λεβέντικα, ταρναριστά και θεϊκά.
Μωρ’ περδικούλα του Μωριά, κοσμοπερπατημένη
Εφτού ψηλά που πέτεσαι και χαμηλά αγναντεύεις
Μην είδες, μην αντάμωσες, τους Κολοκοτρωναίους;
– Εψές προψές τους είδαμε στα άρματα ζωσμένους!
Εδώ, όμως, θα συγκρατήσω νοσταλγία και θα περιορίσω συγκίνηση, κλείνοντας με ένα τραγουδάκι –νανούρισμα, μάλλον– που ακουγόταν από τα σεπτά χείλη της μητέρας μου, όταν ο γλυκομάτης ύπνος πλησίαζε το λίκνο μου:
Κοιμάται ο ήλιος στα βουνά
κι η πέρδικα στα χιόνια
κι εμένα η κορούλα μου
στα καθαρά σεντόνια…
Η Ελένη Σαραντίτη είναι μέλος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας.
