Ήταν μια από τις ιδέες εκείνες που κυοφορούνται χρόνια σε μυστικά εργαστήρια της ψυχής και ξαφνικά αναδύονται στο φως. Αυτό συνέβη τον περασμένο Μάιο, ενώ τα συγγραφικά μου σχέδια ήταν προσανατολισμένα στην έκδοση ενός παραμυθιού και στην ολοκλήρωση μιας συλλογής διηγημάτων. Να συγκεντρώσω από τις 15 συλλογές μου και από τα αδημοσίευτα όλα τα ποιήματα που είχα γράψει στη διάρκεια μισού αιώνα περίπου με άμεσες, κυρίως, αλλά και έμμεσες αναφορές στη Θεσσαλονίκη, να επιλέξω τα πιο αντιπροσωπευτικά και να συνθέσω μια νέα ποιητική συλλογή, μια αυτοανθολόγηση ή ποιητική αυτοβιογραφία.

Η ιδέα άρεσε στη Σοφία και ενθουσίασε τα μέλη της λογοτεχνικής παρέας στην καφετέρια. Θεματικές ανθολογίες είχαν βέβαια εκδοθεί πολλές, αλλά αυτοανθολόγηση των ποιημάτων ενός ποιητή για την πόλη του ήταν κάτι μάλλον πρωτότυπο. Σκέφτομαι να την ονομάσω «γενέθλια πόλη», ανέφερα στους φίλους. Όχι, με διέκοψε ο Ανδρέας Καρακόκκινος, θα την ονομάσεις «ν' ακούγεται από μακριά μια φυσαρμόνικα». Αυτό είναι το ποίημα με το ιδιαίτερο άρωμα της πόλης που άρεσε σε όλους. Οι άλλοι συμφώνησαν με μια φωνή κι εγώ παραδέχτηκα ότι είχαν δίκιο.

Ανέτρεξα αμέσως σε όλα τα ποιήματά μου, επέλεξα 29 δημοσιευμένα και 3 αδημοσίευτα. Τα έβαλα σε χρονολογική σειρά και κάτω από το καθένα πρόσθεσα σε παρένθεση τον τίτλο της αντίστοιχης συλλογής και το έτος έκδοσής της. Η ιδέα άρεσε και στον Κώστα Κρεμμύδα του Μανδραγόρα και συμφωνήσαμε να εκδοθεί το βιβλίο αμέσως μετά το καλοκαίρι. Για το εξώφυλλο του βιβλίου, ο φίλος μου ζωγράφος Ντίνος Παπασπύρου μου έστειλε τέσσερις πίνακες με τίτλο Τοπιογραφία Θεσσαλονίκης για να έχω τη δυνατότητα επιλογής.

Γιατί όμως όλα αυτά, θα διερωτηθεί κανείς. Πού οφείλεται η τόσο μεγάλη αγάπη, η ταύτιση με τη γενέθλια πόλη; Γεννήθηκα στην πυρίκαυστη καρδιά της πόλης, στην ανατολική πλευρά της Πλατείας Δικαστηρίων (σήμερα Πλατεία Αρχαίας Αγοράς). Οι γονείς μου ήταν πρόσφυγες, ο πατέρας μου από τη Μικρά Ασία, η μητέρα μου από την Ανατολική Ρωμυλία. Με τη Θεσσαλονίκη είχα πάντοτε μια σχέση αγάπης και μίσους. Με έπνιγε η διάλυση της οικογένειάς μας και η πτώχευση του πατέρα μου, με έπνιγε το καταπιεστικό περιβάλλον της, με έπνιγαν οι ημιτελείς σπουδές μου και η επαγγελματική μου δουλεία. Ενώ η μοναδική φιλοδοξία μου ήταν πάντοτε να ταξιδέψω και να γράψω.

Μου δόθηκε λοιπόν η ευκαιρία να ζήσω τέσσερα χρόνια στο Λονδίνο και να ταξιδέψω σε πολλές χώρες. Τότε ήταν που άρχισε να υπερισχύει μέσα μου η αγάπη για την πατρίδα. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα Η γοητεία των δευτερολέπτων ,για ένα ταξίδι στη Θεσσαλονίκη το 1971, μερικούς μήνες πριν γυρίσω οριστικά:

Κάποια χαράματα, το τραίνο σταμάτησε πλάι στον Αξιό,

λίγο πριν τα σύνορα. Ήταν άνοιξη κι όλα τα χρώματα τριγύρω,

οι ήχοι και οι μυρωδιές, ένα αηδόνι με την ξύλινη φωνή του,

μας καλωσόριζαν μιλώντας για αναγέννηση και για πατρίδα.

Πατρίδα με τα ωραία της, πατρίδα με τα στραβά της, έστω με

τη μιζέρια της και τη δικτατορία, χώμα και ρίζες και καταγωγή.

Στάθηκα στο παράθυρο εκστατικός κι άφησα ελεύθερα τα μάτια μου,

ελεύθερη την ψυχή μου. Αυτός ήταν ο τόπος μου, αυτή η θάλασσά μου,

αυτή η γλώσσα μου και η γραμμή του αίματος χιλιάδες χρόνια τώρα

απ' τα παράλια της Ιωνίας και της Μαύρης Θάλασσας ως τη μεγάλη

πόλη των προσφύγων. Εδώ ήμουν προορισμένος να ζήσω, να γράψω

τα βιβλία μου και να πεθάνω.

Διαπίστωσα τότε ότι δεν μπορούσα να ζήσω κάπου αλλού, στο εξωτερικό ή στην Ελλάδα, δεν μπορούσα να γράψω κάπου αλλού. Η πεποίθησή μου αυτή εδραιώθηκε αργότερα. Εδώ βρίσκεται ο πλούτος της ζωής μου, όλοι σχεδόν οι άνθρωποι που αγάπησα, νεκροί και ζωντανοί. Η θάλασσα και τα κάστρα, η κάθε γειτονιά, η κάθε πλατεία και ο κάθε δρόμος σημαίνει κάτι για μένα. Πού αλλού να πάω και για τι άλλο να γράψω;

Όλα μου τα βιβλία, λοιπόν, ποιητικά και πεζογραφίας, ακόμη και τα εντελώς φανταστικά, είναι πλημμυρισμένα από Θεσσαλονίκη. Από τη μητρόπολη της μνήμης και της ψυχής. Την πορεία μου από την οργή και την απελπισία στο μεγάλο ποίημα «Οι άταφοι» (1966), ως την οριστική επικράτηση της αγάπης στη συλλογή Το διπλό άλφα της αγάπης (1994) και ως σήμερα, νομίζω ότι δείχνουν ξεκάθαρα τα 32 ποιήματα αυτής της συλλογής.

Ν' ακούγεται από μακριά μια φυσαρμόνικα...
32 ποιήματα για τη Θεσσαλονίκη (1966-2013)
Τόλης Νικηφόρου
Μανδραγόρας
43 σελ.
Τιμή € 7,00

Twitter