Η βράβευση της λογοτεχνικής μετάφρασης του πρώτου –και πολύ επιτυχημένου– μυθιστορήματος του Τομ Ράχμαν από την Ελληνοαμερικανική Ένωση ήταν μια απροσδόκητη χαρά. Και τιμή, φυσικά! Το σκεπτικό για την περιπέτεια της μετάφρασης σε μια χώρα πολιτισμικά εσωστρεφή –και η οποία σε εποχή παρατεταμένης κρίσης συρρικνώνει αστόχαστα το κεφάλαιο που διαχρονικά αποδεικνύεται πλεονασματικό και δυναμική γέφυρα επικοινωνίας,τον πολιτισμό γενικότερα αλλά και στις ειδικές συνιστώσες του που αφορούν στο βιβλίο–, το σκεπτικό που ανέπτυξε ο πρόεδρος, Λεωνίδας-Φοίβος Κόσκος, ακούστηκε σαν βάλσαμο στην παρατεταμένη αμηχανία του μεταφραστή.

Και αφορούσε, φυσικά, όχι μόνο την αγγλόφωνη, αλλά και την ισπανόφωνη και γερμανόφωνη λογοτεχνία, τις τρεις δηλαδή κατηγορίες που βραβεύονταικάθε χρόνο από τα αντίστοιχα ξενόγλωσσα Ινστιτούτα (Θερβάντεςκαι Γκαίτε). Ευτυχώς που κάποιοι ακόμη επιμένουν!

Αν με πειράζει που στις περισσότερες βιβλιοκριτικές ξένης λογοτεχνίας, στα ελληνικά ΜΜΕ, δεν γίνεται μνεία στη δουλειά του μεταφραστή; Θετική ή επικριτική; Κοντόφθαλμη ή διεισδυτική; Αποτίμηση που φυσικά προϋποθέτει να έχει ο κρίνων διαβάσει το βιβλίο, και να έχει μια εικόνα της πρωτότυπης διήγησης… Ναι, με ενοχλεί, με προβληματίζει, και επιπλέον νομίζω ότι η σιωπηλή προσπέραση του μεταφραστή κάνει κακό στη γείωση, στη σύνδεση και κυκλοφορίατου βιβλίου στο ελληνικό περιβάλλον και την εκδοτική αγορά.

Ναι, ο μεταφραστής είναι το μέσον, αν και όχι ακριβώς. Ο μεταφραστής δεν είναι το μήνυμα, αν και πάλι όχι ακριβώς. Ο μεταφραστής είναι ο «βουτηχτής»! Για τη σύσταση του έργου στο ελληνικό(εν προκειμένω) αναγνωστικό κοινό. Βυθίζεται στο κείμενο, τη γλώσσα, τους ήρωες, τον ρυθμό, την πλοκή, την εποχή, το ύφος, τα συμφραζόμενα,αφηγηματικά αλλά και ιστορικοκοινωνικά, στην περσόνα του συγγραφέα. Αφουγκράζεται και ωτακουστεί. Δίνει μάχη με το νόημα και τη φόρμα. Να τα κρατήσει στην επιφάνεια δίχως να του πνίξουν τη φωνή. Αγώνα διμέτωπο. Ποιος είναι ο ήχος του νοήματος και η αναπαράσταση της αφηγηματικής πράξης;Ποιος λόγος το αποδίδει χωρίς να το προδίδει, αλλά και χωρίς ο ίδιος να καταργείται; Με ποιους τρόπους και από ποιους δρόμους το μεταφρασμένο κείμενο θα φτάσει «ομιλούν» και λαχταριστό στο πιάτο του αναγνώστη;

Οι Τίτλοι τέλους είναι ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα για τους εργαζομένους μιας αγγλόφωνης εφημερίδας με έδρα στη Ρώμη. Αρχισυντάκτες, διευθυντές λογιστηρίου, ξεπεσμένοι ανταποκριτές, φιλόδοξοι ρεπόρτερ, διορθωτές, διευθυντές σύνταξης,υλατζήδες διασταυρώνουν πάθη, μικροψυχίες, ανταγωνισμούς, λάθη, ματαιοδοξία, απώλειες, προδοσίες, αδυναμίες, φιλοδοξίες και κρυφούς ή φανερότερους πόθους, σε κεφάλαια που φέρουν (και) το όνομά τους και το έντονο προσωπικό τους στίγμα. Αυτό είναι το ένα νήμα της διήγησης. Το δεύτερο διαμορφώνεται από την ιστορία του ιδρυτή της εφημερίδας και των επιγόνων του.

Η οικονομική κρίση, που στην αρχή παραμονεύει, αναδεικνύεται σε ρυθμιστικό παράγοντα, στη σταγόνα που κάνει το προσωπικό δράμα να ξεχειλίσει ή να οδηγηθεί στο αναπότρεπτο τέλος. Πίσω από έναν λόγο φαινομενικά βατό, καθημερινό και απροσποίητο –αλλά σε καμιά περίπτωση απλοϊκό– με εκτεταμένα διαλογικά τμήματα, καιροφυλακτεί η αγωνία και η ματαίωση – και, ορισμένες φορές, επέρχεται. Υπόκωφα, χαμηλόφωνα, αναπόδραστα, σπαρακτικά.

Η συνθετική αγγλική γλώσσα έχει χαράξει το τραυματικό αποτύπωμά της και αναχωρεί για την επόμενη τροπή της ιστορίας, πριν προλάβεις να συνειδητοποιήσεις ότι το γέλιο έγινε κλάμα, και το κλάμα αυτοσαρκασμός. Ανεπαισθήτως. Με μια λέξη, μισή φράση. Με αυτήν πάλεψε και η μετάφραση. Να βρει τη χαραμάδα. Να ανασυστήσει τη δομή στα ελληνικά – την αίσθηση, τον ρυθμό, το ρητό και το άρρητο, την αναπαράσταση.

Στη δεύτερη, τρίτη αντιπαραβολή, εξαρτάται φυσικά από τον βαθμό δυσκολίας του κειμένου, το πρωτότυπο, ξενόγλωσσο βιβλίο κλείνει. Το ελληνικό κείμενο πρέπει να κατακτήσει –ή να αποκτήσει;– έναν βαθμό οξύμωρης αυτονομίας. Για να στοχεύσει στο μυαλό και την καρδιά του Έλληνα αναγνώστη!

Τίτλοι τέλους
Τομ Ράχμαν
μετάφραση: Εριφύλη Μαρωνίτη
Κέδρος
383 σελ.
Τιμή € 17,00

Twitter