Ομολογώ πως είναι τύχη και χαρά μεγάλη να καταπιάνεται κανείς με τις αγάπες της ζωής του βιοποριζόμενος παράλληλα από αυτές. Στην περίπτωση του Αγοραίου έρωτα στην αρχαία Αθήνα οι ακαταμάχητες Σειρήνες ήταν δύο: η αρχαιολογία και η μετάφραση. Και μια τρίτη: οι Εκδόσεις Διόπτρα. Ούτε συζήτηση να κωφεύσω στο κάλεσμά τους.

Η κύρια πρόκληση αυτή τη φορά –ίσως κάθε φορά, τελικά– δεν ήταν να μεταφράσουμε άλλο ένα επιστημονικό δοκίμιο με καλαίσθητο εξώφυλλο, για να καμαρώνουμε και να σχολιάζουμε περιχαρείς οι αρχαιολόγοι μεταξύ μας. Άλλωστε, τι είναι η γνώση και η ομορφιά αν δεν μοιράζονται; Και όντως ο Αγοραίος έρωτας στην αρχαία Αθήνα, παρά την πληθώρα υποσημειώσεων και παραπομπών (η χαρά του αρχαιολόγου), έχει μια γραφή ρέουσα και κατανοητή, διαφωτιστική και σπινθηροβόλα, επιστημονική και οικεία ταυτόχρονα.

Αναρωτιέται κανείς τι επιπλέον θα μπορούσε να ειπωθεί σχετικά με ένα τόσο «εξαντλημένο» θέμα και, μάλιστα, σε έκταση 344 σελίδων. Ο Edward E. Cohen, ακαταμάχητα ειλικρινής από τις πρώτες αράδες, θέτει τους προβληματισμούς του σχετικά με την αρχαία ορολογία και τη σύγχρονη απόδοσή της και ξετυλίγει το νήμα της ιστορίας τού (αγοραίου και όχι μόνο) έρωτα στην αρχαία Αθήνα μέσα από φιλολογικές πηγές και αρχαιολογικά τεκμήρια.

Και να που ο έρωτας είναι άλλη μια αφορμή για να δούμε την ένδοξη αυτή αρχαία πόλη μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα – καλειδοσκόπιο αυτή τη φορά. Mαθαίνουμε πως η παροχή αγοραίου έρωτα ήταν μία ακόμα ἐργασία ή τέχνη, η οποία καθοριζόταν με νομικά δεσμευτικές συμβάσεις μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών και υπόκειτο σε φορολόγηση (πορνικόν τέλος), ενώ με ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις απαγορευόταν η μαστροπεία (προαγωγεία) και προβλεπόταν η προστασία από «βάναυση θυματοποίηση» (ὕβρις).

Και να που ο έρωτας είναι άλλη μια αφορμή για να δούμε την ένδοξη αυτή αρχαία πόλη μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα – καλειδοσκόπιο αυτή τη φορά.

Οι τιμές για τις σεξουαλικές υπηρεσίες αντανακλούσαν σε μεγάλο βαθμό τις παραμέτρους της αγοράς: τις προτιμήσεις των καταναλωτών, την προσφορά και τη ζήτηση. Ανέκδοτες ιστορίες και θεατρικές σκηνές φωτίζουν την ιδιαίτερη σχέση και τα τεράστια ποσά που συχνά κατέβαλλαν πλούσιοι άνδρες σε περιζήτητες και άκρως απαιτητικές εταίρες: η γοητευτική, εύπορη και εξαιρετικά μορφωμένη Ασπασία στέκει στο πλευρό του Περικλή, η Θεοδότη δέχεται συμβουλές από τον Σωκράτη, η Φρύνη εμπνέει την Κνιδία Αφροδίτη του Πραξιτέλη και την Αναδυομένη Αφροδίτη του Απελλή (που η χάρη της έφτασε ως τον Botticelli), η Νέαιρα αυτοεκπροσωπείται στο δικαστήριο ως κυρία ἑαυτῆς και, κοντά σε αυτές, φωτίζονται οι προσωπικές περιπέτειες της Νικαρέτης, της Λαΐδας, της Γναθαινιώνας, της Μητρίχης, της Γυλλίδας, της Κροκάλης, της Αφροδισίας, της Οβολής, της Χρυσίδας κτλ.

Σημαντική και πολύ διαφωτιστική είναι η αναφορά στον ανδρικό αγοραίο έρωτα: ένας άνδρας θα μπορούσε να ονομαστεί δικαίως ἑταῖρος ή πόρνος όχι μόνο αν ασκούσε την πορνεία ως επάγγελμα (métier), αλλά έστω αν κάποτε στο παρελθόν είχε υπάρξει αποδέκτης αντικειμένων ή εξυπηρετήσεων αξίας, στο πλαίσιο μιας σεξουαλικής σχέσης. Η δωροδοκία, ιδιαίτερα διαδεδομένη στην ανδρική ομοερωτική κουλτούρα της αρχαίας Αθήνας, κατέστησε πολλούς άνδρες πολίτες ευάλωτους στις κατηγορίες περί άσκησης πορνείας. Η νομοθεσία απαγόρευε την ενασχόληση με την πολιτική στους άνδρες αυτούς υπό την έννοια ότι, πωλώντας εαυτούς σε προσωπικές σεξουαλικές συναλλαγές, έθεταν το ίδιον όφελος πάνω από το δημόσιο συμφέρον της πόλης. Η προσφορά δώρων από εραστές σε ἐρωμένους, τα οποία είναι όχι μόνο επιτρεπτά αλλά και επιθυμητά στην ομοερωτική κοινωνία, ακροβατεί ανάμεσα στις σχέσεις υποτέλειας και στην αθηναϊκή έννοια της χάριτος.

Γιατί, λοιπόν, μια πραγματεία περί αγοραίου έρωτα στην αρχαία Αθήνα σήμερα, ύστερα από δυόμιση χιλιετίες; Διότι είναι μια ματιά στο λεγόμενο αρχαιότερο επάγγελμα του κόσμου όπως ασκήθηκε σε μια αρχαία πόλη πρότυπο, στον τόπο μας τον ίδιο, στον χρονικό και αρχαιολογικό ορίζοντα που κείτεται λίγες σπιθαμές κάτω απ’ το χώμα που πατάμε. Είναι μια αφορμή, αναπάντεχα και δυσάρεστα επίκαιρη, να δούμε πώς σε μια «κοινωνία δούλων» οι νομοθέτες σπεύδουν να θωρακίσουν ακόμα και τις πιο ευάλωτες ομάδες, τους δούλους και τις δούλες των πορνείων, ενάντια σε όποια «χυδαία κακοποίηση», δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια της συναίνεσης μεταξύ εραστή και ερωμένου. Μα πάνω απ’ όλα, είναι μια ευκαιρία να παραμερίσουμε το παραπέτασμα των ενοχικών αστεϊσμών περί της ερωτικής συνεύρεσης και να κοιτάξουμε κατάματα τον έρωτα, αγοραίο ή μη.

Ο αγοραίος έρωτας στην αρχαία Αθήνα
Η επιρροή της ανδρικής και γυναικείας πορνείας στην αρχαία Αθήνα
Edward E. Cohen
μετάφραση: Βιολέττα Ζεύκη
Διόπτρα
344 σελ.
ISBN 978-960-653-173-6
Τιμή €17,70

Twitter