«Έτος Βέρντι»
της Έλενας Χουζούρη
Με τρεις αντιπροσωπευτικές του όπερες, Σικελικός Εσπερινός, Ριγκολέτο και Ναμπούκο, τιμούν τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του πιο δημοφιλούς συνθέτη όπερας έως σήμερα, τον Τζουζέπε Βέρντι (1813-1901), η Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Κάθε μία από τις τρεις όπερες αντιπροσωπεύει και ισάριθμες περιόδους της μακρόχρονης δημιουργικής πορείας του Ιταλού συνθέτη. Ο Ναμπούκο, η πιο γνωστή και δημοφιλής όπερα του Βέρντι, έρχεται από την πρώτη του πατριωτική περίοδο, ο Σικελικός Εσπερινός από την περίοδο που χαρακτηρίζεται από μια κάμψη της δημοφιλίας του και ο Ριγκολέτο, που μαζί με την Τραβιάτα και τον Τροβατόρε θεωρούνται ότι αποτελούν την ρομαντική τριλογία του, γράφεται στα τέλη της δεκαετίας του 1840.
Η έναρξη για το Έτος Βέρντι γίνεται με τον Σικελικό Εσπερινό [I Vespri Siciliani], μια συμπαραγωγή της Λυρικής Σκηνής και του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, που κάνει πρεμιέρα στις 24 Ιανουαρίου στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» και επαναλαμβάνεται στις 25, 26 και 27. Πρόκειται για μια όπερα που υπέστη μια σειρά μεταλλαγών, συνθετικών, σκηνικών αλλά και ονομαστικών, ώσπου να καταλήξει σ’ αυτήν που αποκαλείται «ιταλική εκδοχή» κάτω από την ονομασία Ι Vespri Siciliani. O Βέρντι γράφει το έργο το 1854 ακολουθώντας τη φόρμα της grande opera (σε πέντε πράξεις για ορχήστρα, χορωδία, μπαλέτο) βασιζόμενος στο γαλλικό λιμπρέτο των Charles Duveyrier και Eugène Scribe που με τη σειρά τους είχαν βασιστεί πάνω στο μυθιστόρημά τους Le Duc d’Albe το οποίο είχαν γράψει το 1838 και είχαν προτείνει αρχικά στον Ντονιτσέτι να προχωρήσει στη σύνθεση όπερας αλλά δεν είχαν τελικά συμφωνήσει. Το λιμπρέτο βασίζεται στο πραγματικό ιστορικό γεγονός της εξέγερσης των Σικελών κατά της γαλλικής κατοχής το 1282 και χρησιμοποιεί υλικό από ένα μεσαιωνικό κείμενο που αναφέρεται στην «Επανάσταση της Σικελίας». Κι εδώ λοιπόν ο Βέρντι αναδεικνύει τα αγαπημένα του μοτίβα, της εξέγερσης και της επανάστασης κατά του κατακτητή, υπάρχει κι εδώ ένας μεγάλος έρωτας ανάμεσα στον νεαρό επαναστάτη Αρίγκο και την Έλενα, την κόρη του Γάλλου κυβερνήτη Μοντεφόρτε, αλλά κι ένα απροσδόκητο εύρημα που συμβιβάζει τις αντικρουόμενες δυνάμεις. Η όπερα με τη γαλλική της εκδοχή και με τον γαλλικό τίτλο Les Vepres Siciliennes θα ανέβει στην Όπερα του Παρισιού στις 13 Ιουνίου 1855 χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Ο Βέρντι αρχίζει τις αλλαγές, το γαλλικό λιμπρέτο μεταφράζεται στα ιταλικά και η όπερα ανεβαίνει πάλι στις 26 Δεκεμβρίου 1855 στην όπερα του Παλέρμο με τη νέα ιταλική της εκδοχή, χωρίς το 30 λεπτών μπαλέτο της και με την ονομασία I Vespri Siciliani, με την οποία και θα καθιερωθεί. Στην τελική της όμως εκδοχή ο Βέρντι θα προσθέσει το μπαλέτο που είχε αφαιρέσει και έτσι θα ανέβει πάλι στην Όπερα του Παρισιού το 1863. Σ’ αυτή την τελική εκδοχή ανεβαίνει και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε σκηνοθεσία και χορογραφία του Ρενάτο Τζανέλα, ενός σκηνοθέτη εξαιρετικά έμπειρου και επιτυχημένου σε έργα του μεγάλου τιμώμενου Ιταλού. Ο ίδιος χαρακτηρίζει τον Σικελικό Εσπερινό επαναστατική όπερα με ενθουσιώδη και μελωδική μουσική. «Ο μεγάλος συνθέτης», σημειώνει ο Τζανέλα, «εξέφρασε με τη μουσική του σε αισθητικό επίπεδο το πνεύμα του ώριμου ρομαντισμού και σε πολιτικό την επιθυμία των συμπατριωτών του να δουν την κατακερματισμένη σε κρατίδια Ιταλία ελεύθερη και ενωμένη». Να υπενθυμίσω εδώ ότι όταν οι εξεγερμένοι Ιταλοί του πρώτου μισού του 19ου αιώνα έλεγαν ή έγραφαν στους τοίχους VIVA VERDI εννοούσαν Viva Vittorio Emanuelle Rei d’Italia. Ώστε αν τους έπιαναν, θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι εξυμνούν τον αγαπημένο τους συνθέτη. Τόσο είχε ταυτιστεί ο Βέρντι με τους εξεγερμένους συμπατριώτες του. Άλλωστε μετά την πολυπόθητη ένωση της Ιταλίας υπό τον Βιτόριο Εμανουέλε, ο Βέρντι θα εκλεγεί βουλευτής στο πρώτο ιταλικό κοινοβούλιο, όπου θα παραμείνει για αρκετά χρόνια. Στον Σικελικό Εσπερινό, όπως και στα περισσότερα έργα του Βέρντι, το μήνυμά του είναι πανανθρώπινο και παγκόσμιο.
Στην παράσταση-συμπαραγωγή Λυρικής Σκηνής και Μεγάρου Μουσικής Αθηνών συμπράττουν εκλεκτοί ξένοι και Έλληνες καλλιτέχνες σε διπλές διανομές. Στο ρόλο του Αρίγκο ο Gregory Kunde και ο Rudy Park. Στο ρόλο του δούκα Μοντεφόρτε, ο Δημήτρης Πλατανιάς και ο Carlos Almaguer, δούκισσα Έλενα η Αλεξία Βουλγαρίδου και η Τσέλια Κοστέα. Την Ορχήστρα της ΕΛΣ διευθύνει ο Μύρων Μιχαηλίδης και τη χορωδία ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος. Συμμετέχει το μπαλέτο της ΕΛΣ.
Η παράσταση του Ριγκολέτο θα αναμεταδοθεί μαγνητοσκοπημένη απευθείας από τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης στις 17 Φεβρουαρίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Στην περίφημη αυτή όπερα με την εξαιρετικά και διαχρονικά δημοφιλή άρια La Donna e mobile συμπράττουν μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας οπερατικής σκηνής, ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Michael Mayer. Τη μουσική διεύθυνση έχει ο Michelle Mariotti. Ριγκολέτο είναι ο Ζέλικο Λούσιτς.
Το αφιέρωμα στον Βέρντι για τα διακόσια χρόνια από τη γέννησή του θα κλείσουν με τον περίφημο Ναμπούκο που θα παρουσιαστεί σε συναυλιακή μορφή στις 22 Φεβρουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Πρόκειται για μια επίσης συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Η μουσική διεύθυνση είναι του Γιώργου Πέτρου. Συμμετέχουν οι χορωδίες του Δήμου Αθηναίων και της ΕΡΤ. Αλλά για την κορυφαία αυτή όπερα του Βέρντι θα επανέλθουμε.
