Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης πάνω σε ανθρωπιστικά ζητήματα και θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος είναι ιερό πράγμα, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της θεατρικής πράξης που χρησιμοποιείται ως μέσο, εργαλείο ή όπλο για την επίτευξη αυτού του στόχου. Από την εποχή του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού», της «στρατευμένης τέχνης», της αποστασιοποίησης στο πολιτικό ή επικό θέατρο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, στα θεάματα agit-prop, στα λαϊκά δρώμενα που λαμβάνουν χώρα σε μη σκηνικές εγκαταστάσεις ή σε ανοικτές πλατείες και δρόμους, η πανάρχαια θεατρική τέχνη του Διονύσου γνωρίζει και δημιουργεί μορφές πρωτόγνωρες, πρωτάκουστες, καινοτόμες, προκειμένου να κινητοποιήσει τον θεατή, να στομώσει την τάση του για φυγή και την ανάγκη του για παραμύθιασμα και να τον αναγκάσει –εντέλει– να δράσει, στο πλαίσιο μιας κοινωνικής-πολιτικής κίνησης ή κινήματος στην υπηρεσία ενός αγαθοεργού σκοπού. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι ομάδες πρωτοβουλίας-δράσης, τα φιλανθρωπικά σωματεία, ιδρύματα στην υπηρεσία του Κοινού Καλού, προσελκύουν άτομα χρηστοήθη και δοτικά προκειμένου να υπηρετήσουν ένα τίμιο ιδεολόγημα. Σε αυτή την προοπτική, το θέατρο, η λογοτεχνία κι η Τέχνη γενικότερα είναι ένα πρώτης τάξεως μέσο για τη διάδοση και μετάδοση των ιδεωδών που υποφώσκουν ή προβάλλονται αφειδώς.

Το θέμα των μεταναστών (είτε είναι οικονομικοί μετανάστες είτε αναγκάζονται να εκπατριστούν εξαιτίας των πολέμων) είναι ένα πρωτογενές θεατρικό υλικό πρώτης τάξεως, αν κρίνουμε από τις Τρωάδες του Ευριπίδη, που θύμισαν στους Αθηναίους «οικεία κακά» (όπως το Μιλήττου άλωσις του Φρυνίχου) κι οδήγησαν τον «τραγικότατο των τραγικών» Ευριπίδη πρόσφυγα στα γεράματα, στην αυλή του Αρχέλαου στη Μακεδονία, όπου κι άφησε τα κοκαλάκια του, βορά στα δόντια κάποιων αιμοβόρων σκυλιών (μεταφορά ή κυριολεξία;). Η ανάγκη για εξορία ή αυτοεξορία προκύπτει όταν το άτομο δεν καλύπτεται πλέον από την ομάδα στην οποία βρέθηκε να ανήκει εκ γενετής. Είναι ένα πανανθρώπινο δικαίωμα η αναζήτηση του «παραδείσου» κι η απαίτηση της ευτυχίας απαράγραπτο δικαίωμα του Ανθρώπου. Από την Έξοδο των καταπιεσμένων Εβραίων από τη χώρα της Αιγύπτου μέχρι τις μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών τόσο στον 20ό όσο και στον 21ο αιώνα, που μόλις ανέτειλε, το θέμα παραμένει επίκαιρο αφού οι μετακινήσεις αυτές αναμένεται να κορυφωθούν, ακόμα και εις άγραν του νερού. Γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε όλοι προσεκτικοί και μετροεπείς στη διαμόρφωση κι έκφραση των όποιων απόψεών μας, δεδομένου ότι μπορεί να είμαστε εμείς οι ίδιοι οι επόμενοι «λαθρομετανάστες» (ατυχής όρος, αφού «κανένας άνθρωπος δεν είναι λαθραίος» σύμφωνα με το επιτυχημένο ανθρωπιστικό πολιτικό σύνθημα).

Για να έρθουμε τώρα στην κρινόμενη παράσταση του Ανέστη Αζά, που ανέβηκε στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν (οδού Φρυνίχου) στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών 2015: επρόκειτο για μια καθαρά πολιτική πράξη, με έντονο το στοιχείο της συμμετοχής, της διαδραστικής αποστασιοποίησης και με πρόδηλο σκοπό (που δηλώνεται από τους ηθοποιούς-συντελεστές στον Πρόλογο) την ευαισθητοποίηση του κοινού, που είναι όμως ήδη μυημένο. Μια νεαρά στρατευμένη ηθοποιός αναρωτιέται δικαίως μήπως, αντί να συμμετέχουν σε μια παράσταση όπου δεν πληρώνονται (;), μήπως θα ήταν καλύτερο να βγουν έξω στους δρόμους και να ενημερώσουν την ανυποψίαστη κοινωνία και το πλατύ κοινό; Απορία ψάλτου βηξ. Στα θετικά του όλου θεάματος η θέσις των ερωτημάτων κι η αποφυγή επιρροής του θεατή, όσο κι αν από την παράθεση των στοιχείων υπέφωσκε ή δηλωνόταν μία σαφής συστράτευση στο πλευρό των συγγενών των θυμάτων και υπέρ των κατατρεγμένων, γενικώς. Αυτή η χριστιανική-ουμανιστική ιδεολογία και στάση ζωής είναι απολύτως αποδεκτή βεβαίως από το ψαγμένο θεατρικό κοινό, σε ένα άλλο, λιγότερο προστατευμένο περιβάλλον όμως θα επέσυρε αντιδράσεις, αψιμαχίες κι αντιπαλότητες παντός είδους, δεδομένου ότι τα κοινωνικά φαινόμενα είναι πολύπλοκα και πολύμορφα κι οι θέσεις που λαμβάνουν τα ενήμερα και υπεύθυνα όντα καλόν είναι να απέχουν από αγιοποιήσεις-εξιδανικεύσεις-απλοποιήσεις. Όμως, για τις ανάγκες της αστικής θεατρικής μυθοπλασίας, έπρεπε να υπάρχουν οι καλοί και οι κακοί, οι θύτες και τα θύματα, οι άγιοι κι οι διάβολοι. Μόνη «αντικειμενική» νότα κι αντίλογος στο μονοδιάστατο θέαμα, η ανάγνωση από ηθοποιό της συνέντευξης ψυχολόγου που ασχολήθηκε με το θέμα, ο οποίος τόνισε την ψυχολογική ανάγκη των θυμάτων να ανασκευάσουν τα δεδομένα της μνήμης, προκειμένου να αποφύγουν την αυτοκριτική και την ανάληψη ευθυνών για τις επιλογές και τις πράξεις τους με την κατηγοριοποίηση-ενοχοποίηση όλων των άλλων, και ιδιαίτερα των «προνομιούχων» κρατικών υπαλλήλων της «χώρας υποδοχής», οι οποίοι –ένεκα της θέσεως και της εξουσίας που διαχειρίζονται– βρίσκονται σε θέση ισχύος.

Τόσο το «κείμενο» όσο και η συμμετοχή εξωθεατρικών εκπροσώπων φορέων από το «κοινό» πόρρω απείχαν από μια αντικειμενική κοινωνιολογική-εθνολογική-θρησκειολογική-πολιτισμική και νομική μελέτη του ζέοντος θέματος της μετανάστευσης, υπηρέτησαν όμως την πρόθεση του δημιουργού Ανέστη Αζά να διαμορφώσει ένα σκηνικό θέαμα στην υπηρεσία ενός καλού σκοπού. Από αυτή την άποψη ήταν επιτυχημένη η παράσταση, όσο κι αν άφηνε κάποια κενά κι αναπάντητα ερωτήματα, και δημιουργούσε περισσότερους προβληματισμούς από τα προβλήματα που έθετε επί τάπητος, πράγμα που πρόδιδε την απουσία «εστίασης», αναπόφευκτη όμως παρενέργεια της διαχείρισης ενός υλικού αντλημένου από την αντικειμενική πραγματικότητα, μακριά από κάθε πρωτογενή μυθοπλασία. Η μυθοπλασία δινόταν σε δεύτερο και τρίτο επίπεδο. Κι εκεί ή τη δέχεσαι ή την απορρίπτεις.

Από τα πλέον ενδιαφέροντα θεάματα του Φεστιβάλ Αθηνών σε αυτό το κρίσιμο καλοκαίρι του 2015, που θα το θυμόμαστε –ίσως– όσο ζούμε. Μακάρι να έχει και πολλές, άλλες και περισσότερο διαδραστικές ή ευφάνταστες συνέχειες.

Το έργο Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού του Ανέστη Αζά παρουσιάστηκε στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν (Φρυνίχου), στις 26-28 Ιουλίου 2015.

Twitter