«Birdy , Το αγόρι-πουλί» της Μάριον Χωρεάνθη
Ο Αλ και ο Μπέρντι ήταν φίλοι κολλητοί από παιδιά. Γιος Ιταλών μεταναστών στην Αμερική, φαινομενικά τυπικός έφηβος του καιρού του ο πρώτος, ιδιόρρυθμη επιστημονική διάνοια και προσηλωμένος στα όνειρα και τις φαντασιώσεις του ο δεύτερος. Τόσο προσηλωμένος, μάλιστα, ώστε ήταν βέβαιος πως θα καταφέρει να πετάξει – εξ ου και το παρατσούκλι του, «το αγόρι-πουλί».
Χρόνια αφότου τους χώρισε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, οι δυο φίλοι θα ξαναβρεθούν στο κελί ενός στρατιωτικού ψυχιατρείου, όπου ο Μπέρντι νοσηλεύεται σε κατατονική κατάσταση, παριστάνοντας το πουλί. Ο λοχίας πλέον Αλ, τραυματίας και ο ίδιος, είναι το τελευταίο «χαρτί» του γιατρού Βάις για να αποφύγει τον οριστικό εγκλεισμό του Μπέρντι σε άσυλο, ελπίζοντας πως οι αναμνήσεις απ' το παρελθόν θα τον επαναφέρουν στον κόσμο των ανθρώπων.
Η κινηματογραφική εκδοχή του μυθιστορήματος του Ουίλιαμ Γουόρτον από τον Άλαν Πάρκερ (1984) υμνήθηκε ως αντιπολεμική καταγγελία, έχοντας μεταφέρει την υπόθεση στην πιο σύγχρονη, πρόσφατη τότε και ακανθώδη για τους Αμερικανούς εποχή του πολέμου στο Βιετνάμ. Η μεταγενέστερη θεατρική διασκευή της Ναόμι Γουάλας αποκαθιστά το πρωτότυπο χρονικό πλαίσιο και, μαζί μ' αυτό, τη βαρύτητα στην ψυχογραφική και υπαρξιακή διάσταση του έργου μέσω της αλληλεπίδρασης των προσώπων: ο πόλεμος, κατάσταση ακραία και καταλυτική, γίνεται η αφορμή για να βγουν βίαια στην επιφάνεια τα εσώψυχά τους, να καταρρακωθούν οδυνηρά όσο και λυτρωτικά οι άμυνες και τα προσωπεία της «πολιτισμένης» τους ύπαρξης.
Ακόμα και στις ειρηνικές μέρες της εφηβείας τους, άλλωστε, ο Αλ και ο Μπέρντι είχαν γνωρίσει τη βία σε κάποια της μορφή (θύμα των οξύθυμων γονιών του ο ένας, της κοινωνικής προκατάληψης και απόρριψης ο άλλος), πράγμα που τους ώθησε να περιχαρακωθούν σ' ένα δικό τους σύμπαν, αποζητώντας την ελευθερία ο καθένας με τον τρόπο του και χτίζοντας μια φιλία στα όρια του σχεδόν ασυνειδητοποίητου, σχεδόν ανομολόγητου έρωτα. Η απομάκρυνσή τους από το συμβατικά αποδεκτό –αθέλητη ως έναν βαθμό για τον Αλ και πλήρως εκούσια για τον Μπέρντι, ο οποίος κοιτάζει αφ' υψηλού (στην κυριολεξία) την καθημερινή πεζότητα με βλέμμα ψυχρού ανατόμου– καθρεφτίζεται ως και στον συνδυασμό των ονομάτων τους, που θυμίζει κωμικό ντουέτο.
Έργο ολιγοπρόσωπο στη θεατρική του μορφή, ο Μπέρντι παρουσιάζει την ιδιομορφία της αναδρομής στο παρελθόν που πρέπει να αποδίδεται παράλληλα με την «τωρινή» δράση. Για τον καθένα από τους δυο κεντρικούς ρόλους απαιτούνται δυο ηθοποιοί διαφορετικών ηλικιών, οι οποίοι θα υποδυθούν τον ήρωα σε αντίστοιχες φάσεις της ζωής του. Πέρα απ' τις τεχνικές ανάγκες που εξυπηρετεί μια τέτοια διανομή, θα μπορούσε να εκληφθεί και ως απεικόνιση των μεταβολών που έχουν υποστεί στο μεταξύ τα πρόσωπα του δράματος: είναι οι ίδιοι με τους νεανικούς τους εαυτούς και συγχρόνως δεν είναι, γιατί κανείς δεν εξαιρείται από τον άτεγκτο νόμο της ζωής. Ούτε καν τα πουλιά, η ενσάρκωση της τελειότητας στα μάτια του Μπέρντι – κι αυτά πληγώνονται, ακρωτηριάζονται, πεθαίνουν. Τα φτερά τους δεν είναι πάντα εγγύηση διαφυγής.
Εξάλλου, η μοίρα που επιφυλάσσει ο πόλεμος τόσο στον Μπέρντι όσο και στον Αλ είναι το αποκορύφωμα της ειρωνείας: ο ένας φυλακίζεται σε αληθινό κλουβί, έχοντας αποβάλει κάθε ίχνος της ανθρώπινης φύσης του, ενώ ο άλλος, που πάντα φρόντιζε μανιωδώς την εμφάνισή του, είναι άσχημα χτυπημένος στο πρόσωπο από έκρηξη νάρκης. Επιπλέον, ο Αλ έχει να αντιμετωπίσει τον ψυχίατρο Βάις (το γερμανικό όνομα του οποίου δημιουργεί αναπόφευκτους συνειρμούς και συγχρόνως εναρμονίζεται με το απάνθρωπα αποστειρωμένο περιβάλλον του νοσοκομείου – Weiss σημαίνει «λευκός»), μια μισητή «πατρική» φιγούρα που του ασκεί συγκαλυμμένη και απροκάλυπτη ψυχολογική πίεση, ώστε να τον εξαναγκάσει να παραδεχτεί τη συστηματική κακοποίηση από τον πατέρα του και τον φόβο απέναντι στις ίδιες του τις ενδόμυχες αδυναμίες.
Γι' άλλη μια φορά, ο Αλ και ο Μπέρντι βρίσκονται κλεισμένοι σε ένα κατ' όνομα προστατευτικό κέλυφος που τους απομονώνει από τον κόσμο – όχι όμως πια με τη θέλησή τους. Ο δραματουργικός χρόνος έχει παγώσει σ' ένα παρατεταμένο παρόν, που η εφιαλτική του στατικότητα αντανακλάται στο εσκεμμένα απρόσωπο, ανεξέλικτο κάτω μέρος του σκηνικού – σε αντίθεση με το ανώτερο επίπεδο, όπου εκτυλίσσονται οι αναμνήσεις των ηρώων σαν μέσα σε «συννεφάκια» από κόμικ πάνω απ' τα κεφάλια τους. Το πατάρι της σκηνής μετατρέπεται στο άψε σβήσε από άλσος σε ράγες τρένου και από παγωμένη λίμνη σε σκουπιδότοπο, με τα σπίτια των παιδιών μόνιμα και ασφυκτικά στριμωγμένα στις δυο γωνιές του, σαν κλουβιά.
Με τη μινιμαλιστική αισθητική και την αυστηρά αρχιτεκτονημένη συμμετρία του, ο σκηνικός χώρος παίζει ρόλο σχεδόν διαδραστικό: μαζί με τον Μπέρντι και τον Αλ, μας καλεί να μπούμε στη λογική ενός παιχνιδιού και να διαμορφώσουμε τις περιοχές του με τη φαντασία μας, έχοντας ως αφετηρία τις ελάχιστες οπτικές νύξεις και τα συμφραζόμενα της κάθε σκηνής. Η λιτότητα των υλικών μέσων καλύπτεται με τη βοήθεια της μιμικής, της μουσικής υπόκρουσης και των φωτισμών.
Το ανέβασμα ενός έργου σαν τον Μπέρντι είναι άθλος για τους συντελεστές του. Ακριβώς εξαιτίας της δομής του, χρειάζεται άψογη οργάνωση και ενορχήστρωση των επιμέρους στοιχείων του, ώστε να λειτουργήσει. Και η Altera Pars το κατορθώνει με το παραπάνω, χάρη στη στιβαρή, καλοκουρδισμένη σκηνοθεσία του Πέτρου Νάκου (ο οποίος επίσης υποδύεται με νεύρο αλλά και ευαισθησία τον λοχία Αλ) και τις εξαιρετικές ερμηνείες όλων των ηθοποιών. Ο Τάσος Μπλάτζιος πείθει απόλυτα ως στρυφνός ψυχίατρος Βάις, ενώ ο Παναγιώτης Καλαντζής δίνει ρέστα στον ρόλο του απαυδισμένου νοσοκόμου Ρενάλντι. Η ομοιότητα του Τάσου Περάκη, που ενσαρκώνει τον Αλ σε μικρότερη ηλικία, με τον Πέτρο Νάκο είναι εκπληκτική, δεν ισχύει όμως το ίδιο για τον Νικόλα Φραγκιουδάκη (συγκλονιστικό ενήλικα Μπέρντι) και τον νεότερο «εαυτό» του, Γιώργο Δαφνόπουλο – ο οποίος, ωστόσο, κλέβει την παράσταση με την εύθραυστη, αέρινη παρουσία του. Το άρτιο αποτέλεσμα επισφραγίζουν η θαυμάσια, ρέουσα και ζωντανή μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ, η κινηματογραφικής υφής μουσική και ηχητική επένδυση και τα βίντεο του Νίκου Τσέκου, οι φωτισμοί του Παναγιώτη Μανούση και τα κοστούμια της Δέσποινας Χειμώνα.
Ο Μπέρντι είναι μια ιστορία οικεία και πρωτότυπη μαζί – και γι' αυτό πάντα επίκαιρη. Μια χαμηλότονη τραγωδία που προτείνει την ίδια της την κάθαρση μέσα από μια πράξη ανυπακοής και αντίστασης, την αποτίναξη των δεσμεύσεων που μας έχουν βάναυσα επιβληθεί από εξωτερικούς παράγοντες αλλά και ύπουλα, υποσυνείδητα, από εσωτερικούς. Μόνο όταν αναγνωρίσουμε και αποδεχτούμε τα όριά μας μπορούμε να προσπαθήσουμε, έστω, να τα ξεπεράσουμε, ανεξάρτητα απ' το ποια θα είναι η έκβαση. Άλλωστε, ένα γράμμα κάνει τη διαφορά ανάμεσα στην πτώση και την πτήση.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές
Δραματουργική επεξεργασία / Σκηνοθεσία: Πέτρος Νάκος
Σκηνικά: Altera Pars
Φωτισμοί: Παναγιώτης Μανούσης
Κοστούμια: Δέσποινα Χειμώνα
Μουσική / Σύνθεση ήχων / Βίντεο: Νίκος Τσέκος
Επιμέλεια μουσικής: Πέτρος Νάκος
ΠΑΙΖΟΥΝ
Λοχίας Αλ: Πέτρος Νάκος
Μπέρντι: Νικόλας Φραγκιουδάκης
Νεαρός Αλ: Τάσος Περάκης
Νεαρός Μπέρντι: Γιώργος Δαφνόπουλος
Ψυχίατρος Βάις: Τάσος Μπλάτζιος
Ρενάλντι: Παναγιώτης Καλαντζής
Έναρξη παραστάσεων: 17 Οκτωβρίου 2014
Παραστάσεις: Σάββατο, Κυριακή, ώρα 21:15
Εισιτήρια: 12€ (κανονικό) – 10€ (μειωμένο) – 8€ (ανέργων-ομαδικά)
Διάρκεια: 95'
Πληροφορίες / κρατήσεις θέσεων: 210.3410011, fax 210.3410950
Διεύθυνση: Μεγ. Αλεξάνδρου 123, Κεραμεικός (Μετρό Κεραμεικός), email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
