Πάνω από έναν αιώνα μετά τη δημιουργία της, η Έντα Γκάμπλερ –ένα από τα πιο αινιγματικά, ίσως, θεατρικά πρόσωπα και εμβληματικό γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο– δεν παύει να προσελκύει τους σκηνοθέτες παγκοσμίως, καθώς και να αποτελεί εξαίρετη διαχρονική πρόκληση για τις ηθοποιούς που την υποδύονται. Η (έκδηλη σε αρκετά από τα έργα του) γοητεία που ασκούσαν στον «πατέρα» της, τον πρωτοπόρο Νορβηγό συγγραφέα Ερρίκο Ίψεν, οι επιστημονικές έρευνες και αντιλήψεις της εποχής του στο πεδίο των ψυχικών ασθενειών, του έδωσε το έναυσμα και το υλικό ώστε να πλάσει μια ηρωίδα με ιδιόμορφη δραματουργική δυναμική, αλλά και με έντονο πραγματολογικό ενδιαφέρον. Διότι η προσωπικότητα της Έντα Γκάμπλερ, όπως σκιαγραφείται μέσα απ’ το ομότιτλο έργο, παρουσιάζει γνωρίσματα που η ψυχιατρική και η καινοφανής, τότε, ψυχαναλυτική επιστήμη είχαν μόλις αρχίσει να τα προσεγγίζουν με προθέσεις ουσιαστικής κατανόησης, αντί να τους κολλούν συλλήβδην την ταμπέλα της «τρέλας» ή της «υστερίας». Το ότι το πρόσωπο που φέρει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά είναι γυναίκα, μας δίνει ένα επιπλέον στοιχείο για τη νοοτροπία του καιρού εκείνου: αν και σε κάπως μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι παλιότερα, οι γυναίκες εξακολουθούσαν να θεωρούνται εκ φύσεως ψυχικά αδύναμες, επιρρεπείς σε πνευματική αστάθεια. Ο Ίψεν αποφεύγει, βέβαια, να κατονομάσει τη διαταραχή της Έντα, η οποία είναι μάλλον ευνόητη για τους σημερινούς θεατές και αναγνώστες – στα μάτια των συγχρόνων του, ωστόσο, τα συμπτώματά της μπορεί να μην ήταν παρά μια ακραία εκδήλωση της αναμενόμενης γυναικείας συμπεριφοράς.

Κόρη στρατηγού, εμφανίσιμη και καλομαθημένη, η νιόπαντρη Έντα επιστρέφει χωρίς μεγάλα κέφια από το ταξίδι του μέλιτος. Ο σύζυγός της, ο ευσυνείδητος, χαμηλών τόνων λόγιος Γέργκεν Τέσμαν, ετοιμάζεται να διεκδικήσει πανεπιστημιακή έδρα, έχοντας μακάρια άγνοια της πλήξης και της γενικής απογοήτευσης απ’ την οποία υποφέρει η γυναίκα του. Αφοσιωμένος στη μελέτη του και ικανοποιημένος με τις πεζές μικροχαρές της καθημερινότητας, ελπίζει σε μια ομαλή συζυγική ζωή, της οποίας η πιο συναρπαστική εξέλιξη θα ήταν ο ερχομός ενός παιδιού. Η Έντα, αντίθετα, δεν ευχαριστιέται ούτε συγκινείται με τίποτα απολύτως, φιλοδοξώντας να πραγματοποιήσει κάτι «ηρωικό και ωραίο» – αν όχι η ίδια, τουλάχιστον διά μέσου κάποιου άλλου. Ο ιδανικός υποψήφιος γι’ αυτό εμφανίζεται αναπάντεχα με τη μορφή του ταλαντούχου συγγραφέα Έιλερτ Λέφμποργκ, πρώην αγαπημένου της, αλκοολικού σε απεξάρτηση και ανταγωνιστή του Γιέργκεν για την πανεπιστημιακή έδρα. Με μια σημαντική, όμως, παρενέργεια: τον Έιλερτ ακολουθεί η παλιά συμμαθήτρια της Έντα, Τέα Έλφστεντ, η οποία βρήκε το κουράγιο να απεμπλακεί από τον δικό της αδιέξοδο γάμο και σκοπεύει να ομολογήσει τον έρωτά της στον Έιλερτ. Η παρουσία της καλοπροαίρετης θείας του Γέργκεν και –κυρίως– του παρεμβατικού, με το υπερβάλλον θάρρος της οικογενειακής φιλίας, δικαστή Μπρακ απειλούν να ανατρέψουν ανά πάσα στιγμή τις ήδη επισφαλείς ισορροπίες. Στο μεταξύ, η Έντα αγωνίζεται με κάθε μέσον να υλοποιήσει τα επικίνδυνα οράματά της, αυτοσχεδιάζοντας πάνω στις διαρκώς μεταβαλλόμενες περιστάσεις…

Λόγω της τολμηρής θεματολογίας και του αβανταδόρικου κεντρικού του ρόλου, το έργο γνώρισε πλήθος παραγωγών σε διεθνές επίπεδο, καθώς και διασκευές (έχει μετατραπεί ως και σε όπερα), ενώ την ηρωίδα του έχουν ενσαρκώσει πολυάριθμες φημισμένες ηθοποιοί. Η ασάφεια του Ίψεν ως προς τα βαθύτερα κίνητρα της Έντα –παρότι ο ίδιος προτιμούσε την ερμηνεία του ρόλου σε τόνους ήπιους, προκειμένου να μεγιστοποιείται ο αιφνιδιασμός της κατάληξης– προσφέρει τόσο στους σκηνοθέτες, όσο και στις πρωταγωνίστριες τη δυνατότητα να τα διαχειριστούν ποικιλοτρόπως. Η ψυχική διαταραχή της Έντα υποδεικνύεται στο κείμενο μέσω της αντίθεσης του κόσμιου και σχεδόν ψυχρού της παρουσιαστικού με τις σπασμωδικές και αλλοπρόσαλλες, συχνά παράτολμες πράξεις της. Στην εκδοχή που παρακολουθήσαμε στο «Θέατρο κάτω απ’ τη Γέφυρα», ο σκηνοθέτης και διασκευαστής του έργου, Γιάννης Δρίτσας –ο οποίος κρατά επίσης τον ρόλο του Έιλερτ–, επιλέγει να εικονογραφήσει και σωματικά την «ψυχοπάθεια» της ηρωίδας, εξωτερικεύοντάς την. Η δική του Έντα Γκάμπλερ θυμίζει σκανταλιάρικο ξωτικό ή άταχτο παιδί, που έχει χάσει το μέτρο του παιχνιδιού του και τα καμώματά του παίρνουν, σχεδόν άθελά του, μοιραία τροπή: ασφυκτιώντας μέσα σε μια πραγματικότητα με την οποία πεισματικά αρνείται να συμπράξει, αποπειράται να της επιβληθεί κυριολεκτικά με τα όπλα. Πόσο ισχυρό όμως είναι ένα πιστόλι –ή ακόμα και δύο– μπροστά στον πυκνό ιστό από αιτίες, αποτελέσματα και τυχαία συμβάντα που ακατάπαυστα ξεδιπλώνεται δίπλα μας, γύρω μας και, σε μεγάλο βαθμό, ερήμην του καθενός μας;

Η αβάσταχτη αυτή απελπισία της Έντα, όταν, στο τέλος, συνειδητοποιεί τη ματαιότητα όλων των μεγαλεπήβολων σχεδίων και των καταχθόνιων μηχανευμάτων της, την πλήρη απροθυμία του πεπρωμένου να καμφθεί από τη θέλησή της, αποδίδεται εδώ θαυμάσια από την πρωταγωνίστρια Αννίτα Κούλη – η οποία, λεπτοκαμωμένη και ανάλαφρη, με ευλυγισία μπαλαρίνας, ενδύεται πειστικά και με άνεση τον πολύπλευρα απαιτητικό της ρόλο. Κινούμενη εξαρχής σε ανεβασμένους τόνους, μας οδηγεί σε μια πολλαπλάσιας έντασης κορύφωση του δράματος, αυξάνοντας έτσι την αντίστοιχη –και τόσο προσφιλή στον Ίψεν– δόση τραγικής ειρωνείας που εξ ορισμού εμπεριέχεται σ’ αυτήν. Στον εκ διαμέτρου αντίποδά της, η Τέα τής –ιδανικής στον συγκεκριμένο ρόλο, ιδιοσυγκρασιακά όσο και εμφανισιακά– Χριστίνας Κουλουμπή είναι μια ελκυστικά γήινη παρουσία, που εκπέμπει ειλικρίνεια και καλοσύνη. Πλάι τους, η εξαιρετική Μαριάννα Λαγουρού ως θεία Γιουλιάνε συμπληρώνει το γυναικείο καστ, ενώ η υπηρέτρια Μπέρτα ακούγεται μονάχα από τα παρασκήνια, δίχως να εμφανίζεται καθόλου επί σκηνής.

Η δική του Έντα Γκάμπλερ θυμίζει σκανταλιάρικο ξωτικό ή άταχτο παιδί, που έχει χάσει το μέτρο του παιχνιδιού του και τα καμώματά του παίρνουν, σχεδόν άθελά του, μοιραία τροπή: ασφυκτιώντας μέσα σε μια πραγματικότητα με την οποία πεισματικά αρνείται να συμπράξει, αποπειράται να της επιβληθεί κυριολεκτικά με τα όπλα.

Τα αντρικά πρόσωπα του έργου λειτουργούν με τρόπο ιδιαζόντως ενδιαφέροντα. Το καθένα τους βρίσκει την ακριβή ή κατά προσέγγιση αντιστοιχία του σ’ έναν από τους γυναικείους χαρακτήρες, διαδραματίζοντας ρόλο συνοδευτικό και ποτέ αμιγώς καταλυτικό. Ως και ο αδίστακτος, ερωτικά «παμφάγος» δικαστής Μπρακ (τον οποίο υποδύεται με απολαυστικό μπρίο ο Απόστολος Κρίτσας), που επιχειρεί με τη σειρά του να επηρεάσει υπογείως τα τεκταινόμενα –από ένα δικό του απόφθεγμα προήλθε, μάλιστα, η έκφραση «ιψενικό τρίγωνο»–, δεν είναι παρά ένα θορυβώδες γρανάζι στον ευρύτερο μηχανισμό των πραγμάτων. Ο αξιαγάπητα άδολος και καλόκαρδος Γέργκεν Τέσμαν του Αυγουστίνου Ρεμούνδου και ο «φευγάτος» Έιλερτ Λέφμποργκ του Γιάννη Δρίτσα βγάζουν στην επιφάνεια και υπογραμμίζουν, με τα ταμπεραμέντα και τη συμπεριφορά τους, την αίσθηση του ανικανοποίητου που κατατρώει την Έντα και συγχρόνως την έμφυτη προσαρμοστικότητα και τις δυνατότητες προσωπικής ανάπτυξης που διακρίνουν την Τέα. Από την άποψη αυτή, θα λέγαμε ότι η Έντα Γκάμπλερ είναι έργο κατά βάση φεμινιστικό, με την έννοια ότι οι γυναίκες έχουν, τελικά, κυρίαρχη θέση – είτε προσπαθώντας συνειδητά και διά της βίας, είτε κατορθώνοντας με ηπιότητα και υπομονή, να βάλουν τη σφραγίδα τους στη ροή των γεγονότων. Εξάλλου, η ηρωίδα, αν και παντρεμένη, μας συστήνεται με το πατρικό της επώνυμο: πράγμα ιδιαίτερα σημαδιακό στον καιρό του Ίψεν, μια και εκτός του ότι υπονοεί τη συναισθηματική απουσία της Έντα από τον ίδιο της τον γάμο, τονίζει επίσης και την ανεξαρτησία της, το ότι δεν «ανήκει» ούτε υποτάσσεται σε κανέναν.

Άλλο ένα αξιοπρόσεκτο στοιχείο της παράστασης είναι η χρωματική παλέτα των όμορφων κοστουμιών που επιμελήθηκαν οι ίδιοι οι συντελεστές, και η οποία παίζει με συνδυασμούς ασπρόμαυρων μοτίβων θολώνοντας και, ενίοτε, αντιστρέφοντας την «παραδοσιακή» σημειολογία του λευκού και του μαύρου. Είτε πρόκειται για σκηνοθετική είτε για καθαρά σκηνογραφική επιλογή, το εύρημα είναι ευφυές. Οι φωτισμοί των Mπίλλυ Γιαννακόπουλου και Ορέστη Ψάλτη ολοκληρώνουν αισθητικά το αποτέλεσμα.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Διασκευή – Σκηνοθεσία: Γιάννης Δρίτσας
Σκηνικά-κοστούμια, επιμέλεια φωτισμού/μουσικής & ερμηνείες: Μαριάννα Λαγουρού, Αυγουστίνος Ρεμούνδος, Αννίτα Κούλη, Χριστίνα Κουλουμπή, Απόστολος Κρίτσας, Γιάννης Δρίτσας
Trailer: Στέφανος Κοσμίδης
Fotos: Μαριέτα Ρούσσου & Julia x Gilda
Φωτισμός: Mπίλλυ Γιαννακόπουλος & Ορέστης Ψάλτης
Αφίσες & Social Media: Γιώργος Φερμελετζής
Δημόσιες σχέσεις: Eιρήνη Λαγουρού

Παραστάσεις: Δευτέρα & Τρίτη, ώρα 21:00
Έναρξη: 29 Οκτωβρίου
Διάρκεια: 90’
Τιμές εισιτηρίων: Γενική είσοδος: 15€ / Φοιτητικό – Ανέργων – Άνω των 65: 10€ / Προαγορά: 12€

Θέατρο κάτω απ’ τη Γέφυρα
Πλατεία ηλεκτρικού σταθμού Ν. Φαλήρου
www.katoapotigefyra.gr, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Πληροφορίες – Κρατήσεις: 210 4816200, 210 4816207
Ηλεκτρονική προπώληση: viva.gr

Η Μάριον Χωρεάνθη είναι συγγραφέας, κριτικός, εικαστικός, μουσικός και προγραμματίστρια Η/Υ.

Άλλα κείμενα:

• J.K. Rowling: «Το χριστουγεννιάτικο γουρουνάκι»
• Νίκος Χατζηπαπάς: «Νύχτα»
• Κοραής Δαμάτης: «Αφορμές»
• «Ο πολυβραβευμένος Κεν Φόλετ αποκαλύπτει το νέο του μυθιστόρημα» της Μάριον Χωρεάνθη
• Θεοδόσης Μίχος: «Η Αλκμήνη και οι άλλοι»

Twitter