«“Il Trovatore” από την ΕΛΣ στο Φεστιβάλ Αθηνών» της Μαρίας Κοτοπούλη
Ήταν το δαιμόνιο του Giuseppe Verdi (1813-1901), του «γιου του Παλεστρίνα», όπως τον αποκαλούσε ο Hector Berlioz, που δημιούργησε μέσα σε τρία χρόνια (1851-1853) την τριλογία Rigoletto, La Traviata, Il Trovatore, τρία μελοδράματα, αρχέτυπα του ρομαντισμού. Η Εθνική Λυρική Σκηνή, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, παρουσίασε στις 21-7-17, στο Θέατρο Ηρώδου του Αττικού, την τετράπρακτη, λυρικοδραματική όπερα Il Trovatore, σε ποιητικό λιμπρέτο του Ιταλού Salvatore Cammarano (1801-1852), βασισμένο στο έργο El trovador του Ισπανού ρομαντικού δραματουργού Antonio Garcia Gutierrez (1813-1884).
Παρακολουθήσαμε για δεύτερη φορά την όπερα. Η πρώτη ήταν στις 10 Ιουνίου του 2012 και ελπίζαμε να αλλάζαμε την άποψή μας, καθώς περιμέναμε κάποιες βελτιώσεις στα αταίριαστα, κατά την ταπεινή μας γνώμη, με τη φωτεινότητα της μουσικής του Verdi σκηνικά, κοστούμια, φωτισμούς και κινησιολογία της παράστασης που υπογράφει ο Ιταλός σκηνοθέτης Stefano Ponta (Στέφανο Πόντα). Δυστυχώς, δεν είχαμε αυτή τη χαρά. Η πλούσια πολυχρωμία, το πάθος και η φλόγα της μουσικής του Verdi δεν αποτυπώθηκαν στην εικόνα, ούτε καν στα λαμπερά χρώματα των ενδυμασιών των τσιγγάνων, που είναι και έκφραση του εσωτερικού τους κόσμου. «Η όπερα είναι μια τέχνη που ξεδιπλώνεται μέσα από τα σύμβολα» λέει ο σκηνοθέτης. Μόνο που τα σύμβολα θα πρέπει να έχουν την αντιστοιχία τους στην υψηλή σύλληψη και τέχνη του δημιουργού, κάτι που εμείς, τουλάχιστον, δεν διακρίναμε. Ωστόσο, μεγάλη πρωταγωνίστρια η μουσική του Ιταλού συνθέτη, μας παρέσυρε στη μαγεία της.
Η υπόθεση μας μεταφέρει στην κοσμοπολίτικη, μεσαιωνική Ισπανία του 15ου αιώνος, πολύχρωμο σταυροδρόμι φυλών και εθνοτήτων. Τα βέλη του έρωτα στοχεύουν δυο αδέρφια, τον Manrico (Μανρίκο) και τον Count di Luna (Κόμη ντι Λούνα) που ερωτεύονται την ίδια γυναίκα, την ευγενή Leonora (Λεονώρα), της οποίας την καρδιά έχει κλέψει με τα τραγούδια του ο χαμένος αδελφός του κόμη, ο τροβαδούρος Μανρίκο. Οι δύο άνδρες ζουν στην ίδια πόλη, αλλά ο ένας αγνοεί την ύπαρξη του άλλου. Πάνω από το κεφάλι των δύο αδελφών επικρέμαται η κατάρα μιας τσιγγάνας που κάηκε στην πυρά ως μάγισσα. Η κόρη της, Azucena (Ατζουτσένα), πρόσωπο περιθωριακό, κεντρικό του έργου, για να εκδικηθεί τον άδικο χαμό της μητέρας της αρπάζει το ένα από τα δύο μικρά παιδιά του Κόμη ντι Λούνα και το ρίχνει στην πυρά, μόνο που, από ένα τραγικό παιχνίδι της μοίρας, πετά μέσα στις φλόγες το δικό της παιδί. Το συνειδητοποιεί όταν είναι πια αργά, ωστόσο μεγαλώνει και λατρεύει σαν δικό της παιδί τον μικρό γιο του κόμη και του μαθαίνει την τέχνη του τροβαδούρου. Η συναρπαστική αυτή υπόθεση θα φτάσει στην τραγική της κορύφωση όταν ο κόμης, τυφλωμένος από το πάθος του για την Αραγωνέζα αρχοντοπούλα Λεονώρα και σε μια απελπισμένη προσπάθεια να την κερδίσει, κλείνει στη φυλακή την τσιγγάνα και τον γιο της. Στη συνέχεια δίνει διαταγή να βασανίσουν τον τροβαδούρο και να τον εκτελέσουν, ενώ υποχρεώνει τη «μάνα» να παρακολουθήσει την αποτρόπαια πράξη. Είναι η στιγμή που ο κόμης θα μάθει την τραγική αλήθεια, καθώς η τσιγγάνα, παίρνοντας εκδίκηση, κραυγάζει με απελπισία την ώρα της εκτέλεσης: «Ήταν αδερφός σου». Μήπως να θεωρήσουμε την κραυγή αυτή της γυναίκας του περιθωρίου, που μας στέλνει ο Verdi πριν εκατόν εξήντα χρόνια περίπου, ως ένα μήνυμα ενάντια στη βία και μια υπενθύμιση ότι όλοι σε τούτη τη Γη είμαστε αδέλφια;
Να εξάρουμε τη συμβολή των μικρότερων ρόλων, όπως της Μυρτώς Μποκολίνι, (Ινές, έμπιστη της Λεονώρας), του Παναγιώτη Πρίφτη (Ρουίζ, ακόλουθος του Μανρίκο), του Νίκου Σπυρόπουλου (γέρος Τσιγγάνος) και του Βασίλη Κωτσικογιάννη (αγγελιαφόρος).
Και, πώς να εξάρουμε τις ερμηνείες των τεσσάρων πρωταγωνιστών, που, παρά τη δυσχερή τους θέση να τραγουδούν πλατσουρίζοντας μέσα στα νερά, με βαριά, μαύρα μακριά ενδύματα που θύμιζαν καλόγερους παρά άρχοντες, αρχοντοπούλες αξιωματικούς και τσιγγάνες, στάθηκαν σε υψηλότατο επίπεδο, τόσο στις άριες και στα ντουέτα, όσο και στα αφηγηματικά μέρη και στα φωνητικά σύνολα.
Εξαιρετικός Ferrando, αξιωματικός του κόμη, ο Τάσος Αποστόλου. Λαμπερή η ερμηνεία της άριας της Λεονώρας από την Τσέλια Κοστέα, με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τη λεπτότητα στο μπελκάντο, όπως και το τραγούδι της τσιγγάνας από τη Γελένα Μανίστινα, που απέδωσε με εκφραστικότητα και εξαιρετική θεατρικότητα την πάλη ανάμεσα στην εκδίκηση και στη λατρεία για το παιδί που ανέθρεψε σαν δικό της. Θαυμάσιος, στον ρόλο του ιδεαλιστή τροβαδούρου, ο Ιταλός λυρικοδραματικός τενόρος Βάλτερ Φρακάρο και γεμάτη συγκίνηση η άριά του όταν αποχαιρετά την αγαπημένη του και τη ζωή. Έξοχος, όπως πάντα, ο βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς, αγέρωχος ως κόμης ντι Λούνα, με το πλούσιο προσωπικό ηχόχρωμα της φωνής του, ξεσήκωσε το Ηρώδειο. Κατανυκτικός ο ψαλμός των μοναχών στο «Κύριε Ελέησον» και γενικότερα εξαιρετική η Χορωδία της ΕΛΣ υπό τη διεύθυνση του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου. Τα εύσημα ανήκουν στην Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, που, υπό την καθοδήγηση του αρχιμουσικού Μίλτου Λογιάδη, στήριξε τους μονωδούς, ανέδειξε τη μαγεία της όπερας του Giuseppe Verdi και απεδείχθη πρωταγωνίστρια, ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της βραδιάς.
Κι όμως, τα μεγάλα έργα εμπεριέχουν μέσα τους τη σκηνοθεσία. Αν, μόνο, μπορούσαν οι σκηνοθέτες, αφουγκραζόμενοι τον μουσικό παλμό και τη δραματουργία, να την ανακαλύψουν, πόσο διαφορετικές θα ήσαν οι παραστάσεις…
