«Αίσθηση από ένα ρεσιτάλ τραγουδιού» της Ανθούλας Δανιήλ
Για το ρεσιτάλ τραγουδιού με τη σοπράνο Αλεξάνδρα Ματθαιουδάκη και τη Δομνίκη Χάλαρη στο πιάνο στον δήμο Χολαργού
Η σχέση της ποίησης με τη μουσική υπήρξε ανέκαθεν αρμονική και πολύ στενή, σε όλα τα πεδία και σε όλα τα επίπεδα και εκφράζοντας τις πάσης φύσεως ανησυχίες του ανθρώπου. Από το πρώτο νανούρισμα μέχρι το τελευταίο μοιρολόι ο άνθρωπος ζει με ποίηση και μουσική.
Έτσι, με πολεμικούς παιάνες πήγε στον πόλεμο, με τρυφερά λόγια αγάπης εξέφρασε τον έρωτά του, με παράπονο αντιμετώπισε τα βάσανα της ζωής και στοχάστηκε πάνω στα μεγάλα και αναπάντητα προβλήματά της. Με άλλα λόγια, με ποίηση και μουσική γεννήθηκε, έζησε, ερωτεύτηκε και πέθανε. Λόγω αυτής της μεγάλης κλίμακας ψυχικών διαθέσεων αναπτύχθηκαν και ξεχωριστά είδη και ποίησης και μουσικής. Και συχνά η σχέση ανάμεσα στις δύο αυτές τέχνες είναι μια ευτυχής συνάντηση.
Μεγάλοι δημιουργοί της μουσικής επένδυσαν με νότες στίχους μεγάλων ποιητών.
Έτσι και τη Δευτέρα, 24 Απριλίου 2017, στο κομψό Αμφιθέατρο του Δημαρχείου Χολαργού με τον εμβληματικό τίτλο Μίκης Θεοδωράκης, απολαύσαμε μια βραδιά ποίησης και μουσικής με τη λυρική σοπράνο Αλεξάνδρα Ματθαιουδάκη που συνόδευσε στο πιάνο η Δομνίκη Χάλαρη. Η εμπειρία ανήκει σ’ εκείνες που ο Καβάφης προσδιορίζει με τον στίχο «εκλεκτή συγκίνησις το πνεύμα κα το σώμα σου αγγίζει». Ναι, γιατί ιδίοις όμμασιν και ωσίν, είδαμε και ακούσαμε και προσφέραμε στο πνεύμα και στο σώμα την ωραία τέχνη.
Η λιτότητα του σκηνικού χώρου είχε αφήσει ελεύθερο το πεδίο στη φωνή και στο πιάνο να αναπτυχθούν και να τον κατακλύσουν με τις μελωδίες, τόσο παρόμοιες και τόσο διαφορετικές. Τα τραγούδια διαλέγονταν γοητευτικά με τα πλήκτρα, ενώ ο κυματισμός της φωνής απέδιδε τα συναισθήματα που εξέφραζε το ποιητικό κείμενο. Ποιήματα βαθιάς ποιητικής απόσταξης, νοήματα, αισθήσεις και διανοητικά κεντρίσματα αναμετρήθηκαν με τις νότες των επιφανών μουσουργών.
Η βραδιά περιέλαμβανε Γαλλική Ποίηση και Μουσική του 19ου αιώνα. Στο Πρώτο Μέρος, ακούσαμε Ανρί Ντιπάρ σε ποίηση Μποντλαίρ, «Πρόσκληση σε ταξίδι», με το υπαινικτικό θανατερό περιεχόμενό του. Λεκόντ ντε Λιλ, «Phidyle», με μια αίσθηση μελαγχολίας να απλώνεται πάνω σ’ ένα τοπίο έτοιμο να δεχτεί το σώμα. Το ίδιο υπαινικτικό μοτίβο και στο «Θλιβερό τραγούδι» του Jean Halor, λουσμένο στο φως της σελήνης, της βασίλισσας των ρομαντικών.
Σε μουσική και στίχους του Ερίκ Σατί ακούσαμε «Το μπρούντζινο άγαλμα», τον «Καπελιέρη» και το «Σε θέλω». Στους στίχους του Σατί είναι εμφανής ο πρωτοποριακός τρόπος σύνθεσης. Η νοηματική αλληλουχία έχει υποστεί μεγάλη παρέμβαση και έχει επιχειρηθεί η υπέρβαση της νόρμας. Στο «Σε θέλω» όμως εκφράζεται καθαρά ένα αίσθημα οδυνηρά αισθησιακό, ίσως εμπνευσμένο από τη ζωγράφο Σουζάν Βαλαντόν που ερωτεύτηκε με πάθος, και καμία άλλη έτσι έκτοτε, εκείνη όμως τον εγκατέλειψε γρήγορα. Και είναι εκείνη που τον άφησε «με μια παγωμένη μοναξιά που γεμίζει το κεφάλι με κενό και την καρδιά με θλίψη».
Σε μουσική του Γκαμπριέλ Φορέ ακούσαμε ποίηση του Πολ Βερλαίν, ενός πολύ αγαπημένου ποιητή της Γαλλίας του οποίου το πέρασμα από τη γαλλική ποίηση άφησε έντονο στίγμα, όχι μόνο για την ποίηση αλλά και για τη θυελλώδη σχέση του με ένα άλλο άτακτο παιδί της γαλλικής ποίησης, τον Αρθούρο Ρεμπό. Μετακινούμενος από τον ρομαντισμό στον συμβολισμό, ο Βερλαίν μάς άφησε χαρακτηριστικούς μουσικούς στίχους, όπως και η διάσημη «Clair de lune». Του Λεκόντ ντε Λιλ «Τα ρόδα του Ισπαχάν» μας ταξίδεψαν σε εξωτικά μέρη, όπως είχε γίνει μεγάλη μόδα τον 19ου αιώνα. Το ποίημα του Ρομάν Μπουσίν «Μετά από ένα όνειρο» κινείται στο ίδιο ονειρικό, ρομαντικό κλίμα, εκφράζοντας την απόδραση από την άχαρη πραγματικότητα. Του Αρμάν Σιλβέστρ το «Πεσμένο λουλούδι», με τον συμβολισμό της εικόνας του, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα θλίψης.
Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης ακούσαμε άριες από γνωστές όπερες. Από την Καταδίκη του Φάουστ την άρια της Μαργαρίτας, στην οποία εξομολογείται τον έρωτά της για τον νεαρό Φάουστ. Από τη «Λουίζ» του Γκυστάβ Σαρπαντιέ, μια απλή κοπέλα του λαού, ακούσαμε τη Λουίζ αφενός να εξομολογείται τον έρωτά της για τον Ζυλιέν αλλά και την ανάγκη της να ζήσει ελεύθερα. Από την όπερα του Ζιλ Μασνέ Θαΐς,ακούσαμε την ηρωίδα να αγωνιά μπροστά στον καθρέφτη για τον χρόνο που παίρνει τα νιάτα της, ενώ ο ιερωμένος που την έχει ερωτευθεί παραμερίζει το πάθος του για κείνην για να την κρατήσει κοντά στον Θεό. Το έργο τραμπαλίζεται ανάμεσα στον ιδεαλισμό και στον ρεαλισμό, στο ηθικό και στο επιθυμητό, στην αιωνιότητα και στη μικρή ζωή μας. Σε μια δεύτερη σκέψη, όμως, αναρωτιόμαστε αν ο ιερέας που αγωνίζεται να κρατήσει τη Θαΐδα στον δρόμο του Θεού, κρύβει μέσα του την ανομολόγητη ελπίδα να την έχει κοντά του, αφού λόγω σχήματος δεν μπορεί αλλιώς. Συνειδητά ή ασύνειδα, ο χρόνος είναι λίγος για όλους, ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε προθέσεις.
Από την Ηρωδιάδα, επίσης του Ζιλ Μασνέ, ακούσαμε τη διάσημη Σαλώμη που έχει κλέψει άπαξ και διαπαντός, στο διηνεκές, στους αιώνες των αιώνων, την παράσταση με την ομορφιά της, τα πέπλα της, τον χορό της, διεκδικώντας, πάση θυσία, το αντικείμενο του πόθου της – το φιλί του Ιωάννη, έστω και από το κομμένο «επί πίνακι» κεφάλι του. Η Σαλώμη είναι θέμα που έχει τροφοδοτήσει όλες τις τέχνες – θέατρο, κινηματογράφο, ζωγραφική, ποίηση και μουσική, με το φριχτό της διακύβευμα: το κεφάλι του Ιωάννη ή το κεφάλι του Ιωάννη. Τίποτα άλλο δεν τραμπαλίζεται στην άλλη άκρη της διάζευξης. Γι’ αυτό και δεν ορρωδεί μπροστά σε τίποτα. Σε πρόσφατη μετάφραση της Σαλώμης του Όσκαρ Ουάιλντ από τον Θανάση Τριαρίδη (εκδόσεις Gutenberg) η επιθυμία της εστιάστηκε σε τέσσερις λέξεις που ενώθηκαν σε μία, δίνοντας ταυτοχρόνως το φιλί που του δίνει και αυτό που, αρνούμενος εκείνος να της δώσει, του παίρνει βιαίως: γιανασεφιληθώ. Θα λέγαμε πως υπάρχει μια, τηρουμένων των αναλογιών, θεματική συνάφεια ανάμεσα στη Θαΐδα και τη Σαλώμη, χωρίς την τραγική κατάληξη όμως της δεύτερης.
Με έναν ακόμη Φάουστ, του Γκουνό αυτή τη φορά, και την άρια του Ζιμπέλ, ολοκληρώθηκε η εκδήλωση, εκφράζοντας την τραγικότητα εκείνου που, ως εκ της θέσεώς του, δεν έχει το δικαίωμα να αγγίξει το αντικείμενο του πόθου του. Απλώς μεταφέρει τα μηνύματα του αφέντη του στην όμορφη Κυρά, εκείνα που θα ήθελε να είναι δικά του. Ένα άλλος Συρανό ντε Μπερζεράκ, αλλά τραγικότερος, ίσως.
Να αναφέρουμε, ιδιαίτερα, τα δύο έργα, Arabesque και Meditation που η Χάλαρη, απόλυτη κυρίαρχος των λεπτών αυτών έργων, τα ερμήνευσε στο πιάνο θαυμάσια.
Η όπερα στην εποχή της ξεσήκωνε τα πλήθη. Όπως και το αρχαίο δράμα, ήταν δημιουργία απευθυνόμενη στην πλειοψηφία του λαού. Ήταν σχολείο. Στον χρόνο που έτρεξε έχασε τα πλήθη, ωστόσο εξακολουθεί να στέλνει τη λάμψη της στους λίγους και εκλεκτούς θαυμαστές και λάτρεις της. Οπωσδήποτε οι προσελθόντες στο φιλόξενο Αμφιθέατρο του Δημαρχείου Χολαργού απόλαυσαν ωραία γαλλική μουσική και ποίηση, σε μια βραδιά όπου οι δύο καλλιτέχνιδες κατέθεσαν την τέχνη τους και μέρος της ψυχής τους. De la musique avant toute chose και de la poésie, ας προσθέσουμε.
