«Ένα ερωτικό αριστούργημα από τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης» της Μαρίας Κοτοπούλη
Μια σύγχρονη όπερα, L'Amour de Loin (Η αγάπη από μακριά), γραμμένη από την πολυβραβευμένη Φιλανδή δημιουργό Kaija Annelli Saariaho, ήταν το μεγάλο πνευματικό δώρο που μας έκανε η Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) μέσω δορυφορικής αναμετάδοσης στις 10 Δεκεμβρίου του 2016, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Η Saariaho γεννήθηκε το 1952 στο Ελσίνκι και σπούδασε στην Ακαδημία Sibelius, συνέχισε τις σπουδές της στο Φράιμπουργκ και στο Ντάρμσταντ και το 1982 πηγαίνει στο Ινστιτούτο Ερευνών IRCAM του Παρισιού, όπου γνωρίζει και παντρεύεται τον Γάλλο συνθέτη Jean-Baptiste Barrière. Έχει συνθέσει περί τα είκοσι ένα έργα, εκ των οποίων τέσσερα είναι όπερες. Λιμπρετίστας και στις τέσσερις όπερες είναι ο Γαλλολιβανέζος Ammin Maaloof (γ. 1949), συγγραφέας, κάτοχος του Βραβείου Goncourt και μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, στην οποία κατέχει τη θέση του εκλιπόντος ανθρωπολόγου Claude Lévi-Strauss. Ο Maaloof βασίζει το λιμπρέτο του στη βιογραφία του ιππότη και τροβαδούρου Jaufré Rudel που έζησε τον 12ο αιώνα. Η όπερα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ το 2000 με μεγάλη επιτυχία και τον επόμενο χρόνο στη Σάντα-Φε των ΗΠΑ, για να κατακτήσει επάξια και τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης.
Ο ήρωας της όπερας, ο Ακουιτανός ιππότης και τροβαδούρος Jaufré Rudel, είναι ιστορικό πρόσωπο και έζησε το 1125-1147. Ήταν πρίγκιπας του Μπλέι (Blaye), που κατά τους αρχαίους χρόνους υπήρξε λιμάνι των Σαντώνων. Στα ποιήματα και στα τραγούδια του περιγράφει έρωτες που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Κατά τη ρομαντική εποχή ενέπνευσε ποιητές όπως ο Heine, ο Browning και ο Γάλλος συγγραφέας Edmond Rostand, ο οποίος έγραψε το δράμα του La Princesse Lointaine με πρωταγωνίστρια τη θρυλική Σάρα Μπερνάρ, έχοντας ως αρχέτυπο το έργο τού Rudel.
Η πεντάπρακτη όπερα L'Amour de Loin, σύντομη, αριστουργηματικά δομημένη, με τη Φιλανδή αρχιμουσικό Susanna Mälkki να διευθύνει με χάρη, ακρίβεια και ενάργεια, κρατώντας λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στην ασυναγώνιστη ορχήστρα, στους τρεις λαμπερούς σολίστ και στις δύο χορωδίες. Η πανέμορφη Αμερικανίδα, λυρική σοπράνο Susanna Phillips, στο κάλλος της πριγκίπισσας της Τρίπολης Clémence, ηρωίδας του έργου, προσθέτει το δικό της, προσδίδοντάς της με την ερμηνεία της αιθέρια γοητεία, ευγένεια και ποιητικότητα. Ο Αμερικάνος μπασοβαρύτονος Eric Owens στον ρόλο του αθεράπευτα ερωτευμένου πρίγκιπα-τροβαδούρου τραγουδά για τη γυναίκα των ονείρων του, ενώ οι παλιοί του φίλοι (ανδρική χορωδία) γελούν, γιατί τέτοια γυναίκα δεν υπάρχει – ωστόσο, ο προσκυνητής, κυρίαρχος της θάλασσας, έρχεται να βεβαιώσει ότι υπάρχει, και εκείνος συνεχίζει να γράφει τα φλογερά τραγούδια του. Στον αμφίσημο ρόλο του προσκυνητή η εξαιρετική Καναδή μεσόφωνος Tamara Mumpford συμπληρώνει το θαυμάσιο αυτό τρίο!
Σε μια εκθαμβωτική σκηνοθεσία, ο Καναδός σκηνοθέτης Robert Lepage τοποθετεί τους ήρωές του σε ένα εκπληκτικό, αφαιρετικό σκηνικό του Michael Curry, που υπογράφει και τα κοστούμια, τα οποία σε αντίθεση με τη λιτότητα του σκηνικού είναι πολυποίκιλτα, κομψά και αναδεικνύουν την προσωπικότητα των ηρώων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πανέμορφο ένδυμα της πριγκίπισσας, που τονίζει τη σεμνότητα και τη ρομαντική αγνότητα της μορφής της.
Μέσα από τον βυθό της θάλασσας οι θρύλοι ζωντανεύουν. Σαν Νηρηίδες αναδύονται τα μέλη του χορού (συνοδεία της πριγκίπισσας) με σαφή υπαινιγμό για τη μεταθανάτια ζωή στις Nήσους των Μακάρων. Η θάλασσα, φτιαγμένη από μυριάδες φωτάκια, καλύπτει τη σκηνή ως τις παρυφές της ορχήστρας και προσδίδει, με την ανεξερεύνητη απεραντοσύνη της, τη μαγεία του μυστηρίου, δημιουργώντας τον πόθο της προσμονής και της κατάκτησης. Στο ένα ακροθαλάσσι ο άνδρας, Jaufré Rudel, στο άλλο η πριγκίπισσα, Clémence, πάνω σε κινούμενες σκάλες, έμμεση υπόμνηση της ψυχικής ανάτασης των γήινων πλασμάτων προς τα ουράνια που, διά της μουσικής μυσταγωγίας, λειτουργεί ως βιβλική κλίμακα. Το κάθε τι με τον συμβολισμό του και στη μέση ο αγγελιαφόρος-προσκυνητής. Διασχίζει με τη βάρκα του μια θάλασσα με μυριάδες αναλαμπές και αποκαλύπτει στην πριγκίπισσα ότι ένας Γάλλος τροβαδούρος υμνεί τη χάρη, την ομορφιά, τις ψυχικές αρετές της και ότι την ονομάζει Αγάπη από μακριά. Η πριγκίπισσα στην αρχή αντιδρά αρνητικά, στη συνέχεια όμως σαγηνεύεται από τον ποιητικό οίστρο των τραγουδιών του τροβαδούρου που εκφράζουν την υπαρξιακή του αναζήτηση και τον μεγάλο του έρωτα. Η ηρωίδα, μαγεμένη, ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του και αναπτύσσεται ανάμεσά τους μια «αγάπη από μακριά» – ένας αγνός, πνευματικός έρωτας, που δένει αιώνια τους δυο ιδανικούς εραστές.
Ο πόθος να γνωρίσει ο ένας τον άλλον, να τον ανταμώσει, θα κάνει τον ιππότη να αποφασίσει το ένα και μοναδικό του ταξίδι στην απέραντη θάλασσα. Η αγωνία όμως της συνάντησης τον καταβάλλει, και όταν φτάνει κοντά της είναι βαριά άρρωστος. Ανταμώνει την ιδανική αγαπημένη και ο έρωτάς του ολοκληρώνεται θνήσκοντας στην αγκαλιά της, μέσα στη βάρκα-πορθμείο του Χάροντα-προσκυνητή, που με το κουπί-δρεπάνι τον μεταφέρει στην άλλη όχθη του Αχέροντα. Η πριγκίπισσα Clémence, θεωρώντας τον εαυτό της υπεύθυνο γι’ αυτή την τραγωδία, θρηνεί και κλείνεται σε μοναστήρι. Στην τελευταία σκηνή προσεύχεται γονατιστή. Η προσευχή της στον Θεό ακατάληπτη, όπως οι πύθιοι χρησμοί. Είναι για τον τροβαδούρο, την «αγάπη από μακριά», ή για τη δική της σωτηρία;
Έργο βαθιά συναισθηματικό, με μουσική ευγλωττία, έξοχη ενορχήστρωση, διανοητική έξαρση και πλούσια νοήματα, υμνεί τον απόλυτο έρωτα και τη θυσία. Είναι αξιοθαύμαστο πως μέσα από μια ιστορική αφήγηση η δημιουργός Kaija Annelli Saariaho και ο λιμπρετίστας Ammin Maaloof δημιούργησαν ένα λαμπερό, σύγχρονο έργο, μουσικά πολυσήμαντο, με ποίηση, φαντασία, βαθύ στοχασμό, και απέδειξαν ότι δεν υπάρχει τέλος για καμιά μορφή τέχνης, αφού, όπως και η γλώσσα, η τέχνη είναι πρωτεϊκή.
