«Kyklos Εnsemble - Γιώργος Πέτρου: Στα όρια του ρομαντισμού» της Μαρίας Κοτοπούλη
Μια θαυμάσια συναυλία με έργα Strauss, Webern και Mahler παρακολουθήσαμε από τους εξαίρετους σολίστ του συνόλου μουσικής δωματίου Kyklos Ensemble, υπό τη διεύθυνση του διακεκριμένου αρχιμουσικού Γιώργου Πέτρου, στις 25-7-16 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στην Αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
Ο αρχιμουσικός Γιώργος Πέτρου, έχοντας στη διάθεσή του τους εξαίρετους σολίστ του Kyklos Ensemble, εκμεταλλεύτηκε άριστα την ορχηστρική παλέτα του συνθέτη και πρόβαλε μοναδικά τις απλές αρμονίες, τα σπάνια και πρωτότυπα ηχοχρώματα, καθώς και το καθάριο ύφος του Gustav Mahler.
Το υπό τον τίτλο «Μεταμορφώσεις» («Metamorphosen»), ένα από τα τελευταία έργα του Richard Strauss (1864-1949), για 23 solo όργανα, γράφτηκε στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από τον Αύγουστο του 1944 ως τον Μάρτιο του 1945. Ήταν παραγγελία του αρχιμουσικού και ιδρυτή του Collegium Musikum της Ζυρίχης Paul Sacher, στον οποίο και είναι αφιερωμένο. Το έργο πρωτοπαίχτηκε στη Ζυρίχη υπό τη διεύθυνση του Sacher, ενώ ο Strauss πραγματοποίησε την τελευταία δοκιμή της ορχήστρας.
Το ερέθισμα για τη σύνθεση υπήρξε ο βομβαρδισμός της Όπερας της Βιέννης στις 13 Μαρτίου του 1945 από τους συμμάχους, και εκείνος της Όπερας του Μονάχου που είχε προηγηθεί, στις 7 Οκτωβρίου του 1943, και ήταν η αφορμή για τη σύνθεση του «Munich Memorial Waltz».
Αν και ο τίτλος «Μεταμορφώσεις» υπονοεί αλλαγές και μετασχηματισμούς, το έργο έχει μια συνεχή συμφωνική ανάπτυξη. Βαθιά στοχαστικό, δίνει την αίσθηση ότι αναζητά τι είναι αυτό που οδηγεί την ανθρώπινη φύση σε τόση αγριότητα, καθώς και την εσώτερη ανάγκη και αγωνία του συνθέτη να γνωρίσει τον εαυτό του και τα μυστήρια που κρύβει ο κόσμος. Τελειώνοντας τη σύνθεση, ο Strauss θα γράψει με ανακούφιση στο ημερολόγιό του: «Μια από τις χειρότερες περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας έφτασε στο τέλος της». Η μελωδία όμως του έργου, «η μεγαλύτερη από τα θεϊκά δώρα», όπως επισημαίνει ο συνθέτης, συνεχίζει την πορεία της στο χρόνο, για να έρθουν φωτισμένοι νέοι μουσικοί, όπως ο αρχιμουσικός Γιώργος Πέτρου και οι μοναδικοί σολίστ του Kyklos Ensemble και να μας μεταδώσουν, με την ασύγκριτη ερμηνεία τους, τη «θεϊκή δωρεά» της μελωδίας, την εμπλουτισμένη αρμονικά με μνήμες από έργα μεγάλων συνθετών, δημιουργώντας ρίγη συγκίνησης.
Από τον ύστερο γερμανικό ρομαντισμό του Strauss, το πέρασμα στο μοντερνισμό έγινε με το έργο «6 Stücke» («6 Κομμάτια») του Αυστριακού συνθέτη Anton Webern (1883-1945), ενός από τους δύο αγαπημένους μαθητές του Schoenberg – ο άλλος ήταν ο Alban Berg. Τα «6 κομμάτια για ορχήστρα» είχαν αρνητική υποδοχή στην πρώτη τους παρουσίαση το 1909. Αργότερα ο συνθέτης έκανε σημαντικότατες ορχηστρικές και συνθετικές αλλαγές, πριν προχωρήσει στην επανέκδοση του έργου που έγινε το 1929. Η εξαιρετική εκτέλεση ανέδειξε τα περίκλειστα στοιχεία της σύνθεσης, το ξάφνιασμα, το νεοτερισμό, το λυρισμό και τον οραματισμό της.
Τα «Τραγούδια του Οδοιπόρου» («Lieder eines Fahrenden Gesellen» ή «Songs of a Wayfarer») αποτελούν έναν αριστουργηματικό κύκλο τραγουδιών που έγραψε ο Gustav Mahler (1860-1911) σε δικούς του στίχους το 1883-85 και δημοσιεύτηκε το 1897. Αφορμή για τη σύνθεση αυτή στάθηκε η ερωτική απόρριψη που δέχτηκε ο συνθέτης από τη σοπράνο Johanna Richter, της οποίας τα γαλάζια μάτια τον θάμπωσαν αλλά και του προξένησαν βαθύ πόνο, ώστε να ξεκινήσει, Οδοιπόρος, το ταξίδι του χωρίς προορισμό. Πρόδρομός του, ο Στρατοκόπος, από το «Χειμωνιάτικο Ταξίδι» του Schubert, που η ερμηνεία του στις 14 Ιουλίου του 2014 από το σύνολο του Kyklos Ensemble μας έμεινε αξέχαστη.
Τα «Τραγούδια του Οδοιπόρου» αποτελούνται από τέσσερα μέρη. Στο πρώτο μέρος ο ήρωας εξομολογείται ότι ο γάμος της αγαπημένης του με κάποιον άλλον είναι ημέρα θρήνου για εκείνον. Το θέμα του πρώτου αυτού τραγουδιού το συναντάμε στην Πρώτη Συμφωνία του συνθέτη με το προσωνύμιο «Τιτάν». Στο δεύτερο τραγούδι, «Πήγα σήμερα στο λιβάδι», ο Οδοιπόρος σαγηνεύεται από την ποιμενική αρμονία της φύσης και από έναν κόσμο γεμάτο φως, παραπέμποντας στο «Πρωταρχικό Φως», που όμως δεν τον λυτρώνει από τους εφιάλτες του. Στο τρίτο τραγούδι εκφράζει την απόγνωσή του, «Έχω ένα κοφτερό μαχαίρι»∙ αμφίσημος ο λόγος του∙ έχει ένα μαχαίρι στην καρδιά ή έχει ένα μαχαίρι για να τερματίσει τη ζωή του; Παρά τη δραματικότητα της στιγμής, ο συνθέτης, με ένα μαγικό ιντερλούδιο, παρομοιάζει τα μάτια της αγαπημένης του με το γαλάζιο του ουρανού, χωρίς καθόλου να μειώνει τη δραματική ένταση την οποία ο ήρωας βιώνει. Στο τέταρτο τραγούδι, θλιμμένος, ο ερωτευμένος Οδοιπόρος θα αναπαυθεί στον ίσκιο μιας φλαμουριάς και τα άνθη της θα τον ραίνουν, ενώ η μορφή της αγαπημένης του κυριαρχεί και κυριεύει τη σκέψη του.
Το έργο ερμηνεύεται είτε από άνδρα είτε από γυναίκα. Το ακούσαμε από τη σοπράνο και ποιήτρια Λένια Ζαφειροπούλου, σε μια λεπταίσθητη, έξοχη ερμηνεία, στην οποία, με την πολύτιμη στήριξη του αρχιμουσικού και της ορχήστρας, ανέδειξε τις ευαίσθητες ψυχικές διακυμάνσεις του Οδοιπόρου, τη δραματικότητα, την ένταση και τη μελαγχολία, με φυσικούς εκφραστικούς τόνους και εκπληκτική άνεση. Ο αρχιμουσικός Γιώργος Πέτρου, έχοντας στη διάθεσή του τους εξαίρετους σολίστ του Kyklos Ensemble, εκμεταλλεύτηκε άριστα την ορχηστρική παλέτα του συνθέτη και πρόβαλε μοναδικά τις απλές αρμονίες, τα σπάνια και πρωτότυπα ηχοχρώματα, καθώς και το καθάριο ύφος του Gustav Mahler.
