«Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ του Γ. Σ. Μπαχ στο Ίδρυμα Θεοχαράκη με τον Νίκο Λαάρη» της Μαρίας Κοτοπούλη
Ποιός ήταν ο νεαρός Γκόλντμπεργκ που το αριστούργημα του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750), Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ, φέρει το όνομά του; Γερμανός βιρτουόζος του τσέμπαλου, οργανίστας και μετριότατος συνθέτης, ο Γιόχαν Γκόλντμπεργκ [Johann Goldberg] (1727-1756), ήταν, από τα νεανικά του χρόνια, στην υπηρεσία του Ρώσου πρεσβευτή στη Δρέσδη, του κόμητος Χέρμαν Καρλ φον Κάιζερλινγκ [Hermann Carl von Keyserlingk] (1697-1754). Ο Κόμης επισκεπτόταν συχνά τον Μπαχ στη Λειψία, αποβλέποντας στο να τον πείσει να δώσει κάποια μαθήματα στον προστατευόμενό του. Ο Ρώσος διπλωμάτης εκτιμούσε και θαύμαζε ιδιαίτερα το Μεγάλο Κάντορα και ήταν αυτός που είχε προτείνει το 1736 να του απονεμηθεί ο τίτλος του βασιλικού συνθέτη του παρεκκλησίου της αυλής της Σαξωνίας. Όπως αναφέρεται από τον πρώτο βιογράφο του Μπαχ, τον Γιόχαν Ν. Φόρκελ [Johann Nicolaus Forkel], ο κόμης, καθώς υπέφερε από αϋπνίες, είχε ζητήσει από τον συνθέτη να γράψει ένα έργο για να του το παίζει τις ατέλειωτες νύχτες στο τσέμπαλο ο δεκατετράχρονος Γκόλντμπεργκ. Μια χρυσή ταμπακέρα, κατ’ άλλους ένα κύπελλο με χρυσά λουδοβίκεια ήταν η αποτίμηση του παραγγελέα για έργο αξίας ανεκτίμητης.
Οι Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ, έργο σημαντικότατο, με την Άρια να αποτελεί υπόδειγμα Γεωμετρικής και Αρμονικής μικρογραφίας ολόκληρου του έργου, θεωρείται από τα σπουδαιότερα παραδείγματα της φόρμας της Παραλλαγής.
Ο Μπαχ, μεταξύ των ετών 1740-1741, έγραψε την περίφημη Άρια με Παραλλαγές (BWV 988), που εκδόθηκε το 1741 και έμελλε να μείνει γνωστή στη φιλολογία του πιάνου με το όνομα του νεαρού τσεμπαλίστα. Οι 32 Παραλλαγές που την αποτελούν δεν είναι παρά ένα φανταστικό, μυθικό ταξίδι στο σύμπαν της υψηλής τέχνης, που, με μαγικούς ρυθμούς, αργούς, γαλήνιους, αέρινους, με μουσικές μορφές και ηχοχρώματα, συναρπάζουν προκαλώντας το όνειρο και τον βαθύ στοχασμό.
Οι Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ, έργο σημαντικότατο, με την Άρια να αποτελεί υπόδειγμα Γεωμετρικής και Αρμονικής μικρογραφίας ολόκληρου του έργου, θεωρείται από τα σπουδαιότερα παραδείγματα της φόρμας της Παραλλαγής. Ο μεγάλος Κάντορας, βαθιά ευσεβής, αναγνώριζε ως εμπνευστή και Κύριο της μουσικής του τον Θεό. Έγραφε για τις κοινότητες των εκκλησιών και των εστεμμένων, οπότε τα έργα του φυλάσσονταν στα ερμάριά τους και τούτο εξηγεί το μικρό αριθμό εκδόσεων που πραγματοποιήθηκαν όσο ο συνθέτης ζούσε. Πρώτος ο Μέντελσον και μετά ο Λιστ, από τους μεγάλους θαυμαστές του κατά τον 19ο αιώνα, γίνονται απόστολοι του μοναδικού αυτού πνευματικού, μουσικού θησαυρού και τον προσφέρουν, δώρο ανεκτίμητο, στην ανθρωπότητα. Ο εκδοτικός οίκος Peters της Λειψίας εκδίδει τα έργα του για ορχήστρα, ενώ η «Εταιρεία Μπαχ», το 1853, αναλαμβάνει αφενός την έκδοση των έργων του και αφετέρου τη διοργάνωση συναυλιών, συντελώντας έτσι τα μέγιστα στην ευρύτερη διάδοση του μνημειώδους και μεγαλοφυούς έργου του, το οποίο και θα κατακτήσει τον κόσμο 150 χρόνια μετά τον θάνατο του.
Βαθύς γνώστης της γαλλικής και ιταλικής τεχνοτροπίας του ύστερου μπαρόκ, αλλά και της λαϊκής παράδοσης, ο Μπαχ εμπλουτίζει τη μουσική του παλέτα με επιλεγμένα ηχοχρώματα της εποχής του και με εκπληκτικό αρμονικό σχεδιασμό, ζωντανεύει τη γαλλική φινέτσα της sarabande, στην οποία δίδει προνομιούχο θέση και συχνά επανέρχεται σ’ αυτήν. Το έργο μοιάζει απλό, στην ουσία όμως είναι δυσκολότατο. Απαιτεί και άριστη δεξιοτεχνική ακρίβεια και μεγάλη πνευματική διεισδυτικότατα στη μουσική ιστορική μνήμη για να αποκαλυφθεί ο υψηλός στοχασμός, η βαθιά συγκίνηση και το επιμελώς περίκλειστο αίνιγμα του Μπαχ.
Η εξαίσια ερμηνεία του, με ποιητική πειθαρχία, εύθραυστη ισορροπία, πλούσια εσωτερική δύναμη, ευαισθησία και ήχο μαγικό, τον δικαίωσε. Δεν ανέδειξε μόνο τον διακοσμητικό πλούτο της Άριας, θέμα με το οποίο αρχίζει και κλείνει τον κύκλο του το έργο, αλλά και τη μουσική τόλμη του συνθέτη που υπερβαίνει την εποχή του και στο πρόσωπο του Έλληνα σολίστ βρήκε τον ιδανικό του ερμηνευτή.
Η εκ μέρους του διακεκριμένου πιανίστα Νίκου Λαάρη επιλογή του συγκεκριμένου έργου για το ρεσιτάλ του στο Ίδρυμα Θεοχαράκη (18.02.16) ήταν τόλμημα που δείχνει άνθρωπο με πλήρη επίγνωση των ικανοτήτων του, όχι μόνο στον τομέα της τεχνικής, αλλά και σ’ αυτόν της διείσδυσης στο πνεύμα του έργου τού συνθέτη. Η εξαίσια ερμηνεία του, με ποιητική πειθαρχία, εύθραυστη ισορροπία, πλούσια εσωτερική δύναμη, ευαισθησία και ήχο μαγικό, τον δικαίωσε. Δεν ανέδειξε μόνο τον διακοσμητικό πλούτο της Άριας, θέμα με το οποίο αρχίζει και κλείνει τον κύκλο του το έργο, αλλά και τη μουσική τόλμη του συνθέτη που υπερβαίνει την εποχή του και στο πρόσωπο του Έλληνα σολίστ βρήκε τον ιδανικό του ερμηνευτή.
«Τέχνη κρύπτεσθαι φιλεί», όπως αναφέρει ο φιλόλογος Κωνσταντίνος Μεϊντάνης στο εμπεριστατωμένο σημείωμα του προγράμματος, παραφράζοντας το «Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί» του σκοτεινού Ηράκλειτου. Στην προκειμένη όμως περίπτωση θα αποτολμήσουμε μια ακόμα παράφραση, διαφοροποιώντας το απαρέμφατο. «Τέχνη αποκαλύπτεσθαι φιλεί», με μία προϋπόθεση: ότι τα αποκαλυπτήρια αυτά θα επιτελέσει ικανός καλλιτέχνης! Ο Νίκος Λαάρης απέδειξε, όπως προαναφέραμε, ότι διαθέτει πλείστα όσα προσόντα, γι’ αυτό και τα αποκαλυπτήριά του λαμπρά.
