«Ο αιματοβαμμένος Μπαχ στο Φεστιβάλ Αθηνών» της Μαρίας Κοτοπούλη
Ξεπερνά, κατά την άποψή μας, τα όρια της φαντασίας, ακόμα και του πιο τολμηρού, η σύλληψη μιας ιδέας όπως αυτή που παρακολουθήσαμε στο Μέγαρο Μουσικής στην «Αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, η έκφραση, δηλαδή, της θεϊκής μουσικής του Johann Sebastian Bach με τις χορευτικές κινήσεις ενός αιματοβαμμένου χορευτή. Κι όμως υπήρξε και αυτή η φαντασία, που, στην αγωνία της να πρωτοτυπήσει, και, μη έχοντας δική της πρόταση, παίρνει αριστουργήματα, μουσικά μνημεία ανυπολόγιστης αξίας στην εξέλιξη της μουσικής και τα βεβηλώνει, όπως άλλοι βεβηλώνουν στις μέρες μας αρχαίους ναούς, αγάλματα, έργα τέχνης και την ίδια τη ζωή μας. Ο Bach υμνούσε τον Θεό με τη μουσική του και τον αναγνώριζε ως μόνο εμπνευστή και αποδέκτη της μουσικής του. Στην εποχή του, η μουσική δεν ήταν για τους αμύητους, ήταν ιερό κτήμα των Εκκλησιών και των μεμυημένων και φυλασσόταν ως κειμήλιο στα ερμάριά τους. Το Εγώ του συνθέτη εκμηδενίζεται μπροστά στη λατρεία του Θείου και στην εσωτερική ανάγκη για ανάταση, προσέγγιση του άπιαστου, του ανερμήνευτου, του άκτιστου, που διαρκώς αναζητεί.
SDG, «Soli Deo Gloria», είναι τα αρχικά που προσθέτει ο Bach στο τέλος της παρτιτούρας κάθε Καντάτας και σημαίνουν «Μόνο τω Θεώ Δόξη». Το έργο του προκαλεί θάμβος και δέος, φτιαγμένο με υλικό πέραν της καθημερινότητας, όπως οι συνηχήσεις ήχων που ανάγονται σε πορτρέτα Θεϊκά και Ανθρώπινα. Ανθρώπινα, που φέρουν την πινελιά αρχαϊκής τέχνης ή την υπερβατική μονοκοντυλιά αγιογράφου. Δημιουργεί χωρίς να χρειάζεται να εξηγεί και οι απαράμιλλες δραματικές του εντάσεις εκπηγάζουν από τις δυνάμεις της ψυχής του. Με απόλυτη πνευματική αυστηρότητα, υψηλό ποιητικό κύρος και σεβασμό για όσους θαύμαζε και μελετούσε με ευλάβεια, αποδίδει την τελείωση και την ταύτιση του ανθρώπου με την έννοια του Θείου μέσα από την πίστη και την ταπεινοφροσύνη, δημιουργώντας αρχέτυπα ανά τους αιώνες. Για να διαβεί κανείς τη μυστηριακή δίοδο της μουσικής του Bach οφείλει να μην αγνοεί τη διηνεκή πορεία του στα δύσβατα μονοπάτια της μάθησης για την κατάκτηση της υψηλής τέχνης του.
Σύνθετη τέχνη ο χορός, την έχουν αποκαλέσει και κινούμενη γλυπτική, αυτό υπονοεί και την αρχιτεκτονική της δομή σε σχέση με τον ρυθμό και τη μελωδία. Στοιχεία που απουσίαζαν παντελώς από τη χορογραφία Λόγος-Διάλογος και καμία σχέση δεν είχαν με το πνεύμα της σύνθεσης. Αν παραβιαστούν ορισμένες αρχές, το έργο διχάζεται, γίνεται αγνώριστο. Δεν μπορεί ο χορός περιβεβλημένος το ένδυμα της μουσικής του Bach να δίδει την εικόνα ενός σφαγείου, ο εξτρεμισμός στην αναζήτηση της «διαφορετικότητας» από τον χορευτή στην προκειμένη περίπτωση είναι βιασμός, δεν συνάδει με το πνεύμα, την υψηλή αισθητική και την παράδοση ενός αριστουργήματος. Άλλο πράγμα είναι η αγριότητα και άλλο η τραγικότητα. Το όριο, όπου οι δύο τέχνες ενώνονται στη μεταφυσική ουσία της σύλληψης και την αποδίδουν στο κοινό, είναι η μέγιστη εκείνη στιγμή που δικαιώνει την Τέχνη και εδώ η Τέχνη προδόθηκε, δεν δικαιώθηκε.
Όταν μάλιστα διαβάζουμε ότι ο Έλληνας τσελίστας, Δήμος Γκουνταρούλης, εξαιρετικός κατά τα άλλα δεξιοτέχνης, δεν ξεχνά ότι η λέξη Λόγος είναι πολυσήμαντη και αναθυμάται ότι με τη λέξη αυτή αρχίζει το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, «Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος» τούτο μας επιτρέπει, παραλλάσσοντας την ευαγγελική ρήση, να θυμίσουμε ότι στη Μουσική, «Εν αρχή ην ο Bach» και ότι το έργο του έχει χαρακτηριστεί «Βίβλος» της μουσικής.
Όλα τα ωραία που διαβάσαμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών αποτελούν απόσπασμα από το πρόγραμμα της πρεμιέρας στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας το 2013, όπου ζει ο Έλληνας τσελίστας και ο χορογράφος-χορευτής, Ismael Ivo. Αυτό μας κίνησε την περιέργεια να ανατρέξουμε στην παράσταση που έδωσαν οι δύο καλλιτέχνες, και φυσικά αυτό που παρακολουθήσαμε, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του συρμού, δεν ήταν παρά μια «κουρεμένη» παράσταση. Πρώτα ακούσαμε παραλλαγμένες Σουίτες του Bach μετά αυτοσχεδιασμών, και αργότερα Σουίτες αιματοβαμμένες, σε διάλογο με τον χορευτή, ο οποίος περιφερόταν γύρω από το τσέλο, άλλοτε όρθιος και άλλοτε σερνάμενος, προδίδοντας το πνεύμα του Bach, γιατί, κατά την ταπεινή μας γνώμη, οι περιφορές και τα συρσίματα πάνω στη γη εμποδίζουν την ανάταση του ανθρώπου προς την έννοια του Θείου, αφού τονίζουν το δέσιμό του με τη γη. Με κάποιες υποτυπώδεις γυμναστικές ασκήσεις αναζητούσε τη «διαφορετικότητα», με αποκορύφωμα να κουβαλήσει μια μπανιέρα στη σκηνή γεμάτη με κόκκινη μπογιά, για να μας πει ότι στις φλέβες όλων των ανθρώπων ρέει κόκκινο αίμα, αλλά, θα αποφύγουμε να σας περιγράψουμε την άκρως απεχθή συνέχεια αυτής της σύλληψης. Στην παράσταση, όμως, του Σάο Πάολο, με εξαίρεση το κομμάτι του συγκεκριμένου χορευτή, τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά, γιατί εκεί υπήρχε χορογραφία με εξαιρετικούς χορευτές, αναφέρουμε ενδεικτικά τα Pas de Deux και Pas de Quatre, τα οποία μας στέρησαν στην εν Αθήναις πρεμιέρα και έτσι νιώσαμε εμείς αυτή τη «διαφορετικότητα».
Ατυχές αυτό που παρακολουθήσαμε, αφού, πάντα κατά την άποψή μας, με άστοχο τρόπο η χορογραφία προσπάθησε να στείλει τα αντιρατσιστικά της μηνύματα και αυτό γιατί, ενώ, χωρίς καμιά αντίρρηση –πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να υπάρχει;– το αίμα είναι κόκκινο για όλους, ο δρόμος όμως προς το πνεύμα που υμνεί ο Johann Sebastian Bach και που καταξιώνει τον άνθρωπο απαιτεί ανάταση, την οποία εμείς τουλάχιστον δεν αντιληφθήκαμε.
