Η ΕΝΑΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΜΠΕΤΟΒΕΝ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ της Ανθούλας Δανιήλ
28 Φεβρουαρίου 1943. Σαν σήμερα πριν από εβδομήντα ένα χρόνια γεννήθηκε ή αναγεννήθηκε η Κρατική μας Ορχήστρα με την ονομασία Κρατική Ορχήστρα Αθηνών από τα σπλάχνα της προϋπάρχουσας Ορχήστρας των Φίλων Μουσικής. Εκείνη την ίδια ημέρα, στις έντεκα το πρωί, είχε γίνει η κηδεία του εθνικού ποιητή μας Κωστή Παλαμά, παρουσία των δυνάμεων κατοχής. Ο Άγγελος Σικελιανός απήγγειλε το γνωστό ποίημα «Ηχήστε οι Σάλπιγγες» και ανατρίχιασε ο κόσμος όλος όταν συνειδητοποίησε ότι «σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα». Στη συνέχεια ο Γιώργος Κατσίμπαλης άρχισε να ψέλνει τον Εθνικό Ύμνο και μαζί του όσοι Έλληνες συνόδευαν τον ποιητή τους στο εξόδιο ταξίδι του. Κι αυτή ήταν η πρώτη φανερή αντίσταση στον κατακτητή. Το απόγευμα η Κρατική μας Ορχήστρα έπαιξε έργα ελληνικά, πατριωτικά, έργα εμπνευσμένα από τα πάθη του ελληνικού λαού. Κι αυτή ήταν μια δεύτερη αντίσταση μέσα στην ίδια μέρα.
28 Φεβρουαρίου 2014. Στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με αφορμή την Ελληνική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτή η ίδια Ορχήστρα μας, με τη συνεργασία του Πολιτιστικού ιδρύματος από το Μόναχο Euromusicale, έπαιξε την Ενάτη Συμφωνία του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν ενώπιον του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, του Γερμανού Πρέσβη Δρ Πέτερ Σόοφ και άλλων επισήμων, σε μια αίθουσα κατάμεστη από ένα κοινό που παρακολουθούσε εκστασιασμένο. Η Ενάτη Συμφωνία έχει χαρακτηριστεί έργο πολιτισμικής κληρονομιάς και είναι ίσως το πιο αγαπητό, ανάμεσα σε άλλα του Μπετόβεν, ιδίως το διάσημο τέταρτο μέρος του «Ωδή στη Χαρά».
Η «Ωδή στη Χαρά» αποτελεί από το 1985 τον επίσημο ύμνο της Ευρώπης και είναι η μελοποίηση ενός ποιήματος του Φρίντριχ Σίλερ «Για τη Χαρά». Την Ορχήστρα διηύθυνε ο Διευθυντής της Βασίλης Χριστόπουλος και με την Ορχήστρα μας συνέπραξε η Χορωδία της Συμφωνικής της Βαμβέργης, υπό τη διεύθυνση του Ρολφ Μπεκ, η υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου, η μεσόφωνος Ανν-Κατρίν Ναϊντού, ο τενόρος Μάρκους Σαίφερ και ο βαθύφωνος Ράινχαρτ Χάγκεν.
Η συγκυρία της ημερομηνίας όμως είναι εκείνη που μας παρακινεί να επισημάνουμε αναλογίες. Ο Μπετόβεν γράφει το έργο σε μια εποχή που η Ευρώπη με την Ιερή Συμμαχία αποφασίζει να φιμώσει κάθε αντίδραση από καταπιεσμένους λαούς, ενώ ο Μπετόβεν, εμφορούμενος από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, Liberté, Egalité, Fraternité, επιχειρεί να γράψει ένα έργο το οποίο θα υπερτονίζει την υπέρβαση των αντιθέσεων που συγκλόνισαν την Ευρώπη και την επικράτηση της αδελφοσύνης σε όλο τον κόσμο.
Μια αφήγηση σε τεθλασμένη χρονική πορεία μας οδηγεί:
1943. Ένας λαός κατακτημένος παρακολουθεί μια εθνική κηδεία. Ένα ποίημα γεννά ρίγη πατριωτικής συγκινήσεως και ο Εθνικός Ύμνος κεντά οδυνηρά την εθνική φιλοτιμία. Οι στίχοι του Εθνικού Ύμνου γράφτηκαν από τον Διονύσιο Σολωμό στη Ζάκυνθο το 1823 και είναι εμπνευσμένοι από τα πάθη του λαού που ήδη χύνει το αίμα του για την Ελευθερία.
7 Μαΐου του 1824. Δίνεται η πρεμιέρα της Ενάτης Συμφωνίας του Μπετόβεν. Ο Μπετόβεν είναι 54 ετών. Ο ελληνικός αγώνας συνεχίζεται. Συνομήλικος με τον Μπετόβεν ο Γέρος του Μοριά, η πιο εμβληματική φυσιογνωμία του Αγώνα για την Ανεξαρτησία, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, επίσης 54 ετών, υπογράφει τις δικές του συμφωνίες με το Θεό για την Ελευθερία. Μοιάζει παράξενο αλλά και οι δύο συνομήλικοι άντρες μάχονται για το ίδιο ιδανικό όμως «ο καθείς και τα όπλα του». Και μοιάζει
η κυριολεξία με μεταφορά και η μεταφορά με κυριολεξία.
1806. Ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν, πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1799 μέχρι το 1803 με σουλτανικό φιρμάνι λεηλατεί τον Παρθενώνα από τα γλυπτά του, τα οποία μεταφέρει στο Λονδίνο.
1812. Ο Μπετόβεν γράφει το έργο Στα ερείπια των Αθηνών, μιλώντας για την ερειπωμένη Αθήνα. Η προστάτις θεά της πόλης, η Αθηνά, έχει κοιμηθεί δυο χιλιάδες χρόνια. Οι τέχνες και οι επιστήμες έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Οι τούρκοι δερβίσηδες χορεύουν στην Ακρόπολη.
1812. Ο Κολοκοτρώνης βρίσκεται στη Ζάκυνθο και κρατά σπαθί, μαθαίνοντας την πολεμική τέχνη στο πλευρό των Άγγλων.
1824. Η Βρετανική κυβέρνηση υποστηρίζει τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία από την Οθωμανική αυτοκρατορία και το 1826 ο Κάνινγκ υπογράφει με τη Γαλλία και τη Ρωσία συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα.
Πλησιάζει η ώρα που όλα όσα οι Οθωμανοί και ο Έλγιν προξένησαν θα αποκατασταθούν με τις δοξαστικές επικλήσεις της χορωδιακής «Ωδής στη Χαρά». Για τον Μπετόβεν η αποκατάσταση της αδικίας θα γίνει με τη μουσική. Για τον Κολοκοτρώνη με την τέχνη του πολεμάρχου, με «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους».
1827. Πεθαίνει ο Κάνιγκ, 1827 πεθαίνει και ο Μπετόβεν. Η Ελλάδα πολεμάει ακόμα. Ο Γέρος του Μοριά θα πεθάνει τον Φεβρουάριο του 1843, ακριβώς εκατό χρόνια πριν από τον Παλαμά και πριν από τη νέα κατάκτηση της πατρίδας του από ευρωπαίο κατακτητή αυτή τη φορά, χριστιανό και πολιτισμένο.
1942. Η προτροπή του Παλαμά είναι: «μεθύστε με τ' αθάνατο κρασί του '21». Την ίδια χρονιά, μέσα στη μαύρη Κατοχή, ο Σικελιανός κι εκείνος υποσχόταν μια «Καινούρια Ελλάδα», μια «γιγάντια γέννα» και ένα «νέο Eικοσιένα!». Και το παλιό και το καινούριο Εικοσιένα τα ακολουθεί ένας άγριος εμφύλιος υποκινημένος από τις ξένες δυνάμεις.
2014. Η Ελλάδα βιώνει μια οικονομική κρίση, στην οποία και πάλι έχουν παίξει το ρόλο τους οι ξένες δυνάμεις της τότε Κατοχής.
Ερώτημα: Ο κύριος Μπαρόζο και ο κύριος Πρέσβης της Γερμανίας κατάλαβαν άραγε ότι αυτή η βασανισμένη Ελλάδα δεν έχει ησυχάσει ποτέ από τους λογής λογής κατακτητές; Κατάλαβαν πως δεν υπάρχει μόνο η Ελλάδα που σέρνεται στα τηλεοπτικά κανάλια για τα χρέη της, για τα οποία άλλωστε δεν ευθύνεται μόνο αυτή; Κατάλαβαν ότι εκτός από τους Έλληνες που διασύρονται ως «τεμπέληδες», η πλειοψηφία τους σκύβει κοπιαστικά και ευλαβικά πάνω στη γη και στη θάλασσα, στα εργαλεία της, στα βιβλία ή στα μουσικά όργανα και δουλεύει για να ξυπνήσει την Εργάνη Αθηνά στην πόλη της και να ξαναφέρει στον τόπο της το φως, για να ψάλει και εκείνη με τη σειρά της την «Ωδή στη Χαρά» που τόσο ωραία έπαιξε η Ορχήστρα μας; Κατάλαβαν πως την ώρα που ο Μπετόβεν γράφει την αθάνατη μουσική του, οι Έλληνες πεθαίνουν στα πεδία των μαχών, στον τόπο τους, και την ίδια ώρα οι Τούρκοι δερβίσηδες χορεύουν στην Ακρόπολη και πουλάνε τα γλυπτά της στον κάθε τυχοδιώκτη που μπορεί να τα αγοράσει; Για να γίνει το όραμα του Μπετόβεν πραγματικότητα πρέπει να το καταλάβουν.
Η γιορτή ήταν ωραία. Τα φώτα, η μουσική, τα χειροκροτήματα. Το μήνυμα του Μπετόβεν πρέπει να βγει όμως έξω από τις πύλες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, για να δικαιώσει τον μεγαλοφυή δημιουργό του. Γιατί ο Μπετόβεν είχε όραμα. Δεν έγραψε το έργο του για να το ακούσουν λίγοι ακροατές του είδους, αλλά για να γίνει κοινή πανανθρώπινη συνείδηση και πράξη. Η επί γης ειρήνη είναι η «Ωδή στη Χαρά» ή με τα ίδια τα λόγια του Σίλερ:
«Λαοί, θάρρος! η αντοχή να μη σας λείψει,/ και για ανώτερο έναν κόσμο υπομονή!/ Πάνω εκεί, περ' απ' των άστρων τη σκηνή,/ ένας θεός στέκει τρανός, και θ' ανταμείψει» .
