ΜΠΕΤΟΒΕΝ ΜΕ ΑΡΩΜΑ ΕΠΟΧΗΣ
της Έλενας Χουζούρη
Σπάνια έχουν την ευκαιρία οι απαιτητικοί μουσικόφιλοι να απολαύσουν τα κοντσέρτα του Μπετόβεν παρουσιασμένα σε τρεις συνεχόμενες βραδιές, και μάλιστα παιγμένα με όργανα της εποχής του μεγάλου συνθέτη. Η μοναδική αυτή ευκαιρία δίνεται στις 12, 13 και 14 Απριλίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σ’ έναν μουσικό μαραθώνιο κατά τη διάρκεια του οποίου οι μουσικόφιλοι θα ακούσουν εννέα κοντσέρτα του Μπετόβεν ερμηνευμένα από έντεκα σολίστ, έξι λυρικούς τραγουδιστές και βέβαια την Ορχήστρα της Καμεράτα, την οποία θα διευθύνει ο Γιώργος Πέτρου.
Ο Μπετόβεν (1770-1827) έκανε τις πρώτες του απόπειρες να συνθέσει κοντσέρτα μόλις έμπαινε στην εφηβεία του. Στα δεκατέσσερα συνθέτει το Κοντσέρτο αρ. 04, το οποίο ήδη δείχνει το μεγάλο του ταλέντο και από το οποίο δυστυχώς σήμερα σώζεται μόνον το σολιστικό μέρος, ενώ υπάρχουν και κάποιες ενορχηστρωτικές ενδείξεις. Λίγα χρόνια αργότερα, ανάμεσα στα 1787 και 1789, ο νεαρός Μπετόβεν θα συνθέσει και το Κοντσέρτο αρ. 2, έργο 19 σε σι ύφεση μείζονα. Εκείνο όμως που θα εκδοθεί το 1794 είναι το Κοντσέρτο αρ. 1 έργο 15, το οποίο και θα παρουσιαστεί από τον ίδιο τον συνθέτη στην Πράγα το 1798. Στο κοντσέρτο αυτό υπάρχουν σαφείς επηρεασμοί από τα ιερά τέρατα του κλασικισμού, Μότσαρτ και Χάυντν, οι οποίοι υπήρξαν και δάσκαλοι του Μπετόβεν, ωστόσο πίσω από αυτούς μπορεί κανείς να διακρίνει τα χαρακτηριστικά μιας μουσικής προσωπικότητας που σύντομα θα ανατρέψει πολλά από τα μέχρι τότε μουσικά δεδομένα, όπως αιφνίδιες μεταβολές στην αρμονία και αντιθέσεις. Αυτές οι ανατροπές και οι μουσικοί νεωτερισμοί για την εποχή του Μπετόβεν αναδεικνύονται με τον καλύτερο τρόπο στο Κοντσέρτο αρ. 4, που θεωρείται από τα κορυφαία έργα στο ρεπερτόριο για πιάνο, με αυξημένες τεχνικές και ερμηνευτικές απαιτήσεις. Γράφεται ανάμεσα στα 1805 και 1806, όταν ο συνθέτης είναι πια καταξιωμένος, υπογράφει συμβόλαια με καλή αμοιβή χωρίς να κάνει εκπτώσεις στη μουσική του, έχει πολλούς και ισχυρούς φίλους, αριστοκράτες και πρίγκιπες, ανάμεσα στους οποίους και τον Αρχιδούκα Ροδόλφο της Αυστρίας, στο σπίτι του οποίου, σε ιδιωτικό ρεσιτάλ, παρουσιάστηκε πρώτη φορά το Κοντσέρτο αρ. 4. Στον Αρχιδούκα Ροδόλφο ο Μπετόβεν άλλωστε αφιερώνει το Κοντσέρτο αρ. 5, γι’ αυτό και έχει καθιερωθεί να ονομάζεται «Αυτοκρατορικό κοντσέρτο». Η πρεμιέρα δίνεται τον Νοέμβριο του 1811 στη Λειψία με μεγάλη επιτυχία, αν και οι νεωτερισμοί του Μπετόβεν προκαλούν κάποιες αντιδράσεις στους φανατικούς του κλασικισμού. Το μόνο μεγάλο πρόβλημα για τον Μπετόβεν εκείνη την εποχή δεν είναι αυτές οι λιγοστές αντιδράσεις αλλά η ελαττωματική του ακοή, η οποία συνεχώς επιδεινώνεται. Ο ίδιος, βέβαια, παρά τις τόσες επιτυχίες του και την τόσο μεγάλη αποδοχή που απολαμβάνει, παραμένει ένας δύσκολος και δυσπρόσιτος άνθρωπος, μια τόσο ανεξάρτητη φύση που αγγίζει τα όρια της υπεροψίας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την τέχνη του. Άλλωστε, ο Μπετόβεν είναι ο πρώτος μεγάλος Ευρωπαίος μουσικός που επηρεάστηκε από το πνεύμα της ελευθερίας και της δημοκρατίας που επικρατούσε στην εποχή του και ο πρώτος που αποδέσμευσε την τέχνη από τον αριστοκρατικό της προορισμό.
Στο τριήμερο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, εκτός από τα κοντσέρτα του Μπετόβεν που ήδη αναφέρθηκαν, θα παρουσιαστεί το τριπλό κοντσέρτο για πιάνο, βιολί, βιολοντσέλο και ορχήστρα, το μοναδικό του συνθέτη για περισσότερα από ένα όργανα, και το αφιέρωμα θα κλείσει με την αριστουργηματική «Φαντασία για πιάνο, χορωδία και ορχήστρα», τη λεγόμενη «Μικρή Ενάτη», μια ευφάνταστη πρωτοποριακή σύνθεση που συνδυάζει μοναδικά το σολιστικό με το ορχηστικό και το χορωδιακό μέρος. Το λιμπρέτο είναι του Γερμανού ποιητή Christoph Kuffner.
Ωστόσο, εκείνο που προσδίδει μοναδικότητα στο τριήμερο αυτό αφιέρωμα στα κοντσέρτα για πιάνο του Μπετόβεν είναι αναμφισβήτητα το ότι μας γυρίζουν πίσω στην εποχή του μεγάλου συνθέτη και μας ταξιδεύουν στους ήχους του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. Πώς; Χάρη στα όργανα της κλασικής περιόδου, τα οποία πρώτη φορά θα χρησιμοποιηθούν στην Ελλάδα από την Ορχήστρα της Καμεράτα και τους σολίστες της, για να ερμηνευτούν τα κοντσέρτα του Μπετόβεν. Για παράδειγμα, πνευστά του 1800, δοξάρια αντίγραφα των πρώτων κλασικών δοξαριών, μια αυθεντική άρπα Erard του 1803 και, επικεφαλής όλων, ένα αυθεντικό φόρτε πιάνο του σπουδαίου Άγγλου κατασκευαστή Robert Stodard του 1820!
Εκτός από την Ορχήστρα της Καμεράτα, την οποία διευθύνει ο αρχιμουσικός και λάτρης των οργάνων εποχής, Γιώργος Πέτρου, θα παίξουν οι πιανίστες: Νίκος Λαάρης, Στέφανος Νάσος, Τάσος Παππάς, την πρώτη βραδιά, οι: Τίτος Γκουβέλης, Θοδωρής Τζοβανάκης και η πιανίστα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, τη δεύτερη βραδιά, και οι: Nastasa Sergiu – βιολί, Άγγελος Λιακάκης – βιολοντσέλο, Γιώργος Πέτρου, Θανάσης Αποστολόπουλος και Χαράλαμπος Αγγελόπουλος – πιάνο, την τρίτη βραδιά. Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης έχει κάνει την ανασύνθεση και ενορχήστρωση του Κοντσέρτου 04. Συμμετέχει επίσης η Μικτή Χορωδία του Δήμου Αθηναίων σε διδασκαλία Σταύρου Μπερή.
