«“Σιωπηλός Μάρτυρας” του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου» της Ελένης Λιντζαροπούλου
Τι άραγε θα μπορούσε να «πει» μια ταινία για την παλιά Φυλακή των Τρικάλων; Για ποιον λόγο να σηκωθεί κάποιος από τον καναπέ του και να επιδιώξει να την παρακολουθήσει, πέρα ίσως από τους Τρικαλινούς που τους αφορά και, βεβαίως, πέρα από εκείνους που γνωρίζουν και, δικαίως, εκτιμούν τον δημιουργό της;
Κι όμως οι αίθουσες γεμίζουν, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη – μετά τον κινηματογράφο Δαναός και την Αίθουσα Σταύρος Τορνές του ΟΛΘ, σειρά είχε ο Μικρόκοσμος στο Φιξ και το Σινέ Παράδεισος στον Κορυδαλλό, και το ενδιαφέρον συνεχίζεται αυξανόμενο.
Από το έτος 1895 ως το έτος 2006, στην καρδιά των Τρικάλων, δίπλα στον ποταμό Ληθαίο και σε ένα από τα μεγαλύτερα τεμένη της χώρας, το τζαμί του Οσμάν Σαχ, καθώς και στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, στεκόταν «σιωπηλή» η Φυλακή των Τρικάλων.
Επτά πρόσωπα που συνδέθηκαν καθοριστικά με τη φυλακή, ο τελευταίος διευθυντής, η διευθύντρια του σχολείου, ένας σωφρονιστικός υπάλληλος, ένας ποινικός και δύο πολιτικοί κρατούμενοι και μία συγγραφέας και ερευνήτρια, ανασυνθέτουν το παρελθόν της με τις αφηγήσεις και τις διαφορετικές οπτικές τους, δίνοντας φωνή σε ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του είδους. Η ταινία απέσπασε ήδη δύο βραβεία. Βραβείο σκηνοθεσίας και βραβείο μουσικής στο 10ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας.
Ο ίδιος ο σκηνοθέτης, στο σημείωμά του, γράφει:
«Ο Σιωπηλός Μάρτυρας είναι ένα βιογραφικό πορτρέτο της παλιάς φυλακής Τρικάλων, που έχει ως απώτερο στόχο την περιήγηση στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας μέσα από μια ιδιαίτερη οπτική γωνία, εκείνης του εγκλεισμού.
Ο αφηγηματικός καμβάς του ντοκιμαντέρ στηρίζεται στη βιωμένη μαρτυρία επτά προσώπων που είτε εργάστηκαν είτε κρατήθηκαν στη φυλακή σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, μεταξύ 1947 και 2006. Χρησιμοποιώντας την αφηγηματική τεχνική του παραλληλισμού ακολουθήσαμε το κάθε πρόσωπο χωριστά στη διαδρομή του μέσα στο κτιριακό συγκρότημα της φυλακής, καταγράφοντας τις αυθόρμητες αντιδράσεις τους στις αναμνήσεις που τους ξυπνούσε η κάθε γωνιά.
Σαν ξεχωριστό πρόσωπο αντιμετωπίσαμε ωστόσο και την ίδια τη φυλακή. Κινηματογραφήσαμε το εσωτερικό της σε διαφορετικές ώρες της ημέρας και της νύχτας, με το φως, τις σκιές και τα σχήματα να αφηγούνται τη δική τους ιστορία και σε διαφορετικές εποχές, να τη λούζει ο ήλιος, η βροχή και το χιόνι.
Όσο για το φινάλε... κι εκεί η φυλακή είχε τον τελευταίο λόγο. Η αναπάντεχη ανακάλυψη του οθωμανικού λουτρού που κρυβόταν για έναν αιώνα κάτω από τους τοίχους της ανέτρεψε την αφήγηση της ταινίας και διεύρυνε τη θεματική της. Η κάμερα ήταν παρούσα σε όλα τα στάδια των αρχαιολογικών εργασιών, καταγράφοντας τη δραματική αλλαγή της φυσιογνωμίας της φυλακής και δίνοντάς της φωνή πριν σιωπήσει για πάντα».
Είναι ελάχιστος χαρακτηρισμός αν ονομάσω την ταινία: καθηλωτική.
Η κάμερα του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου, συνεπικουρούμενη από την εξαίσια μουσική του Βαγγέλη Φάμπα, οι λήψεις, η φωτογραφία, το σενάριο, οι ρυθμοί, επιτυγχάνουν αυτό που σπανίως καταφέρνει ο ελληνικός κινηματογράφος, έχουν θερμοκρασία και υγρασία, έχουν οσμές, γεύσεις και διάρκεια, σαν να συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο ενεργοποιώντας τις αισθήσεις μας στο έπακρο.
Παρακολουθούμε τις εποχές να διαβαίνουν, διαβαίνουμε κι εμείς μαζί τους. Ακολουθούμε τις μνήμες και τα αισθήματα. «Ήρωάς» μας η φυλακή, σιωπηλή να παρακολουθεί τη ζωή να ξετυλίγεται μπροστά στα ορθάνοιχτα χάσκοντα παράθυρά της. Ήρωες και οι επτά αφηγητές που ανασυνθέτουν την ιστορία καθένας από τη δική του θέση, επιτρέποντάς μας να μοιραστούμε τις ισχυρά φορτισμένες μνήμες τους και να βρεθούμε «εντός» συμπρωταγωνιστές.
Κι εκεί που «φυσιολογικά» ο θεατής κινείται από τη θλίψη και τη συγκίνηση στην ικανοποίηση που επιτέλους «γκρεμίζεται μια φυλακή», εκεί, μια αιφνίδια και απροσδόκητη ανακάλυψη φέρνει στο φως το άγνωστο παρελθόν του μνημείου και θέτει καίριο το ερώτημα: πώς διαχειριζόμαστε την ιστορική μνήμη;
Μια ταινία ανθρώπινη και αισιόδοξη και ένα ντοκιμαντέρ υψηλών αξιώσεων που θα παραμείνει κλασικό. Μην το χάσετε.
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος
Έρευνα-σενάριο: Γλυκερία Πατραμάνη
Διεύθυνση φωτογραφίας: Χάρης Φάρρος
Μοντάζ-σχεδιασμός ήχου: Χρήστος Γιαννακόπουλος
Μουσική-μίξη ήχου: Βαγγέλης Φάμπας
Γραφιστικός σχεδιασμός: Κώστας Πολάτογλου
Παραγωγή: KinoLab
Παραγωγός: Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος
Επιστημονικός σύμβουλος: Ιωάννης Πούλιος
Διάρκεια: 72’
