Το 1971 ο Βιμ Βέντερς γύρισε την πρώτη του ταινία, Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι, η οποία το 2014 αποκαταστάθηκε από το Ίδρυμα «Βέντερς» και φέτος προβάλλεται από τις 28 Ιουλίου στους θερινούς κινηματογράφους.

Πρόκειται για μια αφηρημένη ταινία με χαλαρή δομή, βασισμένη στη φωτογραφία αστικού τοπίου και στους σύντομους, μη ρεαλιστικούς διαλόγους. Παρακολουθούμε την άσκοπη περιπλάνηση του Γιόζεφ Μπλοκ, που είναι τερματοφύλακας, στην πόλη και στην εξοχή, έπειτα από την αποτυχία του να αποκρούσει ένα σουτ σε κάποιον τοπικό αγώνα ποδοσφαίρου. Ο επακόλουθος διαπληκτισμός του με τον διαιτητή για το αν το σουτ ήταν οφσάιντ, σήμανε και την αποβολή του.

Η διαδρομή του Γιόζεφ περιλαμβάνει συχνές επισκέψεις σε σινεμά, συναντήσεις με παλιές αγαπημένες του και καινούριες, διαθέσιμες για ερωτική συνεύρεση, και πολλή μουσική. Τραγούδια της δεκαετίας του 1960 παίζουν από τζουκ μποξ και τρανζίστορ και διεκδικούν ρόλο πρωταγωνιστή στις σκηνές της ταινίας. Μάλιστα, υπήρξαν μία από τις βασικές δυσκολίες διανομής της ταινίας, καθώς τα δικαιώματα αναπαραγωγής τους ήταν πληρωμένα μόνο για τη Γερμανία και όχι παγκοσμίως. Για το λόγο αυτό, όπως αναφέρει το σημείωμα του ιδρύματος, κατά την αποκατάσταση της κόπιας δεν συμπεριλήφθηκαν όλα τα τραγούδια που υπήρχαν αρχικά, ενώ και κάποια ακόμα αντικαταστάθηκαν με καινούρια που γράφτηκαν ειδικά για την ταινία, μιμήθηκαν τον ήχο της δεκαετίας του 1960 και ηχογραφήθηκαν σε αναλογικά συστήματα, σαν αυτά που χρησιμοποιούνταν στις δεκαετίες του 1950 και 1960.

Εκτός από τα τραγούδια, υπάρχει επίσης ένα σταθερό μουσικό μοτίβο το οποίο προσδίδει στην ταινία τον τόνο του αστυνομικού μυστηρίου, χωρίς όμως να παρακολουθούμε φιλμ αυτού του είδους. Κατά την εξέλιξή της περιπλάνησης του Γιόζεφ, ωστόσο, προστίθενται σταδιακά στοιχεία μυστηρίου: ο Γιόζεφ δολοφονεί μια από τις ερωμένες του, ένα μουγκό παιδάκι έχει απαχθεί και βρίσκεται νεκρό σε κάποιο ρέμα...

Ούτε όμως το στοιχείο του μυστηρίου ολοκληρώνεται στην ταινία, ούτε και η περιπλάνηση του ήρωα δομείται σε συνεπή βάση ως ψυχολογική αντίδρασή του στην επαγγελματική του αποτυχία. Πλέον αυτών, οι άνθρωποι που συναντά ο Γιόζεφ του αφηγούνται αλλόκοτα περιστατικά που συμβαίνουν στην πόλη. Αν και πρόκειται για τραγικά ή και ανατριχιαστικά γεγονότα, τα λένε χωρίς δραματικό ύφος, σύντομα και χωρίς εισαγωγές, σαν να συζητάνε ανώδυνα, καθημερινά πράγματα. Αλλά και ο ίδιος ο Γιόζεφ συμμετέχει σε διαλόγους που δεν οδηγούν πουθενά ή που ποιητικά και μόνο συνδέονται μεταξύ τους: «Μυρίζει περίεργα εδώ μέσα», απάντηση: «Ένας γείτονας πέθανε προχθές», ή «Χρειάζεσαι τον φακό για να πας σπίτι;», απάντηση: «Όχι, έχω αγόρι».

Σε αυτήν την αποξενωτική, αποσπασματική ατμόσφαιρα, η επίδραση του Αντονιόνι στον Βέντερς είναι αισθητή. Η αδυναμία να επικοινωνούν οι άνθρωποι υπήρξε εξάλλου μια από τις αγαπημένες θεματικές του Ιταλού σκηνοθέτη. «Ακόμα και το να συζητάς κατάντησε δύσκολο», θα πει ξερά ο πρωταγωνιστής της ταινίας και θα υπονοήσει, μόνο, την επιθυμία του να συνδεθεί, αφού εξομολογείται ότι έχει σταματήσει να μετράει από το «ένα» και ξεκινάει πάντα από το «δύο».

Όλα τα παραπάνω, το αστυνομικό μυστήριο, η ψυχολογική διαπραγμάτευση της αποτυχίας, οι αφηρημένοι διάλογοι και τα αλλόκοτα περιστατικά, περισσότερο από στοιχεία της πλοκής της ταινίας, είναι κυρίως στοιχεία της αισθητικής της. Χρησιμοποιούνται ως σημεία που υφαίνουν μια ατμόσφαιρα: είναι η μελαγχολική, δυσερμήνευτη πραγματικότητα η οποία αποτυπώνεται πάνω στις απαλές αποχρώσεις της φωτογραφίας της ταινίας.

Ο επίλογος του φιλμ θα περιπλέξει λίγο ακόμα τα πράγματα. Κι αυτός επίσης χαλαρά θα συνδεθεί με ό,τι έως τώρα παρακολουθήσαμε, προσφέροντας την επίφαση μάλλον της ολοκλήρωσης κάποιου νοήματος. Ο Γιόζεφ θα πει σε έναν άγνωστο ότι ο τερματοφύλακας βρίσκεται πάντα στο παρασκήνιο, κανείς δεν τον προσέχει παρά μόνο όταν η μπάλα μπαίνει στην περιοχή του, και ότι αγωνιά σε ποια γωνία θα σουτάρει ο αντίπαλος. Άραγε ό,τι προηγήθηκε αφορά στην προσπάθειά του να βρεθεί στο προσκήνιο; Μια προσπάθεια που επίσης δεν στέφθηκε με επιτυχία;

Η ταινία δεν προσφέρει έτοιμο το νόημά της. Ο θεατής μπορεί να βγάλει το δικό του νόημα καθώς έχει εμπλακεί ενεργά μέσα στην αποσπασματικότητα της ταινίας και έχει ενεργοποιηθεί η εγγενής του ικανότητα να συνθέτει τα δεδομένα. Υπό αυτήν την έννοια, η ταινία είναι μεταμοντέρνα.

Το φιλμ βασίστηκε στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Peter Handke και εγκαινίασε την πολύχρονη συνεργασία του Βέντερς με τον καμεραμάν, τον μοντέρ και τον συνθέτη που χρησιμοποίησε και στις επόμενες ταινίες του. Η ταινία γυρίστηκε στη Βιέννη και το Μπούργκενλαντ στην Αυστρία, ενώ βραβεύτηκε από τη Διεθνή Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου στο φεστιβάλ της Βενετίας το 1972.

Twitter