53o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΑΣΜΟΥ
του Νίκου Νικολαΐδη
Με ένα πρόγραμμα εκατόν πενήντα ταινιών πραγματοποιήθηκε στη συμπρωτεύουσα από 2 έως 11 Νοεμβρίου το 53ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Η ανέμπνευστη και ολότελα νηπιακής αντίληψης αφίσα που μας προτρέπει να φανταστούμε ότι πρόκειται για ένα νοητό πλάνο, το δημιουργικό της οποίας επιβάρυνε τα έξοδα της φετινής διοργάνωσης, αποτυπώνει ανάγλυφα το αδιέξοδο και το τέλμα του σημαντικότερου κινηματογραφικού θεσμού της χώρας που τα τελευταία χρόνια συρρικνώνεται δραματικά. Η περίοδος που το Φεστιβάλ επιχείρησε να αποκτήσει ένα σύγχρονο πρόσωπο και ένα πρεστίζ στον παγκόσμιο φεστιβαλικό χάρτη συνοδεύτηκε από μια απειρία στην οικονομική διαχείριση που οδήγησε αναπόφευκτα σε έλλειμμα. Τότε παρουσιάστηκαν ως όψιμοι κατήγοροι στελέχη και συνεργαζόμενοι επαγγελματικά με το Φεστιβάλ που βρέθηκαν να μιλήσουν για σπατάλη ενώ οι ίδιοι τη συγκεκριμένη περίοδο υπηρετούσαν αδιαμαρτύρητα το θεσμό απολαμβάνοντας τις αμοιβές τους. Από τότε πνέει ένας άνεμος οπισθοδρόμησης που χαρακτηρίστηκε ψευδεπίγραφα ως στροφή στο ανεξάρτητο σινεμά. Το έλλειμμα μειώθηκε κατά τέσσερα εκατομμύρια ευρώ όχι από έσοδα, χορηγίες ή ιδιωτικούς πόρους αλλά από κονδύλια της χρηματοδότησης της Ελλάδας μέσω των μνημονίων απ’ όπου περιμένει από την πολυσυζητημένη δόση των 31,5 δισ. για να καλύψει ακόμα δύο εκατομμύρια χρέους. Οι τελευταίες διπλές βουλευτικές εκλογές άφησαν αμετάβλητη τη διοίκησή του και σε αντίθεση με άλλους φορείς που ελέγχονται από το δημόσιο δεν επηρεάστηκε από υποχρεωτικές μετατάξεις προσωπικού. Το Φεστιβάλ θεωρητικά επιτελεί απρόσκοπτα και σχεδόν ανεξέλεγκτα το πολιτιστικό του έργο, ουσιαστικά όμως έχει αφεθεί εγκαταλειμμένο στη μοίρα του από την επίσημη πολιτεία, που έχει άλλες προτεραιότητες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι από την τελετή έναρξης απουσίαζε, αν και είχε προσκληθεί, ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός Παιδείας Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού Κώστας Τζαβάρας, και παρευρέθηκε μόνο ένα μέλος της τρικομματικής κυβέρνησης από την οποία δεν έδωσε το «παρών» κανένας στην τελετή λήξης. Ο προϋπολογισμός της φετινής διοργάνωσης ήταν περίπου 1.600.000 ευρώ· ένα ποσοστό 65% του συνόλου προήλθε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2007-2013, ενώ τα υπόλοιπα περίπου 560.000 ευρώ δόθηκαν από τον κρατικό προϋπολογισμό σε εποχές δυσμενείς για την ελληνική οικονομία. Είναι περίπου βέβαιο ότι το Φεστιβάλ θα είχε αναστείλει τη λειτουργία του χωρίς τα χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και παραμένει δυσοίωνο το μέλλον του μετά την ολοκλήρωση της υπαγωγής του στο κοινοτικό πρόγραμμα χρηματοδότησης. Φυσικά για άλλη μια χρονιά απουσίαζε η οποιαδήποτε φιλοσοφία και στρατηγική για την καλλιτεχνική κατεύθυνση, εκτός αν αρκεστούμε στη δήλωση του διευθυντή Δημήτρη Εϊπίδη ότι «κοινή συνισταμένη των 150 φετινών ταινιών είναι… ο άνθρωπος». Από τους τέσσερις δημιουργούς στους οποίους έγινε αφιέρωμα στο έργο τους οι δύο τουλάχιστον θα ξαφνιάστηκαν με την καθυστερημένη πρόσκληση. Ο Φινλανδός Άκι Καουρισμάκι (σε δημιουργική ύφεση, αφού μετρά μόλις δύο ταινίες την τελευταία δεκαετία) με το ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΧΑΒΡΗΣ και ο Γερμανός Αντρέας Ντρέσεν με το ΗΑLT AUF FREIER STRECKE (βραβείο στο Ένα Κάποιο Βλέμμα στις Κάννες) είχαν σχεδόν ολοκληρώσει τη φεστιβαλική τους πορεία το 2011 και την προηγούμενη χρονιά θα ήταν πιο λογική η αφορμή αφιερώματος σε αυτούς. Ο Ιρανός Μπαχμάν Γκομπαντί και ο Ρουμάνος Κριστιάν Μουντζίου συμπλήρωσαν το κουαρτέτο των τιμώμενων σκηνοθετών. Δεκατέσσερις ελληνικές ταινίες έκαναν πρεμιέρα στο υποβαθμισμένο σχετικό τμήμα του Φεστιβάλ, ενώ δεν έλειψαν οι διαμαρτυρίες αποκλεισμένων δημιουργών όπως ο Νίκος Αλευράς που η νέα του δημιουργία ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ δε συμπεριλήφθηκε στη σχετική λίστα. Ίσως αν ήταν τέκνο Έλληνα σκηνοθέτη να είχε δικαιωθεί η προσπάθειά του. Η ΕΡΤ συνέχισε τις μεγαλόστομες εξαγγελίες της για την ενίσχυση ταινιών της εγχώριας παραγωγής και ήδη στα λόγια μοίρασε 3,5 εκατομμύρια ευρώ. Το αφιέρωμα στη μνήμη του Θόδωρου Αγγελόπουλου φάνηκε μια βιαστική και πρόχειρη επιλογή. Από τη στιγμή που αποφασίζεις να τιμήσεις τον Έλληνα δημιουργό δεν το κάνεις με την προβολή τριών ταινιών και μιας σύντομης ημερίδας με ανθολόγηση αναμνήσεων κάποιων συνεργατών του. Η τελετή έναρξης έγινε με το αναμενόμενο ΗΟLY MOTORS του Λεό Καράξ και η αντίστοιχη της λήξης με το κορεατικό ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ του Χονγκ Σαν Σου που συμπτωματικά (;) θα κυκλοφορήσουν στην Ελλάδα από την ίδια εταιρεία διανομής. Μετά την κατάργηση, τα δύο προηγούμενα χρόνια, κάποιων ενοτήτων προστέθηκε μια νέα με τον γενικό τίτλο «Νυχτερινές Εικόνες» και απροσδιόριστο προσανατολισμό που φέτος πρόβαλλε το έργο του Ισραηλινού σκηνοθέτη Λιόρ Σαμρίζ και του Κώστα Ζάπα. Η σύσταση της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης που θα στεγάζεται στο Μουσείο Κινηματογράφου ήταν έκπληξη κυρίως για την ευκολία της δημιουργίας της, θυμίζοντας την ανάλογη ευκολία με την οποία η χώρα μας βρέθηκε να διαθέτει Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου. Το πρόγραμμά της θα υποστηριχτεί από τον κατάλογο μιας αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας του Studio-Παράλληλο Κύκλωμα που είχε ιδρυθεί με χρήματα του Υπουργείου Πολιτισμού και σπάνια είχαμε νέα της. Άνοιξε ο δρόμος, όπως γίνεται αντιληπτό, για δεκάδες πόλεις ανά την ελληνική επικράτεια να αποκτήσουν τη δική τους Ταινιοθήκη με ανάλογες μεθοδεύσεις. Στο γενικότερο αλαλούμ η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου αποφάσισε να μη δώσει βραβεία κατηγορώντας τη διεύθυνση του Φεστιβάλ για λογοκρισία και απαγόρευση της παρουσίας της στην απονομή των βραβείων. Με τη θέση της Π.Ε.Κ.Κ. δε συστρατεύθηκε μερίδα του Τύπου που πολυμελείς αποστολές της φιλοξενήθηκαν με χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων στη φετινή διοργάνωση. Πάντως είναι παράδοξο να επιτρέπεται η παρουσία εκπροσώπων της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου στην απονομή βραβείων και όχι μελών της Π.Ε.Κ.Κ. που πολλά μέλη της ανήκουν στη Διεθνή Ομοσπονδία. Ο διευθυντής του Φεστιβάλ στο πλαίσιο ενός υποτυπώδους απολογισμού στην τελετή λήξης μίλησε για πληρότητα 90% στις προβολές σε αίθουσες χωρητικότητας διακοσίων θέσεων και με εκατοντάδες προσκλήσεις και διαπιστεύσεις προκειμένου να αποδείξει την επιτυχία της διοργάνωσης. Θα ήταν προτιμότερο τα πλήρη στοιχεία των ισολογισμών των τελευταίων ετών να προσκομιστούν στις αρμόδιες υπηρεσίες των Υπουργείων Οικονομικών και Πολιτισμού και να είναι διαθέσιμα για τον Τύπο. Στο ερώτημα αν υπάρχουν πράγματα χειρότερα από την εικόνα που παρουσιάζει το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης στη σημερινή του μορφή ασφαλώς η απάντηση είναι καταφατική. Παρά το γεγονός ότι εμφανίζει σημάδια γήρανσης ανάλογα με αυτά ενός ηλικιωμένου προγραμματιστή, μπορεί να ξεφύγει από την εσωστρέφεια και την τριτοκοσμική περιθωριοποίησή του. Το αξίζει άλλωστε το σινεφίλ και διψασμένο για ποιοτικό σινεμά κοινό της πόλης. Υπάρχουν δυνατότητες να μετατραπεί σε μια αληθινή κινηματογραφική γιορτή και να πάψει να αποτελεί τόπο συνάθροισης μιας προνομιούχας ελίτ επαγγελματιών του χώρου που επιδίδεται σε παιχνίδι εντυπώσεων. Αρκεί βέβαια να απαγκιστρωθεί τόσο στον καλλιτεχνικό σχεδιασμό όσο και στη διοικητική λειτουργία του από σνομπισμό και αλαζονικές συμπεριφορές που μεταβάλλουν νευραλγικές θέσεις σε φέουδα. Το Φεστιβάλ επιβάλλεται να σωθεί και να έχει μέλλον με ανανέωση σε όλα τα επίπεδα τώρα.
