ΝΑΤΑΣΣΑ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑ συνέντευξη στη Βασιλική Βαγενού
Κατά τη δεκαετία του 1960, οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες που πειραματίστηκαν με την ενσωμάτωση των κομπιούτερ στην εικαστική έκφραση (Roy Ascott, Lynn Hershman, Bill Viola κ.ά.) προέβλεψαν τις ριζοσπαστικές συνέπειες της πράξης τους στην τέχνη. Τίποτα δηλαδή δεν θα ήταν πια όπως παλιά, και είχαν δίκιο. Η μεταμορφωτική δύναμη της τεχνολογίας ώθησε την τέχνη και τις συνθήκες δημιουργίας της σε νέες κατευθύνσεις και μορφές, και απαίτησε καινούργιους ή τουλάχιστον συμπληρωματικούς ορισμούς της τέχνης και της αισθητικής.
Στην έκθεση της Νατάσσας Πουλαντζά με τίτλο «Είναι όλα ψέμα», που πραγματοποιείται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης του Κ.Μ.Σ.Τ. στη Θεσσαλονίκη –παράλληλα με την έκθεση του Γιώργου Τσεριώνη «Μουσείο Αυτοεκτίμησης»–, παρουσιάζεται η ψηφιακή εφαρμογή-έργο Game of Fortune, που παραπέμπει ανοιχτά στο τυχερό παιχνίδι του «κουλοχέρη», εδώ όμως οι εικόνες που τρέχουν στην οθόνη έχουν αντικατασταθεί από φωτογραφίες έργων γνωστών ζωγράφων και πορτρέτα διανοητών των δυο τελευταίων αιώνων. Με το πάτημα ενός κουμπιού, το παιχνίδι αρχίζει και οι εικόνες διαδέχονται η μία την άλλη σε δύο στήλες. Οι δύο εικόνες, οι οποίες κληρώνονται τυχαία, συνθέτουν μία τρίτη, νέα εικόνα που προκύπτει από το άθροισμά τους (μία διπλοτυπία). Αν ο παίκτης είναι ικανοποιημένος με τον συνδυασμό, πατώντας ξανά ένα νέο κουμπί, δημιουργεί την τέταρτη και τελική εικόνα, που είναι ένα αφαιρετικό αποτύπωμα της τρίτης και η οποία εκτυπώνεται σε ένα αρχειακό χαρτί μεγέθους Α4, υπογεγραμμένο από την καλλιτέχνιδα. Κάθε συνδυασμός που εκτυπώνεται, αφαιρείται αυτόματα από το παιχνίδι. Η εφαρμογή, της οποίας ο προγραμματισμός και σχεδιασμός έγινε από τον Μηνά Μηλιαρά και υποστηρίχθηκε από την Dell Greece, έχει δυνατότητα 5.880 συνδυασμών, ενώ θα προσφερθούν δωρεάν 1.500 μοναδικά υπογεγραμμένα έργα κατά τη διάρκεια της έκθεσης.
Το Game of Fortune, συνδυάζοντας τη χρήση του κομπιούτερ ως μέσο μαζικής παραγωγής αυθεντικών έργων τέχνης σε χιλιάδες συνδυασμούς, την αναφορά στον «κουλοχέρη» και τη διαδραστικότητα με τον θεατή, αποτελεί έργο πολλαπλών αναγνώσεων, εννοιολογικά και εικαστικά. Μια θεωρία ανασύνθεσης του χώρου και του χρόνου βρίσκει εδώ παραδειγματική εφαρμογή, κάνοντας το ενδεχόμενα καινούργιο πραγματικό, αναδιαμορφώνοντας ή και διαγράφοντας τις περιορισμένες, καθεστηκυίες δυνατότητες σύνταξης του προϋπάρχοντος καλλιτεχνικού λεξιλογίου. Ταυτόχρονα, γίνεται φανερός ο τεράστιος βαθμός στον οποίο είμαστε ιστορικά εμβαπτισμένοι σε όρους εικαστικούς, αλλά και τεχνολογικούς, αποκαλύπτοντας τη δυναμική των νέων σχέσεων που δημιουργούνται μεταξύ τους. Στο σημείο αυτό, στην ανακατάταξη και νέα μορφή και κατεύθυνση όπου μπορεί να οδηγήσει ο σύγχρονος καλλιτέχνης τις σχέσεις και τη συνεργασία ανάμεσα στην τέχνη και την τεχνολογία ως δυνάμεις παραγωγής κριτικής, έγκειται, νομίζω, μια από τις σημαντικότερες αποστολές του στη σημερινή εποχή.
Η ιδέα ότι στο συγκεκριμένο έργο η εργασία, η διαδικασία και ο στόχος της σκέψης και της πράξης της καλλιτέχνιδας ολοκληρώνεται με την κίνηση του χεριού του θεατή να πατήσει το πλήκτρο για την εκτύπωση του επιλεγμένου έργου φανερώνει όχι τόσο τη δύναμη της τεχνολογίας, αλλά κυρίως εκφράζει ερωτήματα σχετικά με την επαναδιατύπωση της τεχνολογικής φύσης της δύναμης που κυριαρχεί σήμερα. Το έργο εμπεριέχει ταυτόχρονα πρακτικά και θεωρητικά ζητήματα, άπτεται δηλαδή άμεσα του «πώς» και του «γιατί», συγκεράζοντας δύο βασικές πλευρές της σύγχρονης τέχνης: ως τεχνολογική εφαρμογή και ως δύναμη διανόησης, οι οποίες τρέφονται και οι δύο από την εμπειρία, δηλαδή τη συσσώρευση πληροφορίας. Στην εμπειρία που βιώνει ο θεατής ανήκουν η ιδέα του κομπιούτερ ως άλλο ready-made με τις αντίστοιχες αισθητικές προεκτάσεις αυτής της οπτικής, η ενατένιση του έργου όχι πια αποκλειστικά στον χώρο παρουσίασης τέχνης, αλλάζοντας έτσι τα παραδοσιακά δεδομένα της λειτουργίας του, και ο αρχειακός χαρακτήρας τον οποίο αποκτούν τα εκτυπωμένα έργα μέσω της πρόσβασης και χρήσης των δεδομένων τους από τον θεατή, αλλά και την αποθήκευση-διατήρησή τους ως έντυπα ντοκουμέντα.
Κυρία Πουλαντζά, πώς προέκυψε η ιδέα αυτού του έργου;
Το παιχνίδι έχει ως αφετηρία τη σειρά έργων με τίτλο «Ανεπίκαιρες Συναντήσεις... missing piece...». Για τη συγκεκριμένη ενότητα έργων μελέτησα τους καλλιτέχνες που ασκούν πάνω μου τη μεγαλύτερη επιρροή και γοητεία. Σχεδόν πάντοτε υπάρχουν στα έργα μου αναφορές σε αυτούς. Το παιχνίδι προήλθε κυρίως από την ανάγκη να δείξω ολοκληρωμένη την ιδέα που είχα, δηλαδή και τα 72 πορτρέτα των συγκεκριμένων στοχαστών που αρχικά έχω επιλέξει να χρησιμοποιήσω. Η δουλειά αυτή έχει ξεκινήσει από το 2010 και είναι σε εξέλιξη. Στην έκθεση έχω παρουσιάσει μόνο τα 14 πορτρέτα, πρόκειται για ακρυλικά ή λάδια σε καμβά, όπου ως ηθοποιός-ζωγράφος μπαίνω στον ρόλο του κάθε ζωγράφου που αντιγράφω, μελετώντας εκτός από την ιδιαίτερη τεχνοτροπία του και πολλά από τα βιογραφικά του στοιχεία.
Πώς σχετίζεται το Game of Fortune με τον τίτλο της έκθεσης «Είναι όλα ψέμα»;
Μέχρι το 2013, ο τίτλος της δουλειάς ήταν «Ανεπίκαιρες συναντήσεις» για τα ζωγραφικά έργα σε καμβά και «...missing piece...» για τις ψηφιακές εκτυπώσεις σε χαρτί. Με την ολοκλήρωση των 14 πορτρέτων, οι δύο ενότητες πέρασαν κάτω από τον γενικό τίτλο «Είναι όλα ψέμα», με την έννοια ότι όλα είναι κατασκευές, και μάλιστα τυχαίες. Δεν πρόκειται για ένα αφοριστικό κοινωνικό σχόλιο, αλλά για την ιδέα ότι δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος να ερμηνεύσουμε την πραγματικότητα.
Ο «παίκτης» βιώνει μια απίστευτη χαρά κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και νιώθει ότι θα ήθελε να «παίξει» ξανά και ξανά. Πέρα όμως από το στοιχείο της περιέργειας και της έκπληξης, πόσο σημαντκός είναι και ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας αυτής της εφαρμογής, από την άποψη ότι περιλαμβάνει εκατοντάδες διαχρονικά και παγκόσμια έργα τέχνης και σημαντικότατους διανοητές;
Ο σκοπός μου δεν ήταν εκπαιδευτικός, αλλά να προσκαλέσω τον εκάστοτε θεατή στον δικό μου κατασκευασμένο χώρο, να μιλήσω για όλα αυτά τα πρόσωπα που με ενδιαφέρουν. Δίπλα στο παιχνίδι υπάρχει συμπληρωματικό έντυπο υλικό με βιογραφικά στοιχεία των προσωπικοτήτων και πληροφορίες για τους καλλιτέχνες, έτσι όπως αναφέρονται στο Wikipedia, οπότε λειτουργεί και ενημερωτικά. Το εκτυπωμένο έργο που παίρνει ο παίκτης-θεατής στα χέρια του έχει τυπωμένες τις βασικές πληροφορίες (όνομα, χρονολογία γέννησης-θανάτου) που αναφέρονται στον καλλιτέχνη του έργου και τον στοχαστή, οι οποίοι συνθέτουν το έργο που επέλεξε να αποκτήσει. Λειτουργεί σαν ένας εικαστικός χρησμός, που ενισχύει την ιδέα ότι ο καθένας κατασκευάζει τη δική του αφήγηση ανάμεσα στο Πρόσωπο, το Έργο και τον Eαυτό του.
Η έννοια της μοναδικότητας του έργου γεννιέται εδώ από τυχαίους συνδυασμούς που επεξεργάζεται το συγκεκριμένο πρόγραμμα του υπολογιστή. Από τη δική σας εμπειρία, κυρίως με τη ζωγραφική και το σχέδιο, ποιος έχει υπάρξει ο ρόλος του τυχαίου στο έργο σας;
Καθοριστικός. Πάντοτε ξεκινώ εργαζόμενη πάνω σε μια γενική ιδέα, η οποία μπορεί να αφορά στη φόρμα ή και στο περιεχόμενο, το αποτέλεσμα της οποίας δεν είναι αυστηρά προκαθορισμένο. Στην πορεία της δουλειάς προκύπτουν αλλαγές ή και λάθη, τα οποία αρκετές φορές επιλέγω να κρατήσω, οπότε το τυχαίο ενσωματώνεται κάθε φορά στη διαδικασία παραγωγής ενός έργου ξεπερνώντας την αρχική ιδέα.
Στο Game of Fortune, η τεχνολογία επηρεάζει καθοριστικά την αισθητική εμπειρία που προσφέρουν τα τελικά έργα. Πιστεύω όμως πως η μεγάλη δύναμή του είναι ότι εδώ γίνεται και το αντίστροφο, δηλαδή η τέχνη επικυρώνει κατά κάποιον τρόπο και τη δική της επιρροή στις προόδους της τεχνολογίας. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη;
Η τέχνη επηρεάζεται και συχνά ενσωματώνει την τεχνολογία και σίγουρα, σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις, υπάρχει αλληλεπίδραση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο όσοι έχουν βιώσει την εμπειρία του παχνιδιού να έχουν κατόπιν μια διαφορετική ματιά για το κομπιούτερ αισθητικά.
Μέσα από μια δόση έξυπνου χιούμορ επιτυγχάνονται συνειρμοί και παραλληλισμοί ανάμεσα στους κανόνες ενός τυχερού παιχνιδιού και τους κανόνες που διέπουν τη σύγχρονη τέχνη. Ποιοι είναι κάποιοι από αυτούς;
Ένας παραλληλισμός είναι αυτός ανάμεσα στην επιλογή του συγκεκριμένου έργου στη δεδομένη στιγμή από τον «παίκτη» και στις συγκεκριμένες επιλογές και αξιολογήσεις έργων που αναδεικνύονται από το σύστημα της τέχνης. Οι επιλογές και των δύο υπόκεινται στην κυριαρχία ειδικών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών, καθώς και των αισθητικών προτύπων που διέπουν μια συγκεκριμένη περιόδο. Οι συγκυρίες που δημιουργούνται, καθρεφτίζονται στην εποχή. Το τυχαίο λοιπόν δεν σημαίνει το «κατά λάθος», με το τυχαίο εννοώ τον συνδυασμό συγκεκριμένων συγκυριών που ενεργοποιούν τις επιλογές μας. Επίσης, οι πιθανότητες στο παιχνίδι –οι 5.880 συνδυασμοί– είναι συγκεκριμένες και οι δυνατότητες είναι πεπερασμένες, όχι άπειρες. Στον χώρο της τέχνης μιλάμε για εξαιρέσεις, οι εξαιρέσεις όμως του χθες έχουν γίνει τα δεδομένα του σήμερα. Στην εποχή μας θεωρούμε ότι όλα είναι ανοιχτά, δεν είναι όμως όλα πιθανά και σίγουρα δεν είναι αδιαμφισβήτητα «αληθινά».
Η έκθεση των εικαστικών Νατάσσας Πουλαντζά «Είναι όλα ψέμα» και Γιώργου Τσεριώνη «Μουσείο Αυτοεκτίμησης», σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Γιάννη Μπόλη, στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης του Κ.Μ.Σ.Τ. (Αποθήκη Β1 – λιμάνι της Θεσσαλονίκης) ξεκίνησε στις 10 Μαΐου και θα διαρκέσει έως τις 21 Ιουνίου 2014.
http://www.greekstatemuseum.com/kmst/exhibitions/article/868.html
