fbpx
«Οι εκφάνσεις μιας πολυσημαίνουσας καλλιτεχνικής δράσης» της Ιωάννας Ασσάνη

«Οι εκφάνσεις μιας πολυσημαίνουσας καλλιτεχνικής δράσης» της Ιωάννας Ασσάνη

Όταν ο Νεοζηλανδός καλλιτέχνης της Pop Art και της Εννοιολογικής Τέχνης Billy Apple δημιούργησε τα δυο δρώμενα Roof Dirt (1η Μαΐου 1970) και Roof Dirt (1η Μαΐου 1972), σηματοδοτώντας με αυτά τον εορτασμό της Εργατικής Πρωτομαγιάς, τίποτα δεν προμήνυε τον αντίκτυπο και τις μορφές που θα έπαιρνε η κύρια δράση τους στο μελλοντικό καλλιτεχνικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Τα δύο δρώμενα ανήκουν στη σειρά Negative Cleaning Conditions και πραγματοποιήθηκαν στον 2ο όροφο της οδού 161 West 23rd Street της Νέας Υόρκης, διεύθυνση του σπιτιού του Billy Apple και κατόπιν έναν από τους έξι μη κερδοσκοπικούς χώρους που αγκάλιασαν το κίνημα της Εννοιολογικής Τέχνης. Το Roof Dirt του Apple δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ο καθαρισμός του χώρου με όλα τα δυνατά καθαριστικά μέσα. Άλλοτε με σκούπα χειρός, ηλεκτρική ή πανιά κι άλλοτε με απορρυπαντικά και κάθε είδους σφουγγάρια, ο Apple προσπαθούσε να βρει και να εξαφανίσει την απειροελάχιστη βρομιά στον χώρο. Το κέντρο βάρους της δράσης όμως δεν ήταν η πράξη καθεαυτή, αλλά τα δεδομένα που ο ίδιος έθεσε, αφού για να την πραγματοποιήσει χρησιμοποίησε την ελλιπή όραση του αριστερού του ματιού (απώλεια όρασης 70%), ενώ έκλεινε το δεξί του με μια καλύπτρα.

Roof Dirt 1Billy Apple, Roof Dirt, 1970, Νέα Υόρκη

Ο καλλιτέχνης αναφέρει πως: «Έπρεπε να δουλέψω πολύ σκληρά προσπαθώντας να καθορίσω τις άκρες των πλακιδίων ή να εκτιμήσω εάν το γυαλί ήταν πραγματικά καθαρό. Έπρεπε να χρησιμοποιήσω άλλα μέσα πέραν των οπτικών για να κρίνω». Η ιδέα έτσι προχωρά βαθύτερα παραλληλίζοντας την κοινότοπη πράξη με τον κοινωνικό της χαρακτήρα, αφού με δεδομένους δείκτες δυσκολίας επιχειρείται να βρεθεί το αδιόρατο εκείνο στοιχείο που οφείλει, ως κοινωνική συμπεριφορά, το άτομο να εξαλείψει. Tο δρώμενο μας προσφέρει τον πολύ ενδιαφέροντα διπολικό χαρακτήρα μιας καθημερινής πράξης: από ατομικό γεγονός σε κοινωνικό φαινόμενο. Σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, ο καλλιτέχνης διατυπώνει ότι: «εάν σκουπίσετε ένα βρόμικο σημείο από έναν τοίχο, το έχετε αφαιρέσει, αλλά δεν το έχετε καταργήσει. Έχετε κολλήσει με ένα βρόμικο κουρέλι που δεν είχατε στο παρελθόν» (Apple, 1971). Ο καλλιτέχνης επίσης κάνει μια σαφή αναφορά στην ομοιότητα της πράξης με το σύστημα των συναλλαγών, λέγοντας πως: «Όπως η βρομιά αφαιρείται από έναν τοίχο και προστίθεται σε ένα ύφασμα με τρίψιμο, [έτσι και] τα χρήματα που αποτελούν πληρωμή για έργα τέχνης αφαιρούνται από τον λογαριασμό του αγοραστή και προστίθενται στον πωλητή» (Barton, 2021). Η ιδέα που υποβόσκει είναι η λειτουργία της χρηματοπιστωτικής κοινωνίας ως ένας διαρκής μηχανισμός επανατροφοδότησης, που μεταφέρει τα στοιχεία της από το ένα σημείο παραγωγής στο άλλο, χωρίς αυτή να χάνει υπόσταση, ενώ ο άνθρωπος αναδεικνύεται σε εργαλείο που την κρατά ενεργοποιημένη, περνώντας την ευθύνη διαχειρισμού σε ατομικό επίπεδο. Ο καλλιτέχνης μέσα από τη γοητεία τέτοιων παραλληλισμών κατάφερε να μετατρέψει την κοινοτοπία σε κοινωνιολογικό γεγονός, που αγγίζει την ανθρώπινη συνείδηση κι εκδηλώνει την αγωνία για τη θέση και την κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου.

Την Πρωτομαγιά του 1972 το δρώμενο ανασυσταίνεται με τον τίτλο Σκούπισμα (Ausfegen) από τον Joseph Beuys σηματοδοτώντας εκ νέου τον εορτασμό της Εργατικής Πρωτομαγιάς, αυτή τη φορά όχι σε έναν εσωτερικό χώρο αλλά στην πλατεία Καρλ Μαρξ στο Δυτικό Βερολίνο. Στην εκδοχή του ο Beuys μαζί με δύο μαθητές τακτοποιούν την πλατεία με μια κόκκινη σκούπα μετά τη διαδήλωση της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Τα μαζεμένα σκουπίδια και η σκούπα λειτουργούν ως το αποτύπωμα μιας καλλιτεχνικής πράξης που μετατράπηκε έκτοτε σε έκθεμα μέσα σε μια γυάλινη προθήκη. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε τη δράση, το φωτογραφικό τεκμήριο, την εγκατάσταση και τις αναφορές του στο θέμα, για να διαδώσει την πολιτική του ιδεολογία σε μια εποχή που ο τόπος, η πράξη και το εργαλείο χαρτογραφούν ουσιαστικά την πολιτική συνείδηση των τάξεων.

Roof Dirt 2Joseph Beuys, Sweeping Up (Ausfegen), 1972, Πλατεία Καρλ Μαρξ, Βερολίνο

Η ερμηνεία του Ausfegen (Sweeping up) «κατευθύνεται τόσο στη Σοβιετική Ένωση που έλεγχε την Ανατολή όσο και στην καπιταλιστική Δύση» (Utley, 2015). Η δράση κάνει μια δυναμική αναφορά στη λειτουργία του σοβιετικού κράτους μέσα στο Δυτικό Βερολίνο, ξεκινώντας από τον καθαρισμό των δρόμων της Δύσης με εργαλείο τα δικά της σύμβολα. Ο καλλιτέχνης με ριζοσπαστικό τρόπο καθαρίζει τα υπολείμματα της Δύσης μέσα από τα απομεινάρια μιας διαδήλωσης που εκφράζει τον επαναστατικό χαρακτήρα της εργατικής τάξης. Καθώς ο Beuys πίστευε στην ανάγκη της ελευθερίας της κοινωνίας, κατάφερε να δείξει την αλληλεγγύη του στους διαδηλωτές κρατώντας την ίδια στιγμή μιαν απόσταση, αφού βρίσκεται έξω από την πομπή, παίρνοντας τη θέση του τελευταίου κοινωνικού μηχανισμού μιας πόλης, που αναλαμβάνει και το τελικό ξεκαθάρισμα (Kennedy, 2015).

Ο Σέρβος καλλιτέχνης László Kerekes, μέλος της ομάδας Bosch+Bosch (1969-76), που δρούσε ανάμεσα στο Neo-Avantgarde Movement, τη Σωματική και την Εννοιολογική Τέχνη, πραγματοποίησε το δρώμενο Ανίχνευση (Detektieren) μετατοπίζοντας τις δράσεις των Apple και Beuys σε μια άλλη διάσταση. Την 1η Νοεμβρίου 2000 (ημέρα των Ψυχών) ο Kerekes έδρασε στην ίδια πλατεία Καρλ Μαρξ του ενωμένου πλέον (μετά την πτώση του τείχους) Βερολίνου, χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά αντί για σκούπα, έναν ανιχνευτή.

Roof Dirt 3László Kerekes, Detektieren, 2000, Πλατεία Καρλ Μαρξ, Βερολίνο

Ακολουθώντας πιστά τα βήματα του Beuys, ο Kerekes επιδίωξε να αναζητήσει τα, πριν από 28 χρόνια, πιθανά εναπομείναντα ίχνη ενέργειας της δράσης. Μετατοπίζοντας την ιδέα ένα βήμα εκτός του πολιτικού χαρακτήρα του Ausfegen, ο καλλιτέχνης διερευνά κι άλλες παραμέτρους, όπως: η αναζήτηση του τι συμβαίνει κάτω από τη γη στη σήραγγα του μετρό ή εάν η χρήση κάθε νέου μέσου (ψηφιακού) μπορεί να καταγράψει ίσως κάποια ύπαρξη μετασχηματισμένης ιδεολογίας ή εάν υπάρχει στον δρόμο κάποιο διασωζόμενο από τότε υλικό σκουπίδι που να έχει αξία, κ.ά. Ο Kerekes στην ουσία μεταφέρει το κέντρο της δράσης στον αλληγορικό της χαρακτήρα περνώντας από την αξία του μηνύματος στην αξία του μέσου, γεγονός που τη διαφοροποιεί από τη δράση του Beuys, ο οποίος παρέμενε στο ίδιο το μήνυμα, ή του Apple, που εστίαζε στη συνθήκη. Για τον καλλιτέχνη, εργαλείο και ιδεολογία ή μέσο και μήνυμα αποτελούν ένα δυναμικό σύστημα αλληλεπίδρασης, γι’ αυτό τοποθετεί τη δράση επάνω στον άξονα διαλεκτικής Μέσου και Ιδεολογίας.

Στις 6 Μαρτίου 2016 ο καλλιτέχνης Άγγελος Σκούρτης αναδιαμορφώνει τη δράση, με σαφή αναφορά στο Ausfegen του Beuys, πραγματοποιώντας το Εσύ-Είμαι στην πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα, στο πλαίσιο μιας σειράς δράσεων με τίτλο Μικρογεωγραφίες. Ο καλλιτέχνης καθαρίζει με μια σκούπα την πλατεία, στην οποία οι πρόσφυγες, ως άστεγοι, διαμένουν, ενώ οι ίδιοι διατίθενται οικειοθελώς να τον βοηθήσουν. Ο χώρος επιφορτισμένος από τη συνεχή προσφυγική ροή δίνει στον καλλιτέχνη το έναυσμα να πραγματοποιήσει μια διαμαρτυρία για τη στάση της Ευρώπης απέναντι στο πρόβλημα αντιπροτείνοντας το καλωσόρισμα στο προσφυγικό, γεγονός που οφείλουν όλοι οι λαοί να κάνουν ως πρώην ή εν δυνάμει πρόσφυγες.

Roof Dirt 4Άγγελος Σκούρτης, Εσύ-Είμαι, 2016, Πλατεία Βικτωρίας, Αθήνα

Ο καλλιτέχνης αναδιατυπώνει τον πολιτικό σχολιασμό του Beuys με γνώμονα τη σύγχρονη πραγματικότητα, ενώ προσθέτει στο στοιχείο του μεταφορέα μηνύματος (καλλιτέχνη) και την ενεργή συμμετοχή του αποδέκτη. Για τον Σκούρτη, κάθε καλλιτεχνική πράξη οφείλει να διαπερνά τον ατομικό χαρακτήρα και να γίνεται πολιτική πράξη. Η Τέχνη πρέπει να στρώνει τον δρόμο, να καθαρίζει το τοπίο, να υποδέχεται, ενώ η καλλιτεχνική πράξη να εμπεριέχει ισάξια όλους τους εμπλεκόμενους, δηλ. τον πολίτη που αποδέχεται (πρόσφυγες) και τον δημιουργό που πράττει (ο καλλιτέχνης στη θέση μιας δημοτικής αρχής). Είναι αλήθεια πως, όπως στο Roof Dirt του Apple, το κέντρο βάρους ξαναγυρνά στο πρόσωπο που δρα, ως ο αρωγός της ιδέας, αλλά μέσω του κοινωνικοπολιτικού σχολιασμού και της διαδραστικής λειτουργίας, η δράση ενσωματώνει το πράττειν με το λαμβάνειν τοποθετώντας τον θεατή, τον καλλιτέχνη και τον πρόσφυγα στην ίδια θέση.

Tο δρώμενο μας προσφέρει τον πολύ ενδιαφέροντα διπολικό χαρακτήρα μιας καθημερινής πράξης: από ατομικό γεγονός σε κοινωνικό φαινόμενο.

Στις 2 Μαΐου 2019 ο ηθοποιός Άγγελος Παπαδημητρίου, στο πλαίσιο της υποψηφιότητάς του για τον Δήμο Αθηναίων, εμφανίζεται σε κεντρικό δρόμο με μια κόκκινη ηλεκτρική σκούπα με σκοπό να «καθαρίσει» μπροστά από το Δημαρχείο και τα κεντρικά σημεία της Αθήνας.

Roof Dirt 5Άγγελος Παπαδημητρίου, 2019, Καμπάνια για την υποψηφιότητά του
στον Δήμο Αθηναίων

Με μια σειρά βίντεο και φωτογραφικού υλικού που μοιράζει στα social media και με τη διατύπωση ότι «αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και να βάλει ένα χεράκι για να γίνει η Αθήνα πιο καθαρή» ο Παπαδημητρίου αποδομεί το δρώμενο, το ξεγυμνώνει απ’ το ιστορικό του πλαίσιο κι από οποιαδήποτε δυναμική, εικαστική του χροιά, παρουσιάζοντάς το ως μέσον μιας πολιτικής πράξης ατομικού χαρακτήρα. Το μήνυμα κρατιέται αυτολεξεί χωρίς βαθύτερες, συμβολικές ή κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, περισσότερο ως μια πράξη κωμική που λειτουργεί μόνο μες στον αυτοπροσδιορισμό της. Η δράση δεν αποτελεί πια μια πρόταση κοινωνικοπολιτικού σχολιασμού, αφού η ιδέα είναι η κυριολεξία της πράξης, ενώ η λειτουργία της είναι η ψήφος. Εντούτοις, διατηρεί μια κοινωνική σημασία αφού ακόμα κι έτσι μας παρουσιάζει το κοινωνικό φαινόμενο μιας αντιστρεφόμενης λειτουργίας: όπου το μήνυμα από τη λειτουργία διαχωρίζονται και μετατρέπονται σε αντιπαλλόμενα πεδία. Το δρώμενο του Παπαδημητρίου, εντέλει, μας φέρνει ξεκάθαρα εμπρός στην άποψη του Mark Fisher για τη λειτουργία του Καπιταλιστικού Ρεαλισμού, στον οποίον η ριζοσπαστική πράξη αφομοιώνεται από το ίδιο το αστικό σύστημα (Fisher, 2015).

Οι διαφορετικές εκφάνσεις μιας τέτοιας πολυσημαίνουσας καλλιτεχνικής πράξης αποτελούν διαχρονικά τον καθρέφτη του κοινωνικού συστήματος μες στο οποίο αυτή εμφανίζεται, ενώ η μελέτη τους μας αποκαλύπτει την καθαρή εικόνα –ως ιδεογραφία– της εκάστοτε εποχής που το δρώμενο αντιπροσωπεύει.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Utley, Gertje, 2015, Europe Post-War, Art and Politics, βλ. διαδικτυακό τόπο: http://disturbis.esteticauab.org/DisturbisII/Utley_4.html ημ. ανάκτησης: 30/5/2021.
2. Barton, Christine, 2021, Billy Apple®: Life/Work (Auckland University Press).
3. Fisher, Μark, 2015, Καπιταλιστικός Ρεαλισμός. Υπάρχει άραγε εναλλακτική; μτφρ. Θ. Παπατζάκος (Αθήνα: εκδ. futura – Μιχάλης Παπαρούνης).
4. Billy Apple, 1 Μαρτίου 1971, δήλωση του καλλιτέχνη Spot Cleaning, δακτυλογραφημένο αρχείο καλλιτέχνη, στο: Christina Barton, Billy Apple®: Life/Work, Auckland University Press, 2021.
5. Wall Street International, 2013, Billy Apple®: New York 1970-75, Mayor Gallery, London, βλ. διαδικτυακό τόπο: https://wsimag.com/art/5361-billy-apple-r-new-york-1970-75 ημ. ανάκτησης: 20/4/2021.
6. Kennedy, Lauren, 2015, Artists as Agents for Change: Joseph Beuys, βλ. διαδικτυακό τόπο: https://laurenannkennedy.files.wordpress.com/2015/11/lauren-kennedy-beuys-2015.pdf ημ. ανάκτησης: 28/5/2021.
7. Σκούρτης, Άγγελος, 2016, Εσύ-Είμαι, βλ. διαδικτυακό τόπο: http://microgeographies3.nonplan.gr/archives/1400 ημ. ανάκτησης: 30/5/2021.
8. Kerekes, László, Fluxus, panta rhei means Fluxus, βλ. διαδικτυακό τόπο: http://home.deds.nl/~elkerek/fluxus/fluxus.htm ημ. ανάκτησης: 28/5/2021.
9. The caller, Άγγελος Παπαδημητρίου: κατεβαίνει υποψήφιος στον Δήμο Αθηναίων και βγήκε με την ηλεκτρική σκούπα στην Πειραιώς, βλ. διαδικτυακό τόπο: https://thecaller.gr/ellada/568406-autosave-v1/ ημ. ανάκτησης: 5/5/2021.

 


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
«Απόστολος Γιαγιάννος: 50 χρόνια Τέχνη»: Αναδρομική έκθεση στην γκαλερί Sianti

Η αναδρομική έκθεση Απόστολος Γιαγιάννος: 50 χρόνια Τέχνη εγκαινιάζεται την Πέμπτη 28 Μαρτίου, στις 7 μ.μ., στην γκαλερί Sianti και τιμά τα πενήντα χρόνια (1974-2024) δημιουργίας του σημαντικού καλλιτέχνη, κατά...

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
«Ευαγγελία Μπίζα – Ξεδιπλώνοντας»: Έκθεση βιβλιοδεσίας στην Κέρκυρα

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ), η ALPHA BANK και η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας παρουσιάζουν την έκθεση βιβλιοδεσίας Ευαγγελία Μπίζα – Ξεδιπλώνοντας, στο Μουσείο Χαρτονοµισµάτων της Ιονικής...

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
Σοφία Φωτιάδου: «Out of the box _ Fearless» στη Sianti Gallery

Η ατομική έκθεση της Σοφίας Φωτιάδου με τίτλο “Out of the box _ Fearless” στη Sianti Gallery είναι μία έκθεση όπου διερευνά ανθρώπινα θέματα που αποδίδονται με μία άλλη πρωτότυπη ζωγραφική γλώσσα: η επιλογή μεταξύ (του...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.