Μόρτεν Μπρασκ: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Μόρτεν Μπρασκ σπούδασε Ιστορία του Κινηματογράφου. Το πρώτο του μυθιστόρημα, με τίτλο Havet i Theresienstadt (Η θάλασσα του Τερεζίενσταντ), σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Το δεύτερο βιβλίο του, Η τέλεια ζωή του Γουίλιαμ Σίντις, έμεινε πολλές εβδομάδες στις λίστες των μπεστ σέλερ στη Δανία. Σήμερα ζει στην Κοπεγχάγη και ασχολείται με τη συγγραφή και τη διαφήμιση. Του αρέσει να ταξιδεύει.
Ποια ήταν η αφορμή για να γράψετε το μυθιστόρημα Η τέλεια ζωή του Γουίλιαμ Σίντις;
Πολύ συχνά η ιδέα ενός μυθιστορήματος παίρνει χρόνο για να ωριμάσει και πολλές ιδέες πνίγονται στη «μεγάλη θάλασσα της αμφιβολίας του συγγραφέα». Στην περίπτωση αυτού του βιβλίου συνέβη κάτι διαφορετικό. Ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά. Είδα τυχαία το όνομα του Σίντις μια μέρα και διάβασα ότι θεωρούνταν το πιο ευφυές άτομο στην Ιστορία. Αυτό μου κέντρισε το ενδιαφέρον και ξεκίνησα μια σχετική έρευνα. Όταν διάβασα για τη συναρπαστική και τραγική του μοίρα, ήξερα ότι το επόμενο μυθιστόρημά μου θα ήταν για τον Γουίλιαμ Σίντις.
Αυτό που με ενδιέφερε δεν ήταν μόνο οι θαυμαστές ικανότητες που παρουσίαζε από τα πρώτα χρόνια του, αλλά και το γεγονός ότι οι γονείς του, εξαιρετικά ευφυείς και οι ίδιοι (και οι δύο γιατροί και ο πατέρας του ψυχολόγος επίσης), δεν ήξεραν πώς να προστατεύσουν τον γιο τους από το πολύ μεγάλο ενδιαφέρον του κόσμου γι' αυτό το παιδί-θαύμα.
Μου κέντρισε το ενδιαφέρον, επίσης, ο μεγάλος έρωτας της ζωής του. Το γεγονός ότι ερωτεύτηκε όταν ήταν 21, όμως κάτω από τραγικές συνθήκες είχε στερηθεί τη γυναίκα της ζωής του – αλλά φύλαξε τη φωτογραφία της στο πορτοφόλι του μέχρι τον θάνατό του, 23 χρόνια αργότερα. Είναι τόσο τραγικό και θλιβερό, αλλά και σημάδι ενός πολύ διαφορετικού και ξεχωριστού ανθρώπου, για τον οποίο άξιζε να γράψει κανείς ένα μυθιστόρημα.
Η φιλοδοξία μου ήταν να «επανεφεύρω» τον Σίντις, να ανακαλύψω ποιος ήταν και να πω την ιστορία του, όπως τη βλέπω εγώ.
Οι ικανότητες που είχε ως παιδί ο Γουίλιαμ τον κατέτασσαν στην κατηγορία της ιδιοφυΐας. Γιατί όμως αυτά τα παιδιά όταν ενηλικιωθούν αντιμετωπίζουν πάρα πολλά προβλήματα;
Στην έρευνά μου πριν γράψω το μυθιστόρημα, διάβασα βιβλία σχετικά με άλλα παιδιά-θαύματα και πήρα επίσης συνέντευξη από μερικά πολύ ευφυή παιδιά στη Δανία. Υπήρχε ένα μοτίβο σύμφωνα με το οποίο τα πιο πρώιμα αναπτυγμένα παιδιά είναι ένα επίπεδο πάνω από τους συνομηλίκους τους – τα άλλα παιδιά απλώς δεν μπορούν να συναγωνιστούν την ψυχική τους αντοχή και την ικανότητά τους να συλλαμβάνουν ιδέες. Ως εκ τούτου, έχουν την τάση να είναι μόνα, ενώ συχνά είναι και απομονωμένα – κάτι που μπορεί να τους προκαλέσει δυστυχία και κοινωνική απομόνωση.
Μερικοί από τους πιο ευφυείς ανθρώπους είναι τόσο απομονωμένοι, ώστε στην ενήλικη ζωή τους καταλήγουν σε θέσεις που δεν είναι κατάλληλες για τις νοητικές τους ικανότητες. Εκείνοι που «ανακαλύπτονται» και βοηθούνται έχουν πιθανότητες να ζήσουν πιο «κανονική» ζωή και να καταλήξουν σε κατάλληλες θέσεις.
Σε κάποια σελίδα του βιβλίου γράφετε ότι ο πατέρας του, ο Μπόρις, ξεκίνησε να εκπαιδεύει τον Γουίλιαμ έτσι ώστε να χρησιμοποιεί τις νοητικές του λειτουργίες αμέσως μετά τη γέννησή του. Αυτή όμως η πράξη δεν αντίκειται στη φυσιολογική εξέλιξη ενός κανονικού παιδιού;
Και ναι και όχι. Η άποψή μου είναι ότι τα παιδιά «μαθαίνουν» από τα πρώτα τους χρόνια παίζοντας, παρατηρώντας και μαθαίνοντας, και κατ' αυτόν τον τρόπο διευρύνουν την αντίληψή τους για τον κόσμο. Αυτό που ο πατέρας του Σίντις έκανε ήταν ένα είδος πειράματος – ήθελε να κάνει τον γιο του ικανό να σκέφτεται λογικά, χρησιμοποιώντας τη φυσική περιέργεια του παιδιού και τη δίψα για μάθηση.
Αλλά αυτό που ο πατέρας, ο οποίος ήταν μάλιστα και ψυχολόγος, δεν άφηνε το αγόρι να κάνει ήταν να παίζει. Ο πατέρας χλεύαζε την άθληση και το παιχνίδι, έλεγε ότι δεν είχε νόημα και ήταν χάσιμο χρόνου. Το παιχνίδι όμως είναι επίσης πολύ σημαντικό για τα παιδιά, διότι μαθαίνουν τους κοινωνικούς κανόνες και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Νομίζω ότι οι γονείς βοήθησαν τον δίχρονο Σίντις όπως θα βοηθούσε κάποιος έναν νέο ενήλικα – και ξέχασαν ότι ήταν μόνο 2 ετών και έπρεπε να μάθει την άλλη πλευρά της ζωής, όχι μόνο τη διανοητική διάσταση.
Το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα προωθεί έναν μαθητή με υψηλή νοημοσύνη σε ανώτερες βαθμίδες. Δεν συμβαίνει όμως κάτι ανάλογο στην Ευρώπη. Ποια είναι η γνώμη σας επ' αυτού;
Στη Δανία, μέχρι πρόσφατα, υπήρχε ένα είδος «σοσιαλδημοκρατικής» άποψης για το σχολικό σύστημα. Όλα τα παιδιά έπρεπε να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες και να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο και, συνεπώς, να έχουν ίσες ευκαιρίες στη ζωή. Κατά συνέπεια, τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, για παράδειγμα, λάμβαναν βοήθεια ώστε να φτάσουν σε ένα επίπεδο όπως τα άλλα παιδιά στη σχολική τους τάξη. Για τα προικισμένα παιδιά όμως συχνά δεν υπήρχε καμία βοήθεια. Ένιωθαν πλήξη και σπαταλούσαν τον χρόνο τους. Έμοιαζαν δηλαδή με τον Σίντις, όπως περιγράφεται στο κεφάλαιο του μυθιστορήματος την περίοδο που ήταν στο δημοτικό σχολείο.
Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά και υπάρχουν πλέον ειδικά σχολεία για τα προικισμένα παιδιά στη Δανία και διαφοροποιημένη εκπαίδευση στα περισσότερα σχολεία. Νομίζω ότι αυτός είναι ο σωστός τρόπος να εκπαιδεύονται. Επομένως, δεν βλέπω κάποιο λάθος στο σύστημα των ΗΠΑ – αν και είναι, φυσικά, πολύ σημαντικό να ενισχύονται και οι κοινωνικές ικανότητες των χαρισματικών παιδιών. Όπως είδαμε στην περίπτωση του Σίντις, το να στείλουν ένα οκτάχρονο στο γυμνάσιο δεν ήταν η ιδανική λύση.
Από τις πιο όμορφες σελίδες του μυθιστορήματος είναι οι στιγμές που περιγράφετε τον έρωτα του Γουίλιαμ με τη Μάρθα. Τι θα συνέβαινε αν όλα πήγαιναν ακόμη καλύτερα και η Μάρθα έμενε δίπλα στον Γουίλιαμ;
Αυτό το ερώτημα είναι πολύ ενδιαφέρον. Ένας από τους συμμαθητές του Σίντις στο Χάρβαρντ ήταν ο Νόρμπερτ Βίνερ (ο πατέρας της κυβερνητικής). Ήταν επίσης μεγαλοφυΐα και κοινωνικά απροσάρμοστος, όπως ο Σίντις. Αλλά ο Βίνερ ήταν πιο τυχερός, διότι είχε σύζυγο. Στα απομνημονεύματά του γράφει ότι χωρίς τη σύζυγό του να τον βοηθά, πιθανότατα θα είχε την ίδια κατάληξη με τον Σίντις.
Θέλω να πιστεύω ότι αν ο Σίντις και η Μάρθα Φόλεϊ είχαν παντρευτεί, θα μπορούσε να έχει ένα στήριγμα και να ζήσει μια πιο ευτυχισμένη ζωή και –ίσως– να είχε γίνει εξίσου σημαντικός με τον Νεύτωνα, τον Ευκλείδη και τον Άινσταϊν.
Η διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ που έδωσε ο Γουίλιαμ απέδειξε ότι ο εντεκάχρονος είχε εξαιρετικές γνώσεις. Γιατί όμως οι σοφοί καθηγητές δεν τον προστάτευσαν, έτσι ώστε να αποφύγει ανάλογες δυσκολίες και περιπέτειες που θα είχε στο μέλλον;
Η αλήθεια είναι ότι ορισμένοι το επιχείρησαν, και κυρίως ο Γουίλιαμ Τζέιμς, ο οποίος προσπάθησε με ένα γράμμα του να πείσει τον πατέρα του Σίντις να συμπεριφέρεται στο παιδί με διαφορετικό τρόπο. Γράφει ότι οι διανοητικές ικανότητες του Σίντις ήταν τέλειες, αλλά ότι χρειαζόταν μια πιο φυσιολογική ζωή – έπρεπε να παίζει, να έχει φίλους και να αποκτήσει περισσότερες κοινωνικές δεξιότητες. Ο πατέρας του Σίντις όμως τον αγνόησε.
Υποθέτω ότι εκείνη την εποχή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν καμία αμφιβολία ότι ο Σίντις θα γινόταν ένας αστέρας στον κόσμο της ακαδημαϊκής κοινότητας. Δεν μπορούσαν όμως να φανταστούν ότι η ζωή του θα εξελισσόταν διαφορετικά. Απλώς δεν κατάλαβαν ότι χρειαζόταν μια πιο φυσιολογική ζωή – και αυτό είχε ολέθριες συνέπειες για κείνον.
Η οικογένεια, λένε στην πατρίδα μου, είναι το σπουδαιότερο πράγμα. Οι γονείς όμως του Γουίλιαμ ήταν υπερβολικά φιλόδοξοι. Γιατί του άσκησαν τόσο μεγάλη πίεση;
Νομίζω ότι πρέπει κανείς να λάβει υπόψη του τις περιστάσεις. Τόσο ο πατέρας όσο και η μητέρα είχαν υποστεί αντισημιτικές επιθέσεις στη νεαρή τους ηλικία, όταν ζούσαν στην Ουκρανία. Ο πατέρας, ο Μπόρις, είχε υποστεί ακόμη και βασανιστήρια, και οι δυο τους είχαν διαφύγει από τη χώρα τους.
Οι γονείς του Γουίλιαμ γνώριζαν ότι για να γίνει κανείς πετυχημένος στον κόσμο πρέπει να εργαστεί, και μάλιστα σκληρά. Το έκαναν και οι ίδιοι. Η μητέρα έγινε γιατρός αν και είχε μόνο λίγα χρόνια φοίτησης στο σχολείο. Ήθελαν ο γιος τους να αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητές του. Γιατί το έκαναν αυτό; Πιστεύω ότι και οι δύο γονείς έπασχαν από κάποια μετατραυματική διαταραχή που δεν είχε επουλωθεί, λόγω του δραματικού τους παρελθόντος. Αυτό κατά κάποιον τρόπο τούς έκανε σκληρούς και τους στέρησε τη συναισθηματική επαφή με τον γιο τους. Πολύ λυπηρό, πραγματικά.
Ο Γουίλιαμ έκανε μόνο έναν φίλο. Αυτός μαζί με τη Μάρθα αποτέλεσαν την όαση στη δύσκολη ζωή του. Φτάνει, όμως, μόνο αυτό για να επιβιώσεις στις δυσκολίες της ζωής;
Νομίζω πως όχι. Ο Σίντις είχε κοινωνική ζωή όταν ενηλικιώθηκε. Είχε ακόμη και μερικούς θαυμαστές που προσπαθούσαν να τον βοηθήσουν, αλλά φυσικά αυτό δεν ήταν αρκετό. Προχώρησε στη ζωή του δουλεύοντας σε κατώτερες δουλειές και γράφοντας κρυφά τα εντυπωσιακά βιβλία του. Είμαι σίγουρος, ωστόσο, ότι θα είχε μια πολύ πιο ικανοποιητική ζωή αν είχε πιο σταθερές κοινωνικές επαφές, όπως μια σύζυγο και την υποστήριξη της οικογένειας και των φίλων. Αλλά και πάλι, αυτή ήταν η επιλογή του και, εξάλλου, τι είναι τελικά αυτό που λέμε «τέλεια ζωή»;
Ο Γουίλαμ Σίντις είναι ο αθώος, ο τίμιος. Λέει ότι ο άνθρωπος πρέπει να διαλέξει αυτό που θεωρεί σωστό στη ζωή του. Με οποιοδήποτε κόστος;
Νομίζω ότι αυτό ακριβώς εννοούσε. Και πιστεύω ότι είχε δίκιο. Αν δεν επιλέξουμε αυτό που νιώθουμε ότι είναι σωστό (λαμβάνοντας υπόψη τους άλλους ανθρώπους και την κοινωνία), τότε τι θα επιλέξουμε; Θα ακολουθήσουμε κάτι άλλο; Έναν Θεό; Ο Σίντις δεν πίστεψε ποτέ σε τέτοια πράγματα. Νομίζω ότι πίστευε στην αποδοχή της ζωής και του κόσμου όπως είναι – και στο να επιλέγεις αυτό που θεωρείς σωστό. Κάτι σαν τους Στωικούς, ίσως.
Έχετε επισκεφτεί την πατρίδα μου, την Ελλάδα; Ποια είναι η γνώμη σας;
Ναι, έχω έρθει στην Ελλάδα πολλές φορές για διακοπές και είναι μία από τις αγαπημένες μου χώρες, ειλικρινά. Τη ζεστασιά που προσφέρουν οι άνθρωποι στην Ελλάδα σπάνια τη συναντάς αλλού. Και το φαγητό σας. Και το ούζο. Τι να μη μου αρέσει; Θα βρίσκομαι μάλιστα στην Αθήνα το ερχόμενο καλοκαίρι για να δουλέψω το επόμενο μυθιστόρημά μου, που έχει τον προσωρινό τίτλο Η φυλακή των γυναικών.
Ευχαριστίες για τη μετάφραση στον κ. Περικλή Τάγκα, Aναπληρωτή Καθηγητή του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου.
Η τέλεια ζωή του Γουίλιαμ Σίντις
Μόρτεν Μπρασκ
μετάφραση: Λύο Καλοβυρνάς
Κέδρος
384 σελ.
Τιμή € 16,50
