Ζουλφί Λιβανελί: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Ζουλφί Λιβανελί είναι γνωστός στη χώρα μας ως μουσικοσυνθέτης. Έχει γράψει πολλά τραγούδια και έχει συνεργαστεί, μεταξύ άλλων, με τον Μίκη Θεοδωράκη και τη Μαρία Φαραντούρη. Ως συγγραφέας μάς συστήθηκε με το μυθιστόρημά του Ο μεγάλος ευνούχος της Κωνσταντινούπολης. Από τότε δουλεύει ασταμάτητα και έχει εκδώσει αρκετά πολύ ενδιαφέροντα μυθιστορήματα, με τη Σερενάτα να ξεχωρίζει.

Θα ήθελα να σας συγχαρώ για το μυθιστόρημά σας Σερενάτα. Πέρασα υπέροχα. Αλήθεια, ποια ήταν η αφορμή να γραφτεί το βιβλίο αυτό;

Σας ευχαριστώ. Χαίρομαι που σας άρεσε. Δύο διαφορετικές ιστορίες με παρακίνησαν να γράψω τη Σερενάτα: η τραγωδία του πλοίου «Struma» και οι Γερμανοί καθηγητές που απέδρασαν από τη ναζιστική Γερμανία για να έρθουν στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης.

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου γέλασα, έκλαψα και ονειρεύτηκα μαζί με τους ήρωές σας. Αυτό όμως δεν επιθυμεί και ο κάθε συγγραφέας;

Νομίζω πως ναι. Γράφω βιβλία για τους αναγνώστες και μετά την έκδοσή τους περιμένω με ανυπομονησία τις πρώτες αντιδράσεις. Η Σερενάτα είχε μεγάλη επίδραση στο αναγνωστικό κοινό, όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και σε άλλες γλώσσες.
Η αγάπη του Μαξ για τη Νάντια μου θύμισε τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα. Αλήθεια, έχει όρια η αγάπη;

Είναι ένα πολύ περίπλοκο θέμα. Ο Μαξ και η Νάντια είναι θύματα μιας απελπιστικής κατάστασης και έχουν υποφέρει πολύ. Έχασαν ο ένας τον άλλο για πολλά χρόνια. Ίσως ο πόνος της αγάπης να είναι δυνατότερος κι από την ίδια την ευτυχία. Μου θυμίζει την πρώτη, σπουδαία φράση από την Άννα Καρένινα: «Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους».

Η Μάγια είναι διαφορετική από τις υπόλοιπες γυναίκες του μυθιστορήματος. Είναι τολμηρή και χειραφετημένη. Θέλουν όμως μια τέτοια γυναίκα σήμερα οι άντρες;

Δεν το νομίζω. Οι άντρες συνήθως φοβούνται τις ισχυρές γυναίκες. Συνήθως θέλουν να ικανοποιήσουν το εγώ τους με μια αδύναμη γυναίκα την οποία θα έχουν υπό την «προστασία» τους. Αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις φυσικά.

Ο κόσμος εκείνης της εποχής που περιγράφετε ήταν διαφορετικός. Γιατί όμως τα προβλήματα παραμένουν τα ίδια;

Όταν διαβάζουμε την ιστορία της ανθρωπότητας βλέπουμε τη βία σε όλες τις εποχές. Είμαστε μέρος των σαρκοφάγων θηλαστικών κι επομένως ισχύει και για εμάς η «επιβίωση του ισχυρότερου», σύμφωνα με τη θεωρία του Δαρβίνου. Δυστυχώς, η βία και η τυραννία υπάρχουν παντού, σε κάθε εποχή.

Ζούσαμε, γράφετε, σε παράξενη χώρα. Κάθε σπίτι είχε τα μυστικά του και τις ιστορίες του. Σήμερα συμβαίνει κάτι ανάλογο στην πατρίδα σας;

Ναι, σίγουρα. Αυτό είναι ένα από τα κύρια θέματα στα μυθιστορήματά μου. Κάθε σπίτι έχει μυστικά που οφείλονται στον πόλεμο, τη μετανάστευση, την ανταλλαγή των πληθυσμών, τις σφαγές. Όλα αυτά δημιούργησαν μυστικά στην πολυπολιτισμική κοινωνία μας με τις πολλές εθνότητες και θρησκείες.

Στη χώρα σας κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταστάθηκαν 150 Γερμανοί επιστήμονες κυνηγημένοι από τον Χίτλερ. Ποια ήταν η βοήθειά τους στην πατρίδα σας;

Βοήθησαν πολύ, διότι ιδιαίτερα σημαντικοί, εξέχοντες επιστήμονες ήρθαν στην Τουρκία και έβαλαν τα θεμέλια της σύγχρονης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, ο Πάουλ Χίντεμιτ ήταν ο ιδρυτής της νέας μουσικής εκπαίδευσης στην Τουρκία.
Τα τραγικά γεγονότα που προκάλεσαν οι Γερμανοί στους Εβραίους την 1η Απριλίου του 1933 τα συγκρίνετε με τα γεγονότα της 7ης Σεπτεμβρίου 1955 που προκάλεσαν οι Τούρκοι στους Έλληνες. Γιατί κάνετε αυτή τη σύγκριση;

Επειδή και τα δύο γεγονότα ήταν ρατσιστικές, απαίσιες και απαράδεκτες ενέργειες εις βάρος πολιτών της Γερμανίας και της Τουρκίας που πίστευαν σε διαφορετικές θρησκείες. Τα γεγονότα του 1955 είναι μια μεγάλη ντροπή στην ιστορία μας.
Με συγκλόνισε η σκηνή όπου η Νάντια είναι μέσα στο πλοίο και ο άντρας της ο Μαξ τη βλέπει με τα κιάλια. Θέλει να τη σώσει αλλά δεν μπορεί. Δεν είναι τραγικό να μην αφήνουμε δυο νέους να συναντηθούν και να ζήσουν μαζί μια ευτυχισμένη ζωή;

Νομίζω ότι είναι ένα από τα πιο συγκινητικά κεφάλαια του μυθιστορήματος. Το νεαρό ζευγάρι λαχταρά να πέσει ο ένας στην αγκαλιά του άλλου, αλλά δεν είναι σε θέση να διασχίσουν την απόσταση των εκατό μέτρων, εξαιτίας των κυβερνήσεων, της πολιτικής και πολλών άλλων πραγμάτων.

Η βύθιση του πλοίου «Struma»δείχνει ότι η πολιτική εξουσία αγνόησε τις ανθρώπινες ζωές που βρίσκονταν μέσα στο πλοίο. Γιατί δεν αντέδρασαν οι συμπολίτες σας στη βύθιση του πλοίου;

Απ’ όσο γνωρίζω, οι άνθρωποι της Κωνσταντινούπολης άκουσαν τις κραυγές, τις απελπισμένες φωνές των παιδιών και των πολιτών πάνω στο σκάφος και προσπάθησαν να βοηθήσουν, αλλά κανείς δεν επιτρεπόταν να πάει κοντά στο πλοίο. Είναι τραγικό.
Ενώ η Μάγια ψάχνει να ανακαλύψει στοιχεία από τη μυστική ζωή του Μαξ πέφτει πάνω σε μια Ελληνίδα ηλικιωμένη. Η περιγραφή της είναι εξαιρετική. Η περιγραφή σας είναι εμπνευσμένη από τη φαντασία σας ή από την καθημερινή εμπειρία σας;

Μια δημοσιογράφος μού διηγήθηκε κάποτε μια παρόμοια ιστορία. Δεν ήταν βέβαια τόσο παραστατική όσο η συγκεκριμένη σκηνή, αλλά προσπάθησα να την εμπλουτίσω. Τα ονόματα, τα λεπτομερή στοιχεία και οι διάλογοι είναι δικά μου.

Γράφετε ότι ζείτε σε μια χώρα όπου ακόμα και τα μεγαλύτερα σκάνδαλα λησμονιούνται σε μια εβδομάδα. Μήπως όμως κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε άλλες χώρες;

Ναι, έτσι νομίζω. Είναι πραγματικά δύσκολο να θυμηθώ πόσα πολιτικά, οικονομικά, σεξουαλικά σκάνδαλα συνέβησαν στις χώρες μας. Αλλά οι άνθρωποι ξεχνούν τα πάντα.
Κλείνοντας το βιβλίο σας μου έμεινε η τελευταία πρόταση. Αποφάσισα να διηγηθώ… Διότι οι άνθρωποι υπάρχουν μονάχα αν λέγεται η ιστορία τους. Μπορείτε να σχολιάσετε τα λεγόμενά σας;

Πιστεύω ακράδαντα στη δύναμη των ιστοριών, στη δύναμη των βιβλίων. Ακόμα και οι θεοί της κάθε θρησκείας χρειάστηκαν ένα βιβλίο για να εκφραστούν. Όταν δημοσιεύθηκε η Σερενάτα, δημιούργησε μια μεγάλη ευαισθητοποίηση του κοινού για την υπόθεση του «Struma». Έπειτα από τόσα χρόνια από την τραγωδία, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά μνημόσυνο για την επέτειο του ναυαγίου του πλοίου και οι Εβραίοι προσευχήθηκαν για τις χαμένες ψυχές στις συναγωγές της Κωνσταντινούπολης. Επειδή κάποιος είπε την ιστορία τους, τώρα υπάρχουν.
Είσαστε από τους αγαπημένους μας μουσικούς και ερμηνευτές. Σας γνωρίσαμε από τη συνεργασία σας με τη Μαρία Φαραντούρη. Τι έμεινε από αυτή τη συνεργασία;

Φανταστικές αναμνήσεις με τη Μαρία και τον Μίκη, καθώς και πολλούς αγαπητούς Έλληνες φίλους. Πάντα έλεγα ότι η Ελλάδα είναι το δεύτερο σπίτι μου. Το νιώθω πραγματικά. Κάποτε η αγαπητή φίλη μου Ελένη Καραΐνδρου αστειεύτηκε λέγοντας: «Ο Λιβανελί αγαπά την Ελλάδα περισσότερο απ’ όσο οι ίδιοι οι Έλληνες». Αγαπώ τον πολιτισμό σας, τους ανθρώπους σας, τη γλώσσα σας, τη μουσική σας. Τα συναισθήματά μου είναι γνωστά σε εκατομμύρια ανθρώπους στην Τουρκία.
Ποιο ελληνικό τραγούδι είναι το πιο αγαπημένο σας;

Πολλά… Τραγούδια του Μίκη, έργα του Μάνου Χατζιδάκι, τραγούδια του φίλου μου, του μακαρίτη του Λοΐζου. Ρεμπέτικα, όμορφα τραγούδια από τα βουνά της Ηπείρου – κυρίως το «Γιάννη, Γιαννάκη μου». Είναι πραγματικά αμέτρητα. Η ελληνική μουσική με κάνει να είμαι λυπημένος και χαρούμενος ταυτόχρονα. Χαρά και πόνος μαζί. Και όταν πίνω ενώ ακούω τη μουσική σας, η επίδραση του αλκοόλ διπλασιάζεται, ίσως και να τριπλασιάζεται. Αυτή είναι η μόνη αρνητική πλευρά της!
Οι Έλληνες και οι Τούρκοι είναι γείτονες εδώ και αιώνες. Παρ’ όλες τις διαφορές τους, ο λαός μας λέει «έχεις γείτονα, έχεις Θεό». Συμφωνείτε με αυτή τη λαϊκή θυμοσοφία;

Δεν είμαι σίγουρος αν ο Θεός ήταν πάντα μαζί μας κατά τη διάρκεια των τραγικών γεγονότων μεταξύ των δύο λαών. Οι Έλληνες από την Τουρκία και οι Τούρκοι από τις βαλκανικές χώρες και την Ελλάδα υπέφεραν πολύ κατά τη διάρκεια της Ιστορίας. Έτσι, πολλές φορές οι δυο λαοί αισθάνθηκαν ότι ο Θεός τούς άφησε μόνους. Ίσως μόνο ο Άρης ήταν εκεί (!).
Πώς θα θέλατε να σας θυμούνται στην Ελλάδα; Ως μουσικό ή ως συγγραφέα;

Σε αυτό το σημείο έχω την αίσθηση ότι έχω ήδη τραγουδήσει και μοιραστεί το εσωτερικό μου τραγούδι με τους ανθρώπους, αλλά εξακολουθώ να έχω πολλές ιστορίες να πω.
Τι θα απευθύνατε στους αναγνώστες μας;

Τους καλύτερους χαιρετισμούς μου, φυσικά. Και εύχομαι από τα βάθη της καρδιάς μου μια γρήγορη ανάκαμψη από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Πιστεύω πως η ισχυρή κουλτούρα σας θα το καταφέρει σύντομα.

Ευχαριστίες για τη μετάφραση στον κ. Περικλή Τάγκα, Αναπληρωτή Καθηγητή Αγγλικής γλώσσας-μετάφρασης του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου.

Σερενάτα
Ζουλφί Λιβανελί
μετάφραση: Θάνος Ζαράγκαλης
Πατάκη
511 σελ.
Τιμή € 18,90