Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Θωμάς Σιταράς ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων που χαρακτηρίζονται για το μεράκι και την αγάπη για το ιστορικό μας γίγνεσθαι. Είναι ιδιαίτερα εργατικός και τα δύο νέα βιβλία του έχουν το άρωμα της παλιάς Αθήνας, που ήταν μια από τις ωραιότερες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Με κείμενα, φωτογραφίες και αφηγήσεις κερδίζει τον αναγνώστη και θα έλεγα ότι τον βοηθά να ονειρευτεί και να ταξιδέψει σε εκείνη την Αθήνα τότε που «δέναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα».

Από πότε άρχισε η ενασχόλησή σας με την ιστορία της πόλης της Αθήνας;

Από το 2005, όταν έπεσε στα χέρια μου ένα σπάνιο ντοκουμέντο: το βιβλίο του Νικολάου Λέκκα Η ξενοδοχία παρ’ έλλησιν που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1924. Πρόκειται για ένα πόνημα που μου δημιούργησε έντονα συναισθήματα. Πόσες δυσκολίες αντιμετώπιζαν οι πρόγονοί μας στην καθημερινή τους ζωή αλλά και με πόσο απαράμιλλο ζήλο και εργατικότητα ξεπερνούσαν τα προβλήματα αυτά. Τι συγκινητική διάθεση για γλέντι και καλή ζωή υπήρχε διάχυτη στην τότε Αθήνα. Τι ρομαντισμός, τι λυρισμός και πόση διάθεση για σάτιρα και αυτοσαρκασμό. Πόσες ομοιότητες με τη σημερινή Αθήνα αλλά και πόσες διαφορές!

Όταν εκδόθηκε το βιβλίο σας Η παλιά Αθήνα, 1834-1938, ομολογώ ότι με εντυπωσιάσατε. Γράφετε ότι είναι ένα κιμπάρικο ανάγνωσμα για μερακλήδες αναγνώστες. Υπάρχουν σήμερα μερακλήδες αναγνώστες;

Περισσότεροι απ’ ό,τι φαντάζεστε. Και τα δύο βιβλία πήγαν εκδοτικά περίφημα και τα ΜΜΕ τους επεφύλαξαν πολύ θετικά αφιερώματα, σχόλια και κριτικές. Πέρα από αυτό, το διαπιστώνω από την υψηλή επισκεψιμότητα στην ιστοσελίδα μου αλλά και τη μεγάλη απήχηση που έχουν στο facebook ομάδες όπως «Η Αθήνα μέσα στο χρόνο», «Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας», «Παλιές φωτογραφίες της Ελλάδος», «Κάθε Σάββατο στην Αθήνα» κ.ά. Όσον αφορά το κιμπάρης και μερακλής, το ’χουμε λίγο πολύ οι περισσότεροι στο αίμα μας!

Πώς καταφέρατε και συλλέξατε όλο αυτό το υλικό;

Με συστηματική έρευνα που κράτησε πέντε χρόνια για το πρώτο βιβλίο και δύο για το δεύτερο. Δυστυχώς οι λιγοστές βιβλιοθήκες μας δεν είναι εκσυγχρονισμένες τεχνολογικά παρόλο που διαθέτουν εξαιρετικό υλικό. Έχω την αίσθηση ότι ένας λαογράφος στις ΗΠΑ ή στη δυτική Ευρώπη θα κατανάλωνε λιγότερο χρόνο για παρόμοιο αντικείμενο.

Η νέα γενιά δε γνωρίζει και πολλά πράγματα για την Αθήνα. Τα βιβλία σας με τις φωτογραφίες και τις διηγήσεις μπορούν να καλύψουν ένα μέρος της τοπικής ιστορίας;

Σίγουρα μπορούν να το καλύψουν και πολύ καλά μάλιστα. Επειδή όμως μιλάτε για τη νέα γενιά, να υπογραμμίσω την απογοήτευσή μου ως προς το γεγονός ότι κανένα σχολείο δε με κάλεσε να μιλήσω για την παλιά Αθήνα σε αυτή την ταλαίπωρη νέα γενιά. Το καλό μας Υπουργείο Παιδείας φροντίζει με τη νοοτροπία αραμπά να αποκόπτει κάθε επαφή της νέας γενιάς με τη ζωντανή πραγματικότητα. Εξυπακούεται ότι και κανένας δήμος δε με κάλεσε και πάει λέγοντας. Τι να ψάχνεις τώρα… Έχουμε άλλες προτεραιότητες. Να υπογραμμίσω ότι δεν αναφέρομαι με τα παραπάνω στο άτομό μου αλλά σε μια διάχυτη νοοτροπία που ουσιαστικά στρέφεται κατά της νέας γενιάς.

Γιατί τα τελευταία χρόνια προσπάθειες όπως η δική σας που εκδόθηκαν για την ιστορία και άλλων ελληνικών πόλεων γνωρίζουν πρωτοφανή επιτυχία;

Με όλη αυτή την κρίση και τις καταθλιπτικές καταστάσεις είναι αναμενόμενο ο κόσμος να επιστρέψει στα παλιά. Τότε που «δέναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα». Δεν έχουν «καπαρώσει» τη νοσταλγία μόνο οι Αθηναίοι.

Μέσα από το βιβλίο σας για την παλιά Αθήνα αλλά και στο επόμενό σας που έχει τον τίτλο Πόθοι και πάθη στην Παλιά Αθήνα, 1834-1938, μαθαίνουμε πολλά για την καθημερινότητα των Αθηναίων. Ζούσε καλύτερα τότε ή χειρότερα ο Αθηναίος σε σχέση με τη σημερινή εποχή;

Θα σας δώσω απάντηση τύπου «Χότζα». Και καλύτερα και χειρότερα. Το να δημιουργήσεις μια πρωτεύουσα από το μηδέν ακούγεται λιγάκι σαν ρομαντικό μυθιστόρημα, δεν παύει όμως να είναι μια δύσκολη και επίπονη υπόθεση. Όταν όμως στήθηκε η πόλη στα πόδια της αναδείχτηκαν η διασκέδαση, η διάθεση για κοινωνική ζωή, η εξωστρέφεια που πάντα μας χαρακτήριζε σαν λαό. Η ζωή τότε κυλούσε καλύτερα, η κοινωνική συνοχή έπαιζε μεγάλο ρόλο σ’ αυτό. Το κράτος, οι πολιτικοί, οι δημόσιοι λειτουργοί και υπάλληλοι ήταν πιο αποτελεσματικοί και σίγουρα όχι διεφθαρμένοι. Οι πλούσιοι ήταν γνωστοί για τις δωρεές τους. Παρόλο που οι σημερινές τεχνολογικές εξελίξεις και οι καταναλωτικές ανέσεις δε συγκρίνονται με το παρελθόν, θαυμάζω την πετυχημένη προσπάθεια των προγόνων μας να το παλέψουν.

Και στα δύο σας βιβλία που ανέφερα η έρευνά σας επικεντρώνεται στα έτη 1834-1938. Για ποιο λόγο άραγε;

Το 1834 ανακηρύσσεται η Αθήνα πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους. Το 1938 μπαίνουμε στη συλλογιστική του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που οριοθετεί χρονικά το τέλος αυτού που αποκαλούμε Παλιά Αθήνα.

Διαβάζοντας το βιογραφικό σας θυμήθηκα τον Οδυσσέα. Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Μόναχο και πολλές άλλες πόλεις. Τι σας έχει μείνει από αυτό το θαυμάσιο ταξίδι;

Ένας θαυμασμός και υπερηφάνεια για τη φυλή μας. Ασύγκριτος λαός ακόμα και στα αμαρτωλά στοιχεία του DNA του.

Γράφετε ότι «Ο βερεσές απέθανε, τον φύσηξε τ’ αγέρι, και τον πελάτη θέλουμε με τον παρά στο χέρι». Κι όμως ο βερεσές ξαναγύρισε. Μήπως η Ιστορία επαναλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο;

Φυσικά και η Ιστορία επαναλαμβάνεται, γι’ αυτό και πρέπει να της δίνουμε την προσοχή που της αξίζει. Δυστυχώς δεν την αγαπήσαμε ιδιαίτερα όταν πηγαίναμε στο σχολείο. Όλες αυτές οι στείρες και ακατάσχετες απαριθμήσεις ημερομηνιών σκότωσαν την ουσία. Λαογραφία μηδέν, Κοινωνική Ιστορία μηδέν, Γεωγραφική Ιστορία μηδέν…

Ποια από τις περιόδους που αναφέρετε στα βιβλία σας από το 1834-1938 είναι η καλύτερη;

Σαφώς η περίοδος του Μεσοπολέμου (1918-1938) παρά τη Μικρασιατική Καταστροφή και το διεθνές οικονομικό κραχ.

Στο βιβλίο σας Πόθοι και πάθη στην Παλιά Αθήνα, 1834-1938, γνωρίζουμε μια διαφορετική Αθήνα που, όπως γράφει το σατιρικό φύλλο Πειρασμός, «Λεφτά, γυναίκες και κοιλιά είν’ η καλύτερη δουλειά». Σε αυτές τις απολαύσεις συμμετείχε καθόλου ο μέσος Αθηναίος;

Όχι τόσο έντονα. Βασικά συμμετείχαν ενεργά οι νεόπλουτοι και οι «φίφτι-του», όπως αποκαλούσαν τους γερο-παραλυμένους, καθώς επίσης και οι λαϊκές τάξεις που διέθεταν το απαραίτητο γυναικείο συμπλήρωμα! Ο μέσος Αθηναίος αρκούνταν στο να απολαμβάνει τα τεκταινόμενα μέσα από τα περιοδικά και τις εφημερίδες.

Θα μπορούσατε να μας προτείνετε άλλα βιβλία όπως τα δικά σας που θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε την Ιστορία;

Αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο της Ματούλας Σκαλτσά Κοινωνική ζωή και δημόσιοι χώροι κοινωνικών συναθροίσεων στην Αθήνα του 19ου Αιώνα, της Αρτέμιδος Σκουμπουρδή Καφενεία της Παλιάς Αθήνας, καθώς και της Λίζας Μιχελή Η Αθήνα των ανωνύμων. Τέλος, το βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την Ιστορία και τη λογοτεχνία είναι αξιοπρόσεκτο.

Από ό,τι με πληροφορήσατε έχετε δημιουργήσει μια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο, όπου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ταξιδέψουν σε άλλες εποχές. Σε ποιους απευθύνεται αυτή η ιστοσελίδα;

Η ιστοσελίδα www.paliaathina.com λειτουργεί από τον Αύγουστο του 2012 και έχει κατορθώσει μέχρι σήμερα να συγκεντρώσει πάνω από 10.000 επισκέπτες, οι περισσότεροι των οποίων έγιναν και συστηματικοί αναγνώστες. Πρόκειται για μια έντιμη και ανιδιοτελή προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα είδος ζωντανού και έξυπνα διαμορφωμένου ηλεκτρονικού λαογραφικού Μουσείου που θα συντηρεί τη μνήμη μιας τόσο ενδιαφέρουσας περιόδου στην ιστορία της πόλης μας. Ευχάριστη έκπληξη αποτελεί το γεγονός ότι δεν έχουμε μόνο νοσταλγούς μιας κάποιας ηλικίας αλλά και νέους που ενδιαφέρονται για την ιστορία της Αθήνας. Τέλος, είναι συγκινητικό το ενδιαφέρον των συμπατριωτών μας από τα πιο απίθανα μέρη του κόσμου.

Πόθοι και πάθη στην παλιά Αθήνα, 1834-1938
Θωμάς Σιταράς
Ωκεανίδα
378 σελ.
Τιμή € 20,00

Twitter