συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Γιώργος Μπλάνας είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές. Είναι επίσης μεταφραστής και έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον εκδοτικό χώρο. Γράφει με την ελπίδα να αλλάξει τα κακώς κείμενα γνωρίζοντάς μας τις αιτίες που μας οδήγησαν στη σημερινή παρακμή.

Από πολύ καιρό σχεδιάζαμε αυτή τη συνέντευξη. Αφορμή ήταν η νέα του ποιητική συλλογή Στασιωτικά 1-50 που κέρδισε επάξια το βραβείο ποίησης του περιοδικού Διαβάζω.

Ποια ήταν η αφορμή για να γραφτεί το νέο σας βιβλίο;

Η ίδια με την αφορμή κάθε ποιήματος, κάθε συλλογής ποιημάτων: το ακατανόητο της ύπαρξης, η επιθυμία της αθανασίας και της ευτυχίας, η βδελυρή συνθήκη επιβίωσης σ’ έναν κόσμο όπου οι πιο κτηνώδεις, διεφθαρμένοι, ακαλαίσθητοι και παράλογοι παράγοντες παίρνουν τις κρισιμότερες αποφάσεις. Και, φυσικά, το πάθος της μορφοποίησης των συναισθημάτων, των ιδεών, η δημιουργία ριζοσπαστικών μορφών λόγου, η πρόκληση ρωγμών στο άθλιο καθεστώς μιας Ιστορίας που διαδραματίζεται σαν καθημερινή ρουτίνα και (τέλος;) εκείνη η ασύλληπτη εξέγερση της ψυχής ενάντια στον πολιτισμό του εμπορευματοποιημένου σώματος.

Ο τίτλος της συλλογής Στασιωτικά υποδηλώνει κάποια πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα;

Ως «Στασιωτικά» γνωρίζουμε τα αποσπάσματα των ποιημάτων του Αλκαίου, με θέμα την πολιτική κατάσταση στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Λέσβο. Παρά τον έντονο λυρισμό τους, τα ποιήματά του επιτίθενται με τα χειρότερα λόγια στους πολιτικούς αντιπάλους του και επιχειρούν να εκτιμήσουν τις συνέπειες της πολιτικής στην ηθική. Νομίζω πως είναι προφανές ότι τα «Στασιωτικά» μου έχουν πυροδοτηθεί από την κοινωνική, πολιτική και οικονομική κατάσταση των τελευταίων πέντε ετών. Ωστόσο, η πρόθεσή μου υπερβαίνει την πολιτική επικαιρότητα. Δεν επιδίωξα μια «κάθαρση» από τα πολιτικά πάθη μου. Στόχος μου ήταν η εκτίμηση της πορείας των τριών προηγούμενων αιώνων, μιας Ευρώπης θεμελιωμένης στον Διαφωτισμό και μιας Ανατολής βυθισμένης στο σκοτάδι της θρησκοληψίας αφενός και της πνευματικής αχρειότητας της Δύσης αφετέρου. Προσπάθησα να κοιτάξω μέσα μου και να διερευνήσω τα ίχνη που άφησαν εμπειρίες, διαβάσματα, αναλύσεις σχετικά με τον πολιτισμό, εντός του οποίου κινούμαι. Η Ιστορία μπορεί να μην «τελείωσε», αλλά έχει φτάσει οπωσδήποτε σε ένα Σημείο Μηδέν. Η «φάρσα» της δεν μπορεί πια να συνεχιστεί. Επί τρεις αιώνες επαναλαμβάνει μιαν ανύπαρκτη αρχαιότητα. Μόνο το Ζώον Άνθρωπος δεν αστειεύεται: κάτω από την πρωτοφανή ανάπτυξη των δυνατοτήτων του κυλάει ένα ρευστό φτιαγμένο από αίμα και σάρκα ταπεινωμένη, κομματιασμένη, εξευτελισμένη. Είναι μια παράσταση κακόγουστη, αλλά στην πραγματικότητα φρικτή. Ζούμε μιαν αλήθεια που υποδύεται το ψεύδος, για να μη φανεί η αθλιότητά της. Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε, γιατί κάθε «έξω εκεί» έχει πάντα ήδη αφομοιωθεί από το «μέσα εδώ». Το ποίημα σηκώνεται από το κάθισμά του και χαλάει την παράσταση. Αυτό κάνει. Χαλάει την παράσταση. Δεν θέλει να την κλέψει. Τη χαλάει.

«Γέρασα, ασύστατοι, προσμένοντας ν’ ακούσω αν ακούσατε τη φωνή μου». Μέσα σε αυτή την οικονομική δίνη μπορεί να ακουστεί καθόλου η φωνή μας;

Ο κόσμος όλος, όπως αναδύεται απέναντι στα ανθρώπινα υποκείμενα, βρίσκεται πάντα μέσα σε μιαν οικονομική, κοινωνική, πολιτική, ιστορική εντέλει δίνη. Είναι η συνθήκη της ύπαρξής του και της ύπαρξής μας. Μπορεί κατά περιόδους και κατά τόπους τα πράγματα να μην έχουν τόσο οξύ χαρακτήρα, αλλά η δίνη είναι πάντα δίνη. Και η ποίηση ακούγεται λιγότερο ή περισσότερο δυνατά. Η ποίηση είναι ένα ρίζωμα συνειδήσεων. Ο τρόπος της ποίησης είναι αρχικά ο τρόπος λειτουργίας ακόμα και της πιο απλής συνείδησης, της πιο ακατέργαστης, της ανθρώπινης συνείδησης, του τόπου όπου συναντώνται όλες οι επιμέρους συνειδήσεις. Κάπου κάπου όλο και κάποιος αναγνωρίζει στην ποιητική φωνή αυτό που τον κάνει άνθρωπο. Οι περισσότεροι… Είναι όμως ζήτημα θορύβου. Στην κοινωνική επικοινωνία αναπτύσσονται θόρυβοι, που καθιστούν αδύνατη τη μετάδοση εκείνων των μηνυμάτων που δεν αντλούν την ισχύ τους από την αγορά. Οι άνθρωποι πρέπει να επιβιώσουν, είναι δεσμευμένοι από την αγορά, κι όταν αισθάνονται την ανάγκη για πολιτισμικά αγαθά, το κοινωνικό καθεστώς τους παρέχει ομοιώματα. Υπάρχουν πολλά ομοιώματα ποίησης. Κυριαρχούν ίσως. Αλλά δεν έχω την αίσθηση πως είμαι χωρίς συμμάχους στην κόλαση της ύπαρξης. Οι καλύτεροι, οι πιο κατεργασμένοι άνθρωποι με ακούν. Δε με ακούν αυτοί που ζουν βαθιά στο μικροαστισμό των ομοιωμάτων που παράγουν. Είναι ασύστατοι. Σκορπίζουν την παρακμή και την καταστροφή. Προσπαθούν να πείσουν τους ανθρώπους πως η κόλαση είναι ο μόνος δυνατός παράδεισος. Τους ακούω εγώ, όμως. Προς το παρόν διεκπεραιώνω και το δικό τους χρέος. Έτσι νιώθω. Αν έχω λάθος, δεν πειράζει. Έτσι κι αλλιώς μια στιγμή ζούμε. Ένα τραγούδι τραγουδάμε και… σκοτάδι. Ο κόσμος δε χάνεται. Με στηρίζουν οι ψυχές που είναι έτοιμες να εξεγερθούν.

«Αυτός ο τόπος ήταν φτιαγμένος εξαρχής από χαρτί και οι άνθρωποι αδιάλλακτα γραμμένοι στο φύλλο που παράπεσε». Ο λόγος σας δε μοιάζει λίγο προφητικός;

Προφητικός όχι. Υπάρχουν προφήτες; Κάποιοι σκαλίζουν βαθιά στο παρελθόν, ώσπου να ξεχωρίσουν τις ρίζες του μέλλοντος. Αυτό μόνο. Δεν είναι λίγο. Προφητική μπορεί να είναι μόνο η ζωή. Μόνο αυτή ξέρει τι πρόκειται να γίνει, επειδή το έχει τοποθετήσει η ίδια στη θέση που θα το βρούμε εμείς αργότερα. Δείτε τι γίνεται: η Ελλάδα ήταν εξαρχής ένα κράτος φονταμενταλιστικό, έτοιμο πάντα να εξοντώσει οποιονδήποτε Έλληνα τολμούσε να αμφισβητήσει τον «Ελληνοχριστιανισμό», μιαν ιδεολογία απαράδεκτη λογικά, ηθικά και αισθητικά. Χαρτιά επί χαρτιών: παχύσαρκη ρητορική και απόκρυψη του αίματος που της έδινε στην πραγματικότητα την ισχύ της. Ύστερα όλα αυτά τα χαρτιά σκορπίζονταν κάθε φορά που η ολιγαρχία έκρινε πως θα κέρδιζε περισσότερα αν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα διεθνών παραγόντων. Ξεχνούσε τον εθνικισμό της και ακριβώς γι’ αυτό ριχνόταν σε αγώνες τάχα «εθνικούς». Η μάσκα της προδοσίας στην Ελλάδα λέγεται «πατριωτισμός». Είναι μάσκα χάρτινη. Χαρτιά κι εδώ. Και πάνω τους με ψιλά γράμματα οι νόμοι του θηρίου της ιστορικής αποκάλυψης: του άλαλου υποκειμένου, του υποκειμένου που γράφεται πια, που δε λέγεται. Η γραφή είναι η εξουσία. Ο γκρεμός των γραμμάτων, ο Καιάδας του σφριγηλού υποκειμένου.

«Με παραμύθια λιγοστεύουμε μεγάλοι, με παραμύθια αυξάνουμε παιδιά». Υπάρχει καμία ελπίδα ανάτασης για το μέλλον;

Ανάτασης από τι και προς τα πού; Από την παρούσα κατάσταση προς μιαν άλλη καλύτερη; Πάντα υπάρχει κάτι τέτοιο. Ακόμα και στο βάθος της αβύσσου, ο άνθρωπος στέκεται πολύ πιο ψηλά απ’ οτιδήποτε άλλο. Αυτή η κατάπτωση του Δυτικού πολιτισμού είναι ήδη μια ανάταση. Οι άνθρωποι πέφτουν πάντα προς τα κάτω, ο Άνθρωπος πέφτει πάντα προς τα επάνω. Το βάθος μετράει το ύψος του ύψους. Το βλέπουμε: μέσα σ’ αυτή την κατάντια, το μέγιστο πρόταγμα, αυτό το οποίο προσπαθούν να κρατήσουν οι καταρρακωμένοι άνθρωποι είναι η αξιοπρέπειά τους. Αντίθετα, οι αρχιτέκτονες της πτώσης είναι αναξιοπρεπείς και κομπάζουν γι’ αυτό. Είναι γυμνοσάλιαγκες. Μα ούτε γυμνοσάλιαγκες. Οι γυμνοσάλιαγκες είναι ήσυχα πλάσματα που ζητούν μόνο λίγο χορταράκι.

Γράφετε πάρα πολλά χρόνια ποίηση. Η βράβευσή σας από το περιοδικό Διαβάζω τον Ιούνιο του 2012 τι σημαίνει για εσάς;

Σημαίνει πως μια ομάδα από εκλεκτούς διανοουμένους με τίμησε με τη θετική κρίση της. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Πάντα τα βραβεία είναι σημαντικά. Άσχετα με το φορέα που τα δίνει. Την αξία τους τα βραβεία την αντλούν από τους κριτές.

Εκτός από την ποίηση, έχετε κάνει επίσης πολλές μεταφράσεις. Ποια είναι η εμπειρία σας από αυτή την ασχολία;

Έχω ασχοληθεί με τη μετάφραση. Και επαγγελματικά. Αλλά η μετάφραση ήταν πάντα για μένα κάτι σαν εργαστήριο. Ανέπτυξα ιδιόρρυθμες απόψεις, βέβαια. Ωστόσο οι αναγνώστες μου τις δέχθηκαν στην πλειονότητά τους. Φαίνεται πως μ’ εμπιστεύονται. Όσο εξτρεμιστικά κι αν πλησιάζω τα κείμενα. Ίσως γνωρίζουν βαθιά μέσα τους πως η μετάφραση δεν είναι παρά ένα είδος δημόσιας ανάγνωσης του έργου, του ποιήματος ιδίως. Κάθε συνείδηση αντιδρά σ’ ένα κείμενο με ορισμένους τρόπους που αφορούν στην ιδιοσυστασία της. Ο μέσος αναγνώστης πλησιάζει το κείμενο σαν ένα ιδιόμορφο αντικείμενο που τον φορτίζει συναισθηματικά, τον πληροφορεί νοηματικά και τον πλήττει σωματικά. Ο μέσος αναγνώστης αφομοιώνει το σύνολο των ερεθισμάτων που του παρέχει το κείμενο. Εγώ δεν μπορώ να δω το προς μετάφραση κείμενο παρά μόνο ως αναγνώστης: θα ήθελα να το είχα γράψει ο ίδιος. Οι συντάξεις, οι ρυθμοί, οι λέξεις αναδιατάσσονται στη συνείδησή μου με στόχο ένα δικό μου γραπτό. Το φάντασμα της πιστής μετάφρασης αφορά μόνο στη διαδικασία εκμάθησης των στοιχείων ενός πολιτισμού γλωσσικά προσδιορισμένου. Ως εκ τούτου, μια μετάφραση λογοτεχνικού κειμένου μπορεί να είναι δημιουργική ή μη δημιουργική. Το ευκολότερο που μπορεί να κάνει σήμερα ένας μεταφραστής είναι να εντοπίσει και να αφομοιώσει το σύνολο των πληροφοριών που αφορούν στο κείμενο που μεταφράζει. Η δουλειά του μετριέται μόνο από το σημείο που αρχίζει να κάνει λογοτεχνία.

Έχετε μεγάλη εμπειρία από τον εκδοτικό χώρο. Έχει στο παρελθόν ξανασυμβεί κάποια ανάλογη οικονομική κρίση που να έχει ρίξει στο κατακόρυφο τις πωλήσεις των βιβλίων και να έχει δημιουργήσει αβεβαιότητα στους εκδότες;

Τίποτα σαν κι αυτό που ζούμε δεν έχει ξανασυμβεί. Η παραγωγή βιβλίων είναι πολύ προβληματικό πράγμα έτσι κι αλλιώς. Τα τελευταία τριάντα χρόνια υπήρξαν πτώσεις των πωλήσεων, αλλά οι εκδότες τις αντιμετώπιζαν. Οι περισσότεροι είχαν μικρές επιχειρήσεις και αρκετοί έβαζαν προσωπική εργασία. Τώρα πολλοί εκδότες έχουν πραγματοποιήσει μεγάλες επενδύσεις, έστησαν γραμμές παραγωγής με πολλούς εργαζομένους. Προσπάθησαν να βελτιώσουν τον τομέα τους. Πώς να επιβιώσουν, όταν τους τιμωρούν επειδή δούλεψαν και έδωσαν δουλειά; Ο εκδοτικός χώρος τσακίζεται. Όλα τσακίζονται. Το πράγμα έχει ξεφύγει. Προσπαθούν να οδηγήσουν στην πείνα εργαζομένους και επιχειρηματίες, για να τους επιβάλουν, δίχως κόστος, τους οικονομικούς όρους τους και στο τέλος θα έχουν μόνο πτώματα για να διαπραγματευτούν μαζί τους!

Πληροφορήθηκα ότι ένα γερμανικό λογοτεχνικό περιοδικό με την επιμέλεια της φιλολόγου και κριτικού Βούλης Ζιώγου σας ζήτησε να γράψετε μια σύνοψη των σημερινών τάσεων στην ελληνική ποίηση. Αλήθεια ενδιαφέρει τους Γερμανούς η ελληνική ποίηση;

Όλοι ενδιαφέρονται για την ελληνική ποίηση. Όσες φορές βγήκα στο εξωτερικό, στην Ευρώπη, ένιωσα πως με αντιμετώπιζαν σαν συνάδελφο του Ομήρου. Μου συμπεριφέρονταν με ιδιαίτερο τρόπο. Μου έδιναν να καταλάβω πως είχαν μπροστά τους έναν Έλληνα ποιητή, πράγμα που γι’ αυτούς ήταν κάτι σαν θαύμα. Οι Γερμανοί διανοούμενοι ανησυχούν πολύ για την Ελλάδα. Όχι όλοι, βέβαια. Υπάρχουν κι εκείνοι που είναι πολύ απασχολημένοι με την εικόνα τους στα ΜΜΕ, αλλά αυτοί είναι μάλλον ασήμαντοι.

Στην αρχαιότητα οι ποιητές ήταν τα επισημότερα πρόσωπα στην κοινωνία. Σήμερα ποια είναι η γνώμη της κοινωνίας για τους ποιητές αλλά και την ποίηση;

Επιτρέψτε μου μια διόρθωση. Οι ποιητές ήταν τα επισημότερα πρόσωπα στην αθηναϊκή δημοκρατία. Πριν και μετά ήταν τα πιο ανήσυχα, δυναμικά πρόσωπα. Μπορεί να ήταν πάμφτωχοι ή πολιτικά επικίνδυνοι ή σκληρά εργαζόμενοι. Στη δημοκρατία οι ποιητές ήταν σημαίνοντα πρόσωπα. Είναι λογικό αυτό. Η δημοκρατία προϋποθέτει συνειδητούς πολίτες, είναι ένα είδος ψυχανάλυσης, χρειάζεται την ποίηση για να διερευνήσει τα βάθη της ψυχής. Η δημοκρατία έχει δύο διαστάσεις: την εσωτερική και την εξωτερική. Οι θεσμοί της αντέχουν γιατί στηρίζονται στη σύσταση του υποκειμένου. Σήμερα… Ποια δημοκρατία; Μια φιγούρα είναι σ’ ένα χαρτί, μια φιγούρα επίπεδη, σχεδιασμένη με μολύβι. Καθένας μπορεί να τη σβήσει. Και τους ποιητές… αναλόγως. Ωστόσο, στην Ελλάδα οι ποιητές θεωρούνται οι πιο καλλιεργημένοι άνθρωποι. Ακόμα κι εκείνοι οι ασχημάτιστοι πολιτιστικά άνθρωποι, που μιλούν με περιφρόνηση για τους ποιητές, τους σέβονται. Δεν μπορείς να περιφρονείς τόσο επιδεικτικά κάποιον που δεν τον σέβεσαι.

Ποιους ποιητές θα μας προτείνατε να διαβάσουμε;

Τους πάντες από τον Όμηρο μέχρι σήμερα. Συστηματικά ή αποσπασματικά, αργά ή βιαστικά, όπως προτιμά καθένας, με τον τρόπο του. Αν ο στίχος βρει μέσα σου φωλιά, θα κουρνιάσει.

Στασιωτικά [1-50]
Γιώργος Μπλάνας
Γαβριηλίδης
178 σελ.
Τιμή € 10,65

Twitter