Λίλη Λαμπρέλλη: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

Με ρίζες στη Μυτιλήνη και στη Μικρασία, η Λίλη Λαμπρέλλη γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε νομικά και μουσική στην Αθήνα και στις Βρυξέλλες. Μετανάστρια κατ’ εξακολούθηση, εργάστηκε ως δικηγόρος στην Αθήνα και στη συνέχεια ως μεταφράστρια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο Λουξεμβούργο και στις Βρυξέλλες. Μέχρι σήμερα, έχουν εκδοθεί δεκαεφτά βιβλία της. Από το 1998 ασχολείται με την αφήγηση λαϊκών παραμυθιών προφορικής παράδοσης.

Είστε μια πολύ αγαπημένη παραμυθού. Πώς μπήκατε σε αυτή τη μαγική ιστορία;

Μπήκα στα παραμύθια από συγκυρία. Μια σειρά συμπτώσεων με έφερε σε ένα σεμινάριο αφήγησης παραμυθιών που εγώ νόμιζα πως είχε να κάνει με τον γραπτό λόγο, τη «μικρή» λογοτεχνία για παιδιά. Όμως, ήταν για μένα η πύλη για κάτι εντελώς αλλιώτικο: την προφορική λογοτεχνία – το λαϊκό παραμύθι και την αφήγησή του.

Γνωρίσατε πολλούς παραμυθάδες στην πορεία σας. Ποιος σας εντυπωσίασε περισσότερο;

Με εντυπωσίασαν πολλοί, όχι πάντα θετικά, ιδίως όσοι χρησιμοποιούσαν τεχνικές από άλλους χώρους: θέατρο, μουσική, χορό, τη διάδραση του κλόουν... Με συγκίνησαν λίγοι: όσοι υπηρετούσαν ταπεινά και με πάθος τα παραμύθια και την αφήγησή τους και όχι μια θέση σε μια φωτισμένη σκηνή. Εκείνος που αγάπησα βαθιά και που τον αναφέρω πάντα είναι ο μεγάλος Γάλλος αφηγητής παραμυθιών και συγγραφέας Henri Gougaud που, από τη συγκυρία που ανάφερα παραπάνω, είχα την τύχη να είναι ο δάσκαλός μου. Δεν μου δίδαξε καμιά τεχνική – δεν είναι πουλητής τεχνικών. Αντίθετα, στο εργαστήρι του σε βοηθάει να βγάλεις τις μάσκες είτε της θεατρικής ή άλλης τεχνικής είτε της καθημερινής κοινωνικότητας (της τυπικής ευπρέπειας, της ψεύτικης μετριοφροσύνης, της τεχνητής αυτοπεποίθησης, της καλυμμένης φιλαρέσκειας...) για να μπορέσεις, γυμνός από στολίδια και άοπλος –χωρίς καμιά πρόθεση να κατακτήσεις τον άλλο– να υπηρετήσεις αυτόν τον αρχέγονο ποιητικό λόγο.

Σε κάποιο επίπεδο ερμηνείας, οι ιστορίες αυτές μας λένε να μην είμαστε ούτε οδοστρωτήρες σαν αυτούς που βλέπουμε να προχωρούν με αγκωνιές και δαγκωματιές ή εκείνους που αναλώνουν τη ζωή τους σε μια παραληρηματική, δημοσιοσχεσίτικη κοινωνικότητα, ούτε εσωστρεφείς δημιουργοί, «ποιητές» σε όποιο βαθμό μπορεί ο καθένας, που για να προστατευτούν από την αγριότητα επιλέγουν την απομόνωση. Μας λένε να προχωράμε ίσια εμπρός, με έμπνευση, τόλμη και αντοχή, αλλά πάντα προς τη μεριά που είναι το φως.

Το αγαπημένο σας παραμύθι ποιο ήταν όταν ήσασταν μικρή;

«Η καρδιά της μάνας», από τις Χίλιες και μια νύχτες. Ξέρετε, εκείνο που τελειώνει με την καρδιά της μάνας πάνω στο χώμα να μιλάει και να λέει στον γιο της: «Χτύπησες, παιδί μου;» Ο λόγος είναι ότι ήταν το μόνο παραμύθι που ήξερε κι έλεγε η μάνα μου στην αδερφή μου και σε μένα για να είμαστε φρόνιμες – κι εμείς κλαίγαμε με μαύρο δάκρυ. Εννοείται ότι δεν το είπα ποτέ στην κόρη μου. Το σίγουρο είναι ότι πιο πολύ διάβαζα, παρά άκουγα παραμύθια. Από αυτά που διάβαζα, μου άρεσε η Σταχτοπούτα – που όμως αγάπησα αληθινά πολύ αργότερα, όταν ανακάλυψα τις ελληνικές, μη λογοκριμένες, παραλλαγές της.

«Τα λαϊκά παραμύθια», λέτε, «είναι πλάσματα ζωντανά, το πιστεύετε δεν το πιστεύετε. Αν δεχτούμε να μπούνε στη ζωή μας, η σχέση μας μαζί τους είναι τόσο ζωντανή, όσο και η σχέση μας με τους ανθρώπους». Και αναρωτιέμαι: Εσείς, με τόσο περίσσευμα ευαισθησίας, πώς αντέχετε στους άγριους καιρούς που ζούμε;

Όλοι οι άνθρωποι έχουν περίσσευμα ευαισθησίας. Το χάνουν όταν έχουν ανταγωνιστική διάθεση. Είναι αδιανόητο για έναν παραμυθά να έχει ανταγωνιστική πρόθεση. Ξέρει καλά ότι πάντα υπάρχει κάποιος που είπε ή θα πει καλύτερα απ’ αυτόν ένα παραμύθι και κάποιος που το είπε ή θα το πει χειρότερα. Η σύγκριση δεν έχει νόημα. Έχει όμως αποτέλεσμα γιατί μας κάνει πιο «κλειστούς», θα έλεγα τυφλούς στα μικρά καθημερινά θαύματα που συμβαίνουν γύρω μας, ακόμα και στους πιο άγριους καιρούς.

Γράφετε παραμύθια, όμως προέρχεστε από άλλο χώρο, πιο «σοβαρό», πιο «συγκροτημένο». Σπουδάσατε νομικά, δουλέψατε ως μεταφράστρια σε διεθνή οργανισμό… Πώς συνδυάζονται αυτές οι ιδιότητες;

Κέρδισα τη ζωή μου χωρίς τη βοήθεια κανενός – αποκλειστικά χάρη στις σπουδές μου, και ιδίως χάρη στα νομικά. Ήμουν τυχερή πρώτα πρώτα που είχα δουλειά (πράγμα που δεν είναι αυτονόητο στις μέρες μας) και μάλιστα τη συγκεκριμένη επαγγελματική πορεία, γιατί αν αυτή τη στιγμή (και μάλιστα σ’ αυτή την ηλικία) προσπαθούσα να ζήσω μόνον από τη συγγραφή ή από την αφήγηση παραμυθιών, ίσως θα είχα πικρίες ή θα έπρεπε να κάνω εκχωρήσεις και συμβιβασμούς για να επιβιώσω. Ίσως και όχι – δεν θα το μάθουμε ποτέ... Όσο για το πώς συνδυάζεται η δικηγορία με τα παραμύθια, θα έλεγα ότι έχουν το ίδιο βασικό χαρακτηριστικό: και στα δυο, αυτό που κυριαρχεί είναι μια αίσθηση δικαιοσύνης. Σχετικά με τον συνδυασμό της μετάφρασης, που ήταν η βασική μου επαγγελματική δραστηριότητα με τα παραμύθια, θα έλεγα ότι η σχέση τους είναι στενή γιατί και τα δύο αφορούν τη μετάβαση από έναν κόσμο σ’ έναν άλλο. Η μετάφραση αφορά τη μετάβαση από ένα γλωσσικό σύστημα σ’ ένα άλλο, ενώ τα παραμύθια και η αφήγησή τους τη μετάβαση από το άχρονο «Μια φορά κι έναν καιρό» στο εδώ και τώρα, από το φανταστικό και την ουτοπία στο πραγματικό, από τον συμβολικό λόγο στο κρυφό νόημα. Το σημαντικότερο κοινό στοιχείο τους είναι ότι γίνονται μέσα σ’ έναν ήσυχο χρόνο. Χωρίς ποιότητα ησυχίας δεν μπορείς ούτε να μεταφράσεις ούτε να γράψεις κάτι δικό σου και, κυρίως, ούτε να πεις παραμύθια. Μιλάω περισσότερο για ησυχία εσωτερική...

Στο βιβλίο σας Η γυναίκα με τα χέρια από φως, ήρωες –λέτε– δεν είναι ούτε ο άνδρας ούτε η γυναίκα, αλλά το ζευγάρι. Θα μας μιλήσετε λίγο γι’ αυτό;

Το μικρό αυτό βιβλιαράκι είναι μια συλλογή από επτά διαμαντάκια – έξι άγνωστα στον πολύ κόσμο λαϊκά παραμύθια και μια παράδοση. Είναι όλα ιστορίες ζευγαριών, αλλά ιδωμένα από την πλευρά της γυναίκας. Και στις επτά ιστορίες η γυναίκα οδηγεί. Ο άντρας ακολουθεί και με τον έναν ή τον άλλο τρόπο είτε γίνεται σύντροφος είτε χάνεται για πάντα. Μιλάνε για την ερωτική σχέση στην απόλυτη μορφή της και με τον παραβολικό τους λόγο δίνουν στα ζευγάρια οδηγίες συνύπαρξης, οδηγίες ζωής. Από συμβολική άποψη θα μπορούσαν να μιλάνε για τη δυσκολία της ένωσης ανάμεσα στο θηλυκό-διαισθητικό-δημιουργικό κομμάτι της ψυχής μας και στο αρσενικό-δυναμικό-εγκεφαλικό μας κομμάτι, πράγμα που αφορά και τους άντρες και τις γυναίκες – και τα δυο απαραίτητα, με ζητούμενο να συνυπάρχουν σε αρμονία. Σε κάποιο επίπεδο ερμηνείας, οι ιστορίες αυτές μας λένε να μην είμαστε ούτε οδοστρωτήρες σαν αυτούς που βλέπουμε να προχωρούν με αγκωνιές και δαγκωματιές ή εκείνους που αναλώνουν τη ζωή τους σε μια παραληρηματική, δημοσιοσχεσίτικη κοινωνικότητα, ούτε εσωστρεφείς δημιουργοί, «ποιητές» σε όποιο βαθμό μπορεί ο καθένας, που για να προστατευτούν από την αγριότητα επιλέγουν την απομόνωση. Μας λένε να προχωράμε ίσια εμπρός, με έμπνευση, τόλμη και αντοχή, αλλά πάντα προς τη μεριά που είναι το φως.

Για να πάμε στο πιο πρόσφατο βιβλίο σας, τι συμβολίζει για εσάς το κοντολαίμικο κοτσύφι;

Για μένα, το κοντολαίμικο κοτσύφι είναι ένα κομμάτι του εαυτού μας, ίσως το πιο πολύτιμο, που νιώθει εγκλωβισμένο στη φασαρία του κόσμου και, περιμένοντας να γίνει ησυχία για να πάρει δύναμη και να μπορέσει να εκκολαφθεί, παραμένει κλεισμένο στο ασφυκτικό του κέλυφος, ενώ αυτό που λαχταράει είναι να βγει από το αυγό, να μεγαλώσει, να πετάξει. Όλα ξεκινάνε από την επίγνωση ότι είναι απαραίτητη μια εσωτερική ησυχία για κάθε πετυχημένη μετάβαση σ΄ένα ανώτερο επίπεδο ενσυνείδησης. Μετά χρειάζεται επιμονή και αντοχή να διασχίσεις τον κόσμο του μπούλινγκ, να πάρεις την πληροφορία ότι ο δικός σου κόσμος βρίσκεται εκεί που πετάνε κι όχι εκεί που πληγώνουνε, και να προχωρήσεις ως τη σχέση –κάθε είδους ουσιαστική σχέση– που θα σε βοηθήσει να πετάξεις.

Θεωρώ πως τρεις λέξεις-κλειδιά σε αυτό είναι οι τσουκνίδες, η πασχαλίτσα και ο κάστορας. Θέλετε να μας πείτε τι αντιπροσωπεύει το καθένα για εσάς;

Οι τσουκνίδες είναι το μπούλινγκ στο σχολείο ή στη ζωή, τα παράσιτα, η δωρεάν κακία ή η δωρεάν σαχλαμάρα που πληγώνει. Η πασχαλίτσα είναι ο άγγελος-αγγελιαφόρος που σου φέρνει ένα μήνυμα ελπίδας, αρκεί να έχεις το κουράγιο να ξεκουνηθείς από την άβολη βολή σου και να μετακινηθείς προς την αληθινή ζωή. Ο κάστορας είναι η σχέση: αδελφική, φιλική, ερωτική, που σου δίνει το μέτρο γι’ αυτό που μπορείς να κάνεις και γι’ αυτό που δεν μπορείς να κάνεις – για το νόημα της ζωής: την υπέρβαση.

Είστε υποψήφια για το σημαντικό βραβείο Astrid Lindgren. Θα μας μιλήσετε λίγο γι’ αυτό;

Το όνομα του βραβείου μού ήταν γνωστό, αλλά δεν είχα ποτέ συνειδητοποιήσει ότι ήταν κάτι τόσο σημαντικό ως τη στιγμή που μου προτάθηκε και αναζήτησα πληροφορίες στο διαδίκτυο για να δω τι ακριβώς είναι. Είδα με έκπληξη πως είναι το πιο μεγάλο βραβείο για τη λογοτεχνία για παιδιά (αλλά και την αφήγηση παραμυθιών, την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, τη φιλαναγνωσία...), γι’ αυτό και το λένε μικρό Νόμπελ. Μέχρι στιγμής δεν το έχει πάρει ποτέ η Ελλάδα, παρότι την εκπροσώπησαν πολλοί και σπουδαίοι, οπότε οι πιθανότητες για μένα είναι μηδαμινές – η μόνη μου μικρή ελπίδα, η διπλή μου ιδιότητα της συγγραφέα και αφηγήτριας παραμυθιών. Όταν έμαθα για το τεράστιο χρηματικό ποσό που συνδέεται με το βραβείο, είπα πως, αν είμαι τυχερή, θα είναι τυχερή η Ελλάδα γιατί σκοπεύω να διαθέσω το σύνολο του ποσού για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας και της αφήγησης εκεί που υπάρχει πραγματική ανάγκη – όπως, για παράδειγμα, για μικρές βιβλιοθήκες σε σχολεία νησιών της άγονης γραμμής. Είναι ένα δονκιχωτικό όνειρο, αλλά αυτούς τους δύσκολους καιρούς, ας κρατήσουμε ζωντανό τουλάχιστον το δικαίωμα να ονειρευόμαστε...

Η γυναίκα με τα χέρια από φως
Εφτά παραμύθια σχέσης από την προφορική παράδοση
Λίλη Λαμπρέλλη
Πατάκης
74 σελ.
Τιμή € 5,00