Δημήτρης Στεφανάκης: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

Τον Δημήτρη Στεφανάκη τον γνώρισα τυχαία πριν από πολλά χρόνια σε κεντρικό βιβλιοπωλείο, όταν χαζεύοντας τις Μέρες Αλεξάνδρειας και χωρίς να γνωριζόμαστε, πιάσαμε μια χαλαρή αλλά άκρως ενδιαφέρουσα κουβέντα. Με εντυπωσίασε τότε η αμεσότητα και η ευγένεια του συγγραφέα – όσο για εκείνο το ρομαντικό βιβλίο, με κατέκτησε. Έκτοτε ο Δημήτρης Στεφανάκης προχώρησε, πήρε το Διεθνές Βραβείο Καβάφη 2011, το Prix Méditerranée Étranger 2011, ήταν υποψήφιος για το Prix du Livre Européen 2011, ενώ τώρα μας προτείνει ένα ακόμα ταξίδι στον παλιό κόσμο, αυτόν που χάθηκε ανεπιστρεπτί ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους...

Άρια, ο κόσμος από την αρχή. Η θεματική σας εμμονή στον κοσμοπολιτισμό παραμένει, αλλάζει όμως ο τρόπος με τον οποίον αφηγείστε την ιστορία σας. Υπάρχει ένας αφηγητής που μιλά σε πρώτο πρόσωπο και μέσα από την αφήγησή του πληροφορούμαστε τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων χαρακτήρων. Αισθάνεστε ότι καταφέρατε να δώσετε μια άρτια εικόνα των προσώπων που συμμετέχουν στη δράση;

Αισθάνομαι ότι έδωσα το κομμάτι αλήθειας που αντιστοιχεί στον καθένα από αυτούς σε χρόνια δύσκολα, όπως ήταν η πενταετία 1939-1944. Ένας προσεκτικός παρατηρητής μπορεί να συλλάβει λεπτομέρειες που οδηγούν σε αυτή την αλήθεια που προανέφερα. Ο Στέφανος Μαυροειδής, ο άνθρωπος που κουβαλά το βάρος της αφήγησης σε όλο το βιβλίο, παρατηρεί συνεχώς τους χαρακτήρες που παρελαύνουν στη σκηνή του μυθιστορήματος και καταγράφει τις αντιδράσεις τους, χωρίς να κρίνει και να κατακρίνει.

Και σε αυτό το βιβλίο σας υπάρχει μια μοναδική ατμόσφαιρα. Αισθάνεται κανείς ότι ζει και κινείται σ' έναν κόσμο χαμένο από καιρό. Αν με ρωτήσετε, όμως, θα σας πω ότι δεν είστε ο μόνος που το πετυχαίνει αυτό. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που κάνει τα δικά σας μυθιστορήματα να ξεχωρίζουν, να περνούν τα σύνορα της χώρας και να μιλούν στο κοινό της αλλοδαπής;

Η ανασύσταση μιας εποχής αποτελεί στοιχειώδες συγγραφικό καθήκον. Η λογοτεχνία ξεκινά από εκεί και πέρα. Έχει σημασία πώς συλλαμβάνει κανείς τους χαρακτήρες του, πόσο τους εμπιστεύεται και πώς μέσα από αυτούς σχολιάζει τον άνθρωπο και την καθημερινότητά του. Ας μη γελιόμαστε, η λογοτεχνία είναι πάνω απ' όλα χαρακτήρες.

Μιλώντας για χαρακτήρες, θα ήθελα να επικεντρωθούμε λίγο στους γυναικείους, στις «γυναίκες της ζωής σας», όπως λέτε κι εσείς. Υβέτ Σαντόν, Μαρία ντελ Πιλάρ ή Ρόζμαρι Λεμπλάν;

Η Υβέτ ζει σε μια μαγική πόλη όπως η Αλεξάνδρεια, χωρίς προσωπική πυξίδα, παρασύρεται σε ανομολόγητα πάθη και ίντριγκες, καθίσταται έτσι ένα είδος αντιηρωίδας που θέλγει τους αναγνώστες. Η Μαρία ντελ Πιλάρ ζει μεταξύ Μαδρίτης και Παρισιού, στη σκιά ενός άντρα όπως ο Ζαχάροφ, κι όσο για τη Ρόζμαρι Λεμπλάν, είναι μια άρτια ηρωίδα με αυτάρκεια και ανεξαρτησία που θα ζήλευε κάθε γυναίκα.

Ελιάς Χούρι, Βασίλης Ζαχάροφ, Στέφανος Μαυροειδής. Ποιος από τους τρεις είναι πιο κοντά σ' εσάς;

Πολλοί λένε πως ο Ζαχάροφ είναι η μυθιστορηματική μετεξέλιξη του Ελιάς Χούρι. Πιθανόν. Τον Στέφανο τον καταλαβαίνω καλύτερα από τους τρεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπαίνω στο πετσί των άλλων δύο.

Με την Άρια ολοκληρώνετε μια άτυπη τριλογία για τον κοσμοπολιτισμό, κάνοντας λόγο για έναν Κόσμο από την αρχή. Έχω την εντύπωση όμως ότι αναφέρεστε εξίσου, αν όχι περισσότερο, και σε μια νέα αρχή σε προσωπικό επίπεδο.

Η αλήθεια είναι ότι αφήνω πίσω μου μια γοητευτική εποχή, απ' όπου πηγάζουν όλα τα καλά αλλά και τα κακά του σύγχρονου κόσμου, κι επανέρχομαι στο σήμερα, εκεί που ανήκω άλλωστε.

Έχουν δίκιο, λοιπόν, αυτοί που θεωρούν ότι η γοητεία των βιβλίων σας οφείλεται κυρίως στην εποχή όπου αναφέρεστε και λιγότερο στη δική σας δεινότητα;

Δεν ξέρω. Τώρα γράφω ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στην Αθήνα του 2014. Από το αποτέλεσμα θα κρίνετε όλοι σας αν ευσταθεί ή όχι η εν λόγω άποψη.

Είθισται να σας αποκαλούν «βραβευμένο» συγγραφέα. Αισθάνεστε να σας βαραίνει αυτός ο χαρακτηρισμός;

Το έχω ήδη πει ότι θα προτιμούσα έναν κόσμο χωρίς βραβεία και διακρίσεις. Καταλαβαίνω όμως ότι κάτι τέτοιο κινείται στη σφαίρα του ιδεατού. Απολαμβάνω, λοιπόν, τη χαρά δύο σημαντικών διεθνών βραβείων και, όσο για το βάρος της ευθύνης, θα έλεγα ότι υφίσταται με ή χωρίς βραβεία.

Επιστρέφουμε στην Άρια. Πείτε μου τρία πράγματα που θα μπορούσαν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον ενός υποψήφιου αναγνώστη σας.

Ο ασυμβίβαστος έρωτας Στέφανου και Ρόζμαρι, που δεν επιτρέπεται να καταλήξει σε γάμο. Η Αθήνα του Μεσοπολέμου και της Κατοχής. Η συναρπαστική ατμόσφαιρα που δημιουργεί πάντοτε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, είτε τον ζεις στην Αθήνα της Κατοχής είτε στο Κάιρο είτε οπουδήποτε αλλού.

Τελικά πιστεύετε –όπως κι εγώ, άλλωστε– ότι ένας πόλεμος δημιουργεί συναρπαστική ατμόσφαιρα;

Αναμφίβολα! Αρκεί να σου τον αφηγείται κάποιος άλλος και να μην τον ζεις εσύ.

Στην Άρια έχει έντονη παρουσία ο διεθνικός παράγοντας και κυρίως ο βρετανικός. Αρχαιολόγοι, διπλωμάτες, κατάσκοποι...

Πρόθεσή μου ήταν να δω την Ελλάδα της εποχής εκείνης μέσα από τα μάτια μιας διεθνικής κοινότητας, κάτι που δεν είχε γίνει μέχρι σήμερα. Αυτό είναι, νομίζω, το επιπλέον στοιχείο κοσμοπολιτισμού που εμπλουτίζει το παρόν μυθιστόρημα και το διαφοροποιεί από όλα όσα αναφέρονται στην ίδια εποχή.

Αφήνοντας πίσω σας την εποχή του κοσμοπολιτισμού, ετοιμάζεστε λοιπόν να γίνετε ακόμα ένας «συγγραφέας της κρίσης». Δεν σας τρομάζει η μετατόπισή σας από μια γοητευτική εποχή σε τούτη δω, την πεζή και αξεδιάλυτη;

Πρέπει κανείς να διατηρεί τη γοητεία της πένας του είτε γράφει για τον κοσμοπολιτισμό είτε για τη σημερινή κατάσταση, που αποκαλείτε πεζή. Η λογοτεχνία θα αναζητά και θα βρίσκει πάντοτε τη σαγήνη μέσα από τις χαραμάδες του μύθου. Αυτό θα προσπαθήσω να πετύχω κι εγώ.

Και κάτι τελευταίο: Μέσα από τα τρία αυτά μυθιστορήματά σας, αγαπήσατε περισσότερο την Αλεξάνδρεια, το Παρίσι ή την Αθήνα;

Η Αλεξάνδρεια είναι πόλη μαγική. Το Παρίσι προέκτεινε πάντοτε τους μυθιστορηματικούς μου ορίζοντες. Στην Αθήνα, όμως, βρήκα τον ομφαλό του κόσμου μου.

Άρια
Ο κόσμος από την αρχή
Δημήτρης Στεφανάκης
Ψυχογιός
480 σελ.
Τιμή € 17,70