Ανδρέας Πάντζης

Με τέσσερις ταινίες μυθοπλασίας στο ενεργητικό του μέσα σε τριάντα χρόνια ο Ανδρέας Πάντζης είναι ο πιο γνήσιος πρεσβευτής του κυπριακού σινεμά. Τον συναντήσαμε με αφορμή τη νέα του δημιουργία Η ΧΑΡΑ ΚΑΙ Η ΘΛΙΨΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ που βγαίνει αυτές τις ημέρες ως ανεξάρτητη διανομή και είχαμε μία εφ' όλης της ύλης συζήτηση. Με την ίδια αμεσότητα και το ήθος που διακρίνει τις ταινίες του ο Κύπριος σκηνοθέτης μιλά χωρίς περιστροφές και δισταγμούς για πρόσωπα και καταστάσεις. Στο τέλος, σε ένα ρεσιτάλ ειλικρίνειας, μου εκμυστηρεύεται ότι η συνέντευξη του προκάλεσε κατάθλιψη, κάτι που ασφαλώς δεν ήταν στις προθέσεις μου, αν και η συγκεκριμένη επισήμανση υπό μία έννοια θα χαρακτηριζόταν φιλοφρόνηση.

Επιλέξατε έναν ποιητικό τίτλο για την ταινία. Τι συμβολίζει για εσάς;

Συνήθως οι τίτλοι εκφράζουν τη δράση· εγώ θέλησα να αναδείξω μια φιλοσοφία ζωής, τα δύο άκρα: τη γέννηση και τον θάνατο, τη χαρά και τη λύπη. Όπως χαρακτηριστικά σχολίασε ο 86χρονος θείος μου όταν του είπα πώς λέγεται η ταινία: Είναι για τη φύση μας. Πολλές επαφές μας θα θέλαμε να μην είχαν πραγματοποιηθεί και να υπήρχαν κάποιες άλλες στη θέση τους. Σίγουρα όμως ο τίτλος αφορά τη μοίρα του ήρωα.

Θέλατε κατά κάποιον τρόπο να τονίσετε τον διαχωρισμό του σώματος από το πνεύμα;

Ακριβώς. Το σεξ και ο έρωτας στην ιστορία αντικατοπτρίζουν τις πολλές στρεβλώσεις που υπάρχουν στη ζωή μας.

Ο βασικός ήρωας πόσο αντιπροσωπευτικός είναι ενός σύγχρονου Κύπριου;

Καλή ερώτηση. Ο Ευαγόρας [σε όλες τις ταινίες του ο πρωταγωνιστής έχει αυτό το όνομα] εκφράζει τη γενιά των σαραντάρηδων. Όσων γεννήθηκαν λίγα χρόνια πριν από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Έχει γίνει μια παρανόηση από κάποιους που θεώρησαν εσφαλμένα ότι το φιλμ μιλά για το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Όπως δεν μπορείς να κάνεις μία ταινία για τη σημερινή Ελλάδα δίχως να αναφερθείς στην κρίση, το ίδιο ανόητο και επίπλαστο θα ήταν γυρίζοντας μια ταινία για την Κύπρο να μη θίξω την εισβολή. Ο ήρωας εκείνη την περίοδο ως παιδί δε χάνει το σπίτι ή την περιουσία του· χάνει κυριολεκτικά τον κόσμο του. Σήμερα στο νησί όταν ένα παιδί φεύγει από ένα σχολείο για να φοιτήσει σε κάποιο άλλο για να εγκλιματιστεί καλύτερα το παρακολουθεί ψυχολόγος. Αυτή η ανεπιθύμητη ρήξη που συνέβη τότε με το οικείο περιβάλλον, τους φίλους, τη γειτονιά χαρακτηρίζει αυτή τη γενιά αλλά και όλους τους πρόσφυγες όπως εγώ. Έζησα στη Ρωσία, στην Ελλάδα και στο Βερολίνο, και όταν κάποια στιγμή πήγα πίσω στην Κύπρο αισθάνθηκα ότι ποτέ δε γύρισα. Αυτό το αίσθημα της μη επιστροφής είναι κυρίαρχο και ο ήρωάς μου είναι αντιπροσωπευτικός αυτής της γενιάς.

Όπως και στις δύο προηγούμενες ταινίες σας, αισθάνομαι ότι συνεχίζετε να σκιαγραφείτε το πορτρέτο ακόμα ενός ευάλωτου άνδρα. Συμφωνείτε με αυτή την εντύπωση;

Με κάνεις να συνειδητοποιώ διάφορα πράγματα. Στο ΤΑΜΑ ο κοινωνικός και χωροταξικός αποκλεισμός έδινε την αθωότητα στον ήρωα, στη ΣΦΑΓΗ ΤΟΥ ΚΟΚΟΡΑ ο πρωταγωνιστής ψάχνει για την άλλη ζωή που του προσφέρεται μέσα από τη σιωπή μιας βωβής γυναίκας. Εδώ η γνωριμία του ήρωα με τον Μιλέν, που έχει θέση φίλου και πατέρα, γεννά ισχυρά συναισθήματα όπως την απόλυτη εμπιστοσύνη και τον κάνει να φαίνεται αφελής ή ανόητος. Μου αρέσει πάντως που επιχειρείς αυτή τη σύγκριση των ταινιών μου.

Το θέμα της ανδρικής φιλίας το προσεγγίζετε ρεαλιστικά ή εξιδανικευμένα;

Η οπτική του Ευαγόρα προς τον Μιλέν είναι ρεαλιστική, έστω και αν ο τελευταίος δεν αποδειχτεί άξιος για αυτή τη φιλία. Η γνωριμία ξεκινάει ορθολογικά, έστω και αν εξελίσσεται σε σχέση εκμετάλλευσης.

Καθοδηγείτε στην ταινία έναν έμπειρο ηθοποιό με διεθνή εμβέλεια και έναν πρωτοεμφανιζόμενο. Ποια περίπτωση θεωρείτε πιο εύκολη;

Αυτό είναι μια πρόκληση. Φυσικά με τον Γιώργο Χωραφά τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Είμαστε στενοί φίλοι, ξέρει τα πάντα ο ένας για τον άλλο, ακόμα και λεπτομέρειες της προσωπικής του ζωής. Όταν δουλεύουμε μαζί επεξεργαζόμαστε τους διαλόγους βασισμένοι στους χαρακτήρες και πάνω στην οικονομία του λόγου. Είναι εύκολο να αποδώσουμε τον ρόλο, αφού ο Γιώργος είναι ένα είδος συνδημιουργού λόγω της μακρόχρονης συνεργασίας μας. Μην ξεχνάς ότι εγώ τον έφερα στην Ελλάδα. Ο Αμπράζης, αν και άπειρος, ήταν υπάκουος και εύπλαστος· μπορούσε να κατανοήσει αυτά που του έλεγα.

Θα συμπλήρωνα ότι είχε και τη σωστή ηλικία για τον ρόλο.

Ακριβώς εκεί ήθελα να καταλήξω. Δεν υπήρχαν το 2009-10 στην Κύπρο πολλοί που να πληρούσαν τις ηλικιακές προϋποθέσεις που επιθυμούσα. Στο κάστινγκ είχα την απορία πώς θα αποτυπωνόταν η θλίψη πενταετούς φυλάκισης στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή μου. Ο Χάρης ήρθε έτοιμος επειδή περνούσε εκείνη την περίοδο μια αισθηματική απογοήτευση και αντεπεξήλθε και στις ερωτικές σκηνές που είναι πολύ δύσκολες για τους ηθοποιούς.

Όλες οι ταινίες σας είναι διάρκειας δυόμισι ωρών. Είναι μια δύσκολη διαδικασία για εσάς το μοντάζ και πόσο επηρεάζει η διάρκεια την εμπορικότητά τους;

Είναι εμπόδιο στην εμπορικότητα. Πάντα το υλικό που γυρίζω είναι για τέσσερις ώρες και κόβω περίπου ενενήντα λεπτά κάθε φορά. Προσπαθώ να έχω τον θεατή κριτή για όσα διαδραματίζονται επί της οθόνης και αυτό απαιτεί μεγάλα πλάνα. Εγώ όταν ήμουν μικρός δεν έπαιζα ως Κύπριος με τους Αθηναίους κριτικούς, δε συνέφαγα σε τραπέζια με πολλούς από αυτούς και εναπόκειται στην αντικειμενικότητά τους να με κρίνουν σωστά. Αυτό δε θα συμβεί από τη τωρινή αλλά από την επόμενη γενιά. Όταν στις 100 καλύτερες ταινίες του ελληνικού σινεμά δεν υπάρχει ούτε μία δική μου αυτό δείχνει πως ο κατάλογος είναι υπονομευμένος και εμένα κανείς δε με θέλει. Γι' αυτό όταν έπαιρνα τα βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης υπήρχαν ώρες συνεδριάσεων για να τα μοιραστώ με κάποιον. Εγώ προσωπικά δεν πάω πια στο Φεστιβάλ επειδή ο διευθυντής του Δημήτρης Εϊπίδης δε φέρθηκε καλά στα δύο ντοκιμαντέρ που έκανα για τον Σεφέρη. Γυρίστηκαν στη κατεχόμενη Κύπρο με κίνδυνο της ζωής μας και εκείνος ήθελε να τα εντάξει στο πληροφοριακό τμήμα στις τέσσερις το απόγευμα. Για να ανακεφαλαιώσω, δεν περιμένω επιείκεια και πολλά εισιτήρια· η διάρκεια υπηρετεί την υπόθεση και την ιδέα της κάθε ταινίας.

Αισθάνεστε πικραμένος από την υποδοχή που έχει το έργο σας στην Κύπρο;

Ανάλογα με όσα έχω προσφέρει, όχι στην Κύπρο, στον ελληνισμό, δεν έχω εισπράξει την ανταπόκριση που θα έπρεπε. Εύχομαι οι δυσκολίες που βιώνει η Ελλάδα να γίνουν το έναυσμα για να εξαλειφθεί ο φθόνος. Αν είχα άλλη εθνικότητα ως καλλιτέχνης, θα ήμουν εθνικός ήρωας. Όταν ο φίλος μου ο Παντελής Βούλγαρης γυρίζει ταινία, λένε εδώ ότι: Η Ελλάδα κάνει ταινία, όταν εγώ κάνω τη ΧΑΡΑ ΚΑΙ ΤΗ ΘΛΙΨΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ αντίστοιχα στην Κύπρο, είναι απλώς μια ταινία του Πάντζη. Οι άνθρωποι που μέχρι πριν από πενήντα χρόνια ήταν εργάτες και τιμημένοι αγρότες δεν αντιλαμβάνονται τη δουλειά μου. Δεν είναι δυνατόν να κάνω την πρεμιέρα του φιλμ και να μην υπάρχει ούτε ένας εκπρόσωπος της κυπριακής κυβέρνησης. Αυτή η αδιαφορία προς το έργο μου χαρακτηρίζει την κοινωνία και το επίπεδό της. Νιώθω σαν ένα άλογο ιπποδρόμου χωρίς αναβάτη. Μπορεί να φαίνομαι απογοητευμένος αλλά τουλάχιστον υπάρχουν κάποιοι που αναγνωρίζουν την προσφορά μου.

Συνεπώς θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί ότι το γεγονός πως μεγάλο μέρος της νέας σας ταινίας διεξάγεται στη Βουλγαρία, χώρα στην οποία έχετε εργαστεί με επιτυχία στο θέατρο, ήταν ενδόμυχα μια μορφή διαμαρτυρίας;

Έχω ζήσει οχτώ χρόνια στη Ρωσία, που τη θεωρώ δεύτερη πατρίδα μου. Η Βουλγαρία επίσης είναι μια χώρα την οποία αισθάνομαι συγγενική με την Ελλάδα και την Κύπρο πρόσθετα λόγω της γειτνίασης. Το φιλμ είναι μια ένδειξη αγάπης προς την ανατολική Ευρώπη, άλλωστε και στις προηγούμενες ταινίες μου είχα συμπαραγωγό Βούλγαρο ή το βουλγαρικό κέντρο κινηματογράφου.

Επίσης ο μόνιμος διευθυντής φωτογραφίας σας είναι Βούλγαρος.

Ακριβώς· ο Νικολάι Λαζάροφ, ένας από τους κορυφαίους της χώρας. Πάντως επειδή στο συγκεκριμένο φιλμ διατύπωσα μια άποψη για τη βουλγαρική κοινωνία δεν είχα τη βοήθειά τους, ίσως γιατί δεν τους άρεσε η κριτική που ασκούσε ένας ξένος.

Την αναγνώριση στο πρόσωπό σας θα τη μεταφράζατε και με την ανάληψη ενός θεσμικού ρόλου;

Άλλο τι θα επιθυμούσα και άλλο αν μου έγινε ποτέ κάποια πρόταση – κάτι που δε συνέβη.

Αισθάνεστε ο μοναχικός εκπρόσωπος διεθνώς του κυπριακού κινηματογράφου και ποιους νέους συναδέλφους ξεχωρίζετε;

Όταν έκανα την πρώτη μου ταινία, τη δεκαετία του '80 στην Κύπρο, ήμουν πρωτοπόρος σε τεχνολογικό επίπεδο. Τώρα υπάρχουν κάποιοι ταλαντούχοι δημιουργοί αλλά δεν υπάρχουν πόροι για να γίνουν ταινίες.

Επειδή ζείτε και στην Ελλάδα έχετε γνώμη για τον ελληνικό κινηματογράφο. Πιστεύετε ότι τα βραβεία και η καλλιτεχνική επιτυχία μεμονωμένων ταινιών υποδηλώνουν κάτι ή θα πρέπει να τα δεχτούμε ως τυχαία και συμπτωματικά περιστατικά;

Με ρωτούσαν συχνά για αυτό το θέμα και εγώ έλεγα ότι οι νέοι σκηνοθέτες είναι πιο μελετημένοι. Θα σου πω όμως ξεκάθαρα, αν και δεν έχω δει όλες τις ταινίες, ότι φιλμ όπως ο ΚΥΝΟΔΟΝΤΑΣ και το ΑΤΤΕΝΒΕRG είναι ένας αναμασημένος Γκοντάρ της δεκαετίας του '70. Φυσικά ρόλο παίζει στην παρουσίαση και τη διανομή ποιος είναι ο συμπαραγωγός σου· αν έχεις Γερμανό, η ταινία σου θα πάει, για παράδειγμα, στο Βερολίνο, αν έχεις την ΜΚ2, θα προβληθεί στη Γαλλία και ούτω καθεξής.

Κλείνοντας θα ήθελα να σας ρωτήσω αν και πόσο αγαπάτε τους κριτικούς κινηματογράφου.

Όταν είχα επιστρέψει από τη Ρωσία έλεγα θέλω να γνωρίζω αν είμαι καλός ή κακός. Δυστυχώς σε όλους κάτι δεν τους ικανοποιεί. Θα δουν μια ταινία μου αλλά στο τέλος αυτό που θα βρουν να πουν είναι ότι... δεν τους αρέσουν τα δόντια μου. Η εξήγηση είναι ότι απλώς δε με κρίνουν αντικειμενικά.

Η ταινία Η ΧΑΡΑ ΚΑΙ Η ΘΛΙΨΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ θα προβάλλεται από 6 Φεβρουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και στον κινηματογράφο Τριανόν με χορηγό επικοινωνίας το diastixo.gr.