συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

Mε την κυρία Μαρίνα Καραγάτση ανταμώσαμε ξανά προχθές στο σπίτι της στο Κολωνάκι, πέντε χρόνια μετά την πρώτη μας συνάντηση με την ευκαιρία της έκδοσης –τότε– του αισθαντικού και βραβευμένου βιβλίου της Το ευχαριστημένο ή Οι δικοί μου άνθρωποι. Αιτία της τωρινής μας συζήτησης, η από κοινού έκδοση από την Άγρα και την Εστία, πενήντα τρία συναπτά έτη μετά,  μιας ανέκδοτης κριτικής του Ανδρέα Εμπειρίκου πάνω στο γνωστό έργο του πατέρα της συγγραφέως, Μ. Καραγάτση, Σέργιος και Βάκχος. Η Μαρίνα Καραγάτση υπογράφει μάλιστα, με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο, τον έναν από τους δύο προλόγους του βιβλίου, καθώς και τον επίλογο.

Πώς έφτασε στα χέρια σας το κείμενο αυτό του Ανδρέα Εμπειρίκου για το μυθιστόρημα του πατέρα σας, Μ. Καραγάτση, Σέργιος και Βάκχος, και μάλιστα ύστερα από τόσα χρόνια;

Αυτή η κριτική του Εμπειρίκου για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα του Καραγάτση γράφτηκε τον Αύγουστο του 1960 και έναν μήνα αργότερα ο Καραγάτσης έπαθε μια μεγάλη κρίση παροξυντικής ταχυκαρδίας και πέθανε. Φαίνεται λοιπόν ότι ο Εμπειρίκος ή στενοχωρήθηκε πολύ από τον θάνατο του πατέρα μου ή αυτό το κείμενο θα ήθελε να το διαβάσει πριν στον Καραγάτση, πάντως το εξαφάνισε, το έβαλε μέσα σε ένα ντοσιέ και χάθηκε στις αποθήκες της οικογένειας Εμπειρίκου, όπου βρίσκεται μεγάλο μέρος του αρχείου του ποιητή.

Την ύπαρξη αυτού του κειμένου δεν την εγνώριζε ούτε ο γιος του ο Λεωνίδας μέχρι το φθινόπωρο που με πήρε τηλέφωνο και μου λέει: «Μαρίνα, έχω να σου πω ένα εκπληκτικό νέο, βρέθηκε αυτή η κριτική που αφορά στο βιβλίο του πατέρα σου, Σέργιος και Βάκχος».

Σε αυτή την κριτική λοιπόν…

Ο Εμπειρίκος τονίζει ιδιαίτερα τον ερωτισμό του Βάκχου σε αντιπαράθεση με τον Σέργιο που είναι ορθολογιστής, ένας άνθρωπος Δυτικός που πιστεύει περισσότερο στον κρατισμό, στην κρατική οργάνωση της Εκκλησίας, ενώ ο Βάκχος είναι ανατολίτης Ορθόδοξος. Όταν τη διάβασα λοιπόν ενθουσιάστηκα, γιατί οι άνθρωποι αυτοί εκτός άλλων είχαν και μια μεγάλη φιλία.

Ο ποιητής Εμπειρίκος και ο συγγραφέας Καραγάτσης ομονοούσαν δηλαδή σε πολλά;

Ήταν φίλοι, όπως σας προανέφερα, μα όχι καρδιακοί, γιατί πολλά τους ένωναν, σε πολλά όμως διαφωνούσαν… Υπήρχε ωστόσο ένα θέμα ιδιαίτερο σημαντικό που τους έβρισκε απολύτως σύμφωνους. Ο Έρωτας εν γένει αλλά και η κοινή τους αρνητική στάση στον τρόπο που η Εκκλησία αντιμετώπιζε τις ερωτικές σχέσεις. «Ο έρωτας πρέπει να είναι πάντα ελεύθερος με όλας τας ηδονάς του», φώναζε έμπλεος ενθουσιασμού ο Εμπειρίκος, όταν τύχαινε να ανταμώσουν. «Συμφωνώ και επαυξάνω», απαντούσε με τη μελαγχολική φωνή του ο Καραγάτσης. «Δώσε ανάσα στον άνθρωπο και μην του λες πως κάθε χαρά της επίγειας ζωής οδηγεί μετά θάνατον στην Κόλαση. Η στέρηση αγριεύει τον άνθρωπο».

Φιλία ζωής ενώνει προφανώς εσάς και τον υιό Εμπειρίκο;

(Στη φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου, που διαλέξαμε να βάλουμε στη συνέντευξη, είστε εσείς με τον Λεωνίδα στη Γλυφάδα, το 1962).

Τον Λεωνίδα τον ξέρω από τότε που γεννήθηκε, έχουμε μεγάλη διαφορά ηλικίας, είμαι ακριβώς στη μέση ανάμεσα στη γενιά των γονιών μας και στη δική του, δηλαδή όταν γεννήθηκε εκείνος, εγώ ήμουν δεκαοχτώ-είκοσι χρόνων. Γιατί θυμάμαι όταν περάσαμε εκείνο το αξέχαστο καλοκαίρι στην Άνδρο, στο Μπατσί, ο Εμπειρίκος, η γυναίκα του, η Βιβίκα, ο Ελύτης, η μάνα μου, εγώ, ο Λεωνίδας ακόμη δεν υπήρχε. Καταλαβαίνετε λοιπόν πως στην αρχή τον είχα σαν ένα δικό μου παιδάκι. Τώρα βέβαια που έχει μεγαλώσει και είναι πενήντα εφτά χρόνων είμαστε πια φίλοι…

Εσείς πώς τον ανακαλείτε στο μυαλό σας τον Εμπειρίκο; Ως άτομο φιλικό, απόμακρο, ζεστό, εκκεντρικό;

Ο Εμπειρίκος ήταν ένας πάρα πολύ τρυφερός και δοτικός άνθρωπος, ο οποίος πάντα ανακάλυπτε τα θετικά στοιχεία στον καθένα.

Εμένα προσωπικά, δε, επειδή είχα πάντα μια μανία να γράφω –από τότε που ήμουν μικρή κοπελίτσα ψιλοέγραφα– έλεγε στον πατέρα μου: «Η Μαρίνα έχει ταλέντο, η Μαρίνα θα γράψει ωραία, να το θυμάσαι, Δημήτρη». Αλλά ο πατέρας μου κουνούσε το κεφάλι του διστακτικά, και συνήθιζε να λέει ότι «η Μαρίνα δεν είναι και πολύ σοβαρή· για να γράψεις ένα μυθιστόρημα χρειάζονται πολλές γνώσεις, να έχεις στήσει τα πάντα σωστά, να ελέγχεις καθετί που γράφεις». Έλεγε ακόμα για μένα: «Η Μαρίνα έναι λίγο τσαπατσούλα, ενδιαφέρεται για πολλά, μια θέλει να γίνει ηθοποιός, μια μουσικός, μια συγγραφέας· ας αποφασίσει τι θέλει και ας αφοσιωθεί σε αυτό». Εν αντιθέσει λοιπόν με τον πατέρα μου, ο Εμπειρίκος με ενεθάρρυνε πολύ. Ήταν άλλος χαρακτήρας.

Από το 2008 όμως που γράψατε το αισθαντικό δικό σας βιβλίο Το Ευχαριστημένο οι δικοί μου άνθρωποι (βραβεύτηκε και από το περιοδικό Διαβάζω) δε γράψατε κάτι καινούργιο;

Δυστυχώς δεν υπήρξε συνέχεια γιατί είχα μια ατυχία, λόγω λάθους χειρουργείου, να «χάσω» το δεξί μου χέρι. Μπορεί βέβαια και να μην ήμουνα ο άνθρωπος του δεύτερου βιβλίου, γιατί αν πιστέψουμε τον Καραγάτση, οι γυναίκες –έλεγε και μπορεί και να είχε και δίκιο– γράφουν ένα βιβλίο κι αυτό αυτοβιογραφικό, δεν έχουν τη φαντασία να γράψουν κι άλλα πράγματα… Ο ίδιος πάντως ήταν ο άνθρωπος με τη μεγάλη φαντασία, γιατί ενώ πάντα στα κείμενά του υπήρχαν αυτοβιογραφικά στοιχεία, είχε έναν μοναδικό τρόπο να τα εντάσσει σε μια φανταστική ιστορία. Ήταν γεννημένος παραμυθάς… Εγώ δε νομίζω πάντως πως είμαι τέτοιος χαρακτήρας.

Στα μάτια μας η ζωή σας μοιάζει κινηματογραφική. Μεγαλώσατε μέσα σε ένα απόλυτα πνευματικό περιβάλλον, ανάμεσα σε «μυθικά» για μας πρόσωπα. Στην πραγματικότητα όμως ίσως τα πράγματα δεν ήταν τόσο ειδυλλιακά;

Κοιτάξτε, ένα παιδί δεν μπορεί να καταλάβει ότι ζει μέσα σε μια ιδιαίτερα ευνοημένη ατμόσφαιρα· έτσι κι εγώ το θεωρούσα φυσικό όλοι αυτοί οι άνθρωποι, ο Ελύτης, ο Τσαρούχης, ο Βενέζης, ο Θεοτοκάς, να μπαίνουν στο σπίτι μας. Για μένα όλοι αυτοί ήσαν απλώς οι φίλοι του μπαμπά μου και της μαμάς μου. Μου λένε συχνά «έζησες μια εξαιρετική ζωή». Αλλά όπως ξέρετε η ζωή έχει πολλές πτυχές – και πίκρες και χαρές, και θετικά και αρνητικά. Άλλωστε το ότι είχα την τύχη να γνωρίσω και να ζήσω όλους αυτούς τους ανθρώπους το συνειδητοποίησα πολύ αργότερα και ασφαλώς κέρδισα πολλά πράγματα.

Αναφέρομαι στην οικογεναιακή σας σχέση περισσότερο.

Ξέρετε, μαζί με το κέρδος υπάρχουν πάντα και σκοτεινά, αρνητικά σημεία στη σχέση που έχει ένα παιδί με τους γονείς του, αυτά τα συνήθη όμως που συμβαίνουν μέσα σε όλες τις οικογένειες. Δεν έχω ακούσει ποτέ για ιδανικές καταστάσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά.

Πάντα υπάρχουν ρωγμές…

Και πάντα τα παιδιά έχουμε παράπονα από τους γονείς μας. Μετά όμως, όταν κι εμείς μεγαλώνουμε και κάνουμε δικά μας παιδιά κι εγγόνια, συνειδητοποιούμε ότι έτσι είναι η ζωή και πρέπει να αποδεχόμαστε και να συγχωρούμε τα πάντα.

Μιλώντας για τη συνέχεια της οικογενείας... Ο γιος σας, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Τάρλοου, ανεβάζει εξαιρετικές παραστάσεις.

Ο Δημήτρης ασχολείται εδώ και δέκα χρόνια με το δικό του θέατρο, το θέατρο Πορεία, και είμαι πολύ χαρούμενη γιατί βλέπω ότι όσο περνάει ο καιρός τόσο και περισσότερο αφοσιώνεται και βρίσκει μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό, δηλαδή αυτή η αγάπη του, η αφοσίωση σε αυτό που κάνει, έχει ανταπόκριση. Φέτος μάλιστα έχει αναλάβει πάρα πολλές ευθύνες. Ανεβάζει για δεύτερη σεζόν την Ευρυδίκη που πέρυσι είχε πολύ μεγάλη επιτυχία, προέκυψαν μάλιστα και δυο αντικαταστάσεις που απαιτούν περισότερες πρόβες· επίσης υπήρξε μια αναθεώρηση του μουσικού μέρους, που το έχει κάνει η Κατερίνα η Πολέμη, η οποία είναι κι αυτή Ανδριώτισσα, μια νεαρή εξαιρετική κοπέλα είκοσι έξι ετών η οποία μάλιστα έχει γράψει και τη μουσική για την καινούργια ταινία του Παντελή Βούλγαρη, τη Μικρά Αγγλία, που γυρίστηκε στην Άνδρο. Παράλληλα ο Δημήτρης μετά το πέρας της Ευρυδίκης θα ανεβάσει έναν πολύ ενδιαφέροντα μονόλογο, ενώ

από τον Γενάρη αρχίζει πρόβες του έργου της Σάρα Κέιν Blusted όπου εκεί τους κεντρικούς ρόλους κρατούν ο Ακύλας Καραζήσης, η Λένα Παπαληγούρα και ο Μιχάλης Αφολάνιο.

Και τέλος το καλοκαίρι θα περιμένουμε τη θρυλική Μεγάλη Χίμαιρα του Καραγάτση για το Φεστιβάλ Αθηνών;

Αρχικά θα ανέβει στο Φεστιβάλ και κατόπιν θα μεταφερθεί στο θέατρο Πορεία. Είναι μια μεγάλη παραγωγή με πολλά κινηματογραφημένα κομμάτια γυρισμένα στην Άνδρο. 

Ο Σέργιος και Βάκχος του Μ. Καραγάτση
Ανδρέας Εμπειρίκος
Άγρα και Εστία
2013
86 σελ.
Τιμή € 9,50

Twitter