συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

Η Καρολίνα Μέρμηγκα μας συστήνεται για τρίτη φορά με τον Συγγενή της – ένα άκρως ξεχωριστό βιβλίο που μιλάει με ίσες δόσεις τρυφερότητας και σκληράδας για τις συγγένειες των κυττάρων, των συμβάσεων και των επιλογών της φύσης και της τεχνολογίας, του φυσικού και του αφύσικου, με την αγάπη πάντα να παίζει πρωταρχικό αλλά ταυτόχρονα κι ένα παράλογο στον ρόλο.

Συλλάβατε αυτή την ιστορία σας περί αναζήτησης ταυτότητας, περί συγγενείας πάσης φύσης, π.χ. σε ένα καφέ βλέποντας από το τζάμι μια τσιγγάνα να συνομιλεί με μια αστή κυρία, μαθαίνοντας ότι κάποια γνωστή σας υιοθέτησε ένα έγχρωμο παιδάκι;

Άκουσα σε ένα τραπέζι για μια γυναίκα, γνωστή μιας φίλης, που προσπαθούσε απεγνωσμένα να φέρει στη ζωή μέσω παρένθετης μητέρας το κατεψυγμένο έμβρυο της κόρης της που στο μεταξύ είχε πεθάνει – ενώ ο σύζυγος της νεκρής και «πατέρας» του εμβρύου δε συναινούσε. Σε ποιον «ανήκε» το έμβρυο; Ποιος είχε το δικαίωμα να αποφασίζει για το αν θα γεννιόταν αυτό το παιδί; Μιλήσαμε για όλα αυτά λίγο σοβαρά και λίγο αστεία όπως πάντα γύρω από ένα τραπέζι, αλλά η ηχώ της κουβέντας με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι έχουμε βάλει πια στην καθημερινότητά μας όρους που πριν από λίγες δεκαετίες θα χαρακτηρίζαμε εξωφρενικής επιστημονικής φαντασίας. Έτσι γίνεται πάντα: οι λέξεις έρχονται και μας δείχνουν ότι εξοικειωθήκαμε με κάτι· τις βρίσκουμε και τις χρησιμοποιούμε αβίαστα πια χωρίς να μας φαίνονται περίεργες. Όμως όλα αυτά παραμένουν κάπως εξωφρενικά, και όταν το εξωφρενικό κουμπώνει με την καθημερινότητα δημιουργούνται μυθιστορηματικές καταστάσεις. Ας ξεκαθαρίσω πάντως εδώ ότι καταλαβαίνω πολύ καλά κάποιον που διστάζει να αγοράσει ένα βιβλίο που περιέχει τις λέξεις «κατεψυγμένο έμβρυο».

Κάποτε ήθελα η κάθε μέρα να είναι διαφορετική, να μου φέρνει κάτι άλλο, να ανοίγεται μπροστά μου η υπόσχεση της αλλαγής, λέτε κάπου. Αλλά τώρα που μεγαλώνουμε γιατί τα καινούργια πράγματα να μην είναι πια υπόσχεση αλλά φόβος;

Γιατί μεγαλώνοντας καταλαβαίνουμε το προφανές, ότι διαφορετικό δε σημαίνει απαραίτητα και ευχάριστο. Μαθαίνουμε το no news, good news. Μαθαίνουμε γιατί τα κουτάβια κουνάνε την ουρά τους μπροστά σε οτιδήποτε δουν, ενώ τα γέρικα σκυλιά οσμίζονται πρώτα με δυσπιστία. Η προσδοκία του διαφορετικού σαν υπόσχεση προϋποθέτει ελπίδα, που με τη σειρά της προϋποθέτει κάποιο είδος πίστης στην πιθανότητα του καλύτερου και όχι χειρότερου. Πρέπει να είσαι νέος για όλα αυτά, ή πολύ τυχερός ώστε να μη σε έχει εκπαιδεύσει η ζωή έτσι ώστε να φοβάσαι το χειρότερο.

Οι γυναίκες έχουν ένα βασικό ελάττωμα. Τα περνάνε όλα με μια στρώση συναίσθημα, μια στρώση έρωτα, μια στρώση απογοήτευση, μια στρώση αυτοδικαίωση και όλα παραμορφώνονται, η λογική μας χάνεται βυθισμένη στα σορόπια. Πόσο θα ήθελα να γλιτώσω από αυτή την κατάρα, αναρωτιέται η πρωταγωνίστριά σας, η Αλεξάνδρα. Αλλά αναρωτιέμαι κι εγώ, πώς θα ήταν η ζωή χωρίς όλα αυτό το μελό; Ρεαλιστική μεν αλλά έστω λιγάκι γοητευτική;

Η «Αλεξάνδρα» αυταπατάται και αυτο-κοροϊδεύεται συνεχώς (γι’ αυτό και είναι ηρωίδα, παρουσιάζει δηλαδή νομίζω κάποιο ενδιαφέρον). Λέει διάφορα ωραία λόγια και πράττει άλλα. Υποφέρει από τις στρώσεις συναισθημάτων της, όπως όλοι και όλες υποφέρουμε, και ονειρεύεται έναν ορθολογισμό που θα την έκανε πιο άτρωτη. Από κει και πέρα, το τι κάνει μια ζωή «γοητευτική» είναι τελείως υποκειμενικό. Προσωπικά πιστεύω ότι γοητευτική είναι η ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό μας, δηλαδή το να παραδεχόμαστε ότι οι περισσότερες επιλογές μας γίνονται με βάση τις επιθυμίες και το συμφέρον μας. Δεν είναι κακό αυτό, είναι φυσικό, αλλά δε χρειάζεται να λέμε ότι πέσαμε θύματα αποπλάνησης από δημοφιλείς συγκινήσεις, σαν άλλοθι των πράξεών μας.

Συμβαίνει καμιά φορά με τους παλιούς φίλους. Ξέρουμε αν τους συμπαθούμε; Αν θα τους διαλέγαμε για φίλους, αν τους γνωρίζαμε σήμερα – κι αν θα μας διάλεγαν κι αυτοί;

Λέμε συχνά ότι δε διαλέγουμε την οικογένειά μας αλλά διαλέγουμε τους φίλους μας, και λέμε επίσης συχνά ότι οι φίλοι είναι οι αληθινοί συγγενείς μας. Αλλά θεωρώ ότι από ένα σημείο και μετά δε διαλέγουμε πια ούτε και τους παλιούς μας φίλους. Είναι αυτό που είναι, αυτό που ήσαν πάντα και δε βλέπαμε, ή αυτό που έγιναν και το παραδεχόμαστε ή δεν το παραδεχόμαστε, κι εν πάση περιπτώσει είναι οι παλιοί μας φίλοι τους οποίους δε χρειάζεται ούτε να γνωρίσουμε ούτε να εγκρίνουμε. Και κυρίως, κυρίως, είναι εκείνοι που δε χρειάζεται να μας γνωρίσουν και να μας εγκρίνουν, γιατί μας δέχονται κι εκείνοι όπως είμαστε ή γίναμε. Η έλλειψη δηλαδή επιλογής, η αφαίρεση κριτηρίων, είναι αυτό το συγχρόνως ανακουφιστικό και παραπλανητικό στις παλιές φιλίες.

Η απλοϊκή Αίγλη κλείνει την επικίνδυνη κουβέντα για μια κόρη που προέκυψε στα ξαφνικά κι έκανε λίμπα ένα ζευγάρι με μια διαπίστωση παλαιική μεν αλλά σοφή τελικά, δε νομίζετε; Οι συγγενείς δε γεννιούνται, γίνονται. Δεν έχει σχέση με το αίμα.

Η «απλοϊκή» Αίγλη δεν είναι καθόλου απλοϊκή, είναι (ελπίζω!) πολύ σύνθετη. Όμως μιλάει με κλισέ, με κοινοτοπίες, γιατί είναι ασφαλείς και κοινωνικά εύπεπτες και κανείς δε σε παρεξηγεί όταν επαναλαμβάνεις μια κοινοτοπία, ακόμα και αν δε συμφωνεί απόλυτα. Βέβαια και οι κοινοτοπίες περιέχουν συνήθως ένα μεγάλο ποσοστό αλήθειας: η ίδια η έννοια της συγγένειας σημαίνει κάποια ιδιαίτερη σχέση την οποία σίγουρα δεν εξασφαλίζει η κυτταρική διαδοχή, το «ίδιο αίμα». Η φράση αυτή, το «οι συγγενείς δε γεννιούνται, γίνονται», είναι η κεντρική ιδέα (όπως μας έλεγαν παλιά στο σχολείο) του βιβλίου αλλά και των κοσμογονικών επιστημονικών ανακαλύψεων και εφαρμογών που έγιναν και γίνονται, αλλά στο τέλος της μπορεί ο καθένας να βάλει το δικό του σημείο στίξης: θαυμαστικό, ερωτηματικό, αποσιωπητικά…

Αφοσιώσου στις ανάγκες των άλλων. Αλλά δέξου τες όπως είναι και όχι όπως τις θες εσύ, συμβουλεύει σοφά η απόμακρη μάνα την κόρη. Γιατί είναι τελικά πολύ δύσκολο έως και αντιπαθητικό να μοιραστείς εκείνα που θέλουν οι άλλοι από σένα;

Με διασκεδάζει το πόσο συχνά οι «πονετικοί» βοηθούν τους άλλους έτσι όπως θεωρούν ότι οι άλλοι θα έπρεπε να (θέλουν να) βοηθηθούν. Οι συνειδητοποιημένοι, οι ψαγμένοι και οι υποψιασμένοι (τα εισαγωγικά προαιρετικά) έχουν όλοι άποψη για το ποιες πρέπει να είναι οι ανάγκες των άλλων. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι η άποψή τους είναι λανθασμένη. Σημαίνει όμως ότι επειδή οι άνθρωποι σπάνια αποζητούν αυτό που θεωρείται «σωστό», στην πραγματικότητα σπάνια τους δίνεται αυτό που χρειάζονται. Η φαινομενικά απόμακρη μητέρα, που βλέπει πολύ καθαρά τις αρετές και τις αδυναμίες της αγαπημένης της κόρης, ξέρει ότι η κόρη αυτή, ακριβώς επειδή έχει μεγαλώσει με μια άνευ όρων αποδοχή κι αγάπη κι επομένως με μεγαδόσεις αυτοπεποίθησης, θα προσπαθεί πάντα να εφαρμόζει τις θεωρίες της στη φιλανθρωπία της. Θα θέλει να επεμβαίνει στο τι χρειάζονται οι γύρω της. Ιδίως όταν αυτό που χρειάζονται παραβιάζει τον προσωπικό, ιδιωτικό της χώρο. Η Αλεξάνδρα μαθαίνει να αναγνωρίζει τις διαφορετικές ανάγκες μιας κακοποιημένης τσιγγάνας, αλλά δε θα αναγνωρίσει ποτέ την ανάγκη μιας άγνωστης για οικογενειακή θαλπωρή, όταν η εν λόγω οικογένεια είναι η δική της.

Τα καλοκαιρινά βράδια στην Αθήνα είναι ασφυκτικά, αλλά πολλοί έχουν προσμονή και μερικοί έχουν και χαρά. Εσάς σας συγκινούν τα θερινά βραδάκια στην πόλη μας η ανασαίνετε με την πρώτη ψυχρούλα;

Δεν μου πολυαρέσει το καλοκαίρι, αλλά μ’ αρέσει πάρα πολύ η Αθήνα. Όπως πάντα όταν αγαπάμε κάτι, θέλουμε να μιλάμε και να γράφουμε γι’ αυτό. Ειδικά όταν αυτή η αγάπη δεν είναι προφανής, όταν είναι δύσκολο να την εξηγήσεις. Η γοητεία των καλοκαιριών στην Αθήνα δεν εξηγείται εύκολα.

Αυτό το παράξενο φθινόπωρο έχετε κάτι στα σκαριά ή θα αφήσετε μια ανάπαυλα ανάμεσα στα γραψίματα;

Ναι, στα σκαριά πολλά, και το πιο πιθανόν είναι να μείνουν εκεί. Δε με πειράζει, αντιμετωπίζω τα σχέδια και όνειρά μου σαν σπερματοζωάρια – μόνο τα πιο δυνατά, αυτά που αξίζουν, θα φτάσουν στον στόχο!

Συγγενής
Καρολίνα Μέρμηγκα
Μελάνι
214 σελ.
Τιμή € 14,00

Twitter