συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Ανδρέας Μήτσου από τα πρώτα διηγήματα αλλά και από τα μυθιστορήματά του φανέρωσε ότι έχει έχει ένα δικό του προσωπικό στυλ γραφής. Με καλοδουλεμένες προτάσεις και πρωτότυπες ιστορίες κατάφερε να διακριθεί στο χώρο της λογοτεχνίας. Βραβεύτηκε πολλές φορές και το έργο του έγινε γνωστό στο αναγνωστικό κοινό. Με το νέο του μυθιστόρημα, Ο κίτρινος στρατιώτης, από τις εκδόσεις Καστανιώτη, προσπαθεί να αφηγηθεί μια ερωτική ιστορία που βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Με εξαιρετική επιδεξιότητα θα λέγαμε ότι τα καταφέρνει και κερδίζει και τον πιο δύσκολο αναγνώστη.

Ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί το μυθιστόρημα Ο κίτρινος στρατιώτης;

Η ανάκληση της αφήγησης, από τον πατέρα μου, μιας μοναδικής ερωτικής ιστορίας και η συγκινητική αναβίωσή της.

Στα τελευταία σας βιβλία κάνετε πολλές αναφορές στον τόπο καταγωγής σας. Μήπως ο γενέθλιος τόπος και οι μνήμες μάς ακολουθούν περισσότερο όσο μεγαλώνουμε;

Η βασική ιδέα του μυθιστορήματος αφορά στη σχέση του τόπου με το χρόνο σ’ όλη τη φιλοσοφική προοπτική του. Για να υπάρξει χρόνος, πρέπει να υπάρξει τόπος. Εκεί θα «σταθεί» το άτομο για να συγκροτηθεί ως οντότητα. Τον σκιερό τούτο τόπο ανάδυσης και αναγνώρισης του εγώ τον ονομάζω πατρίδα. Τον ταυτίζω μάλιστα στο μυθιστόρημα μ’ ένα συγκεκριμένο δέντρο του χωριού μου. Εκεί ποθούμε να επιστρέψουμε. Όσον αφορά στις μνήμες, αυτές μας δίνουν υπόσταση. Τα γεγονότα, τα οποία έλαβαν χώρα, είναι που προσφέρουν το χρόνο. Του δίνουν το νόημα. Αν δεν υπάρχουν γεγονότα, δεν υπάρχει χρόνος. Αν δε θυμάται κανείς συμβάντα, τότε τίποτε δεν έχει γίνει στη ζωή του. Η μνήμη μόνο μας κρατάει ζωντανούς. Πιθανώς η συνειδητή βίωση, όσο και αν αυτό διαπιστώνεται αργότερα. Κι όταν δε «σώζονται» καθόλου στιγμές, εμείς φταίμε γι’ αυτό. Επειδή, ίσως, μια ζωή τρέχαμε να τα προλάβουμε όλα.

Ο Γιάννος, όπως και πολλοί Έλληνες εκείνης της περιόδου, πίστευε πως πρέπει να δώσει το είναι του για τη χώρα μας. Σήμερα υπάρχει η ίδια σχέση αγάπης για την πατρίδα;

Σήμερα, η έννοια της πατρίδας έχει κατασυκοφαντηθεί, την έχουν καπηλευθεί. Πατρίδα για μένα είναι ο χρόνος της νοσταλγίας, που βρίσκεται στον τόπο όπου υπήρξαμε αθώοι και ονειρευόμασταν και εκεί πάντα μας καρτεράει. Όσοι έχουν συνείδηση του εαυτού τους και τον αγαπάνε και αγαπάνε έτσι όλο τον κόσμο, αυτοί αγαπάνε την πατρίδα. Ο «πρώτος» εαυτός είναι, δηλαδή, η πατρίδα. Η ύστατη καταφυγή μας.

Από τις πιο όμορφες σελίδες είναι αυτές όπου περιγράφετε τον έρωτα του Γιάννου με την Τζαμίλια. Γιατί ο Γιάννος δεν άφησε να τον κατευθύνει μέχρι το τέλος η δύναμη της αγάπης;

Γιατί φοβήθηκε. Δείλιασε. Προτίμησε την επιστροφή στην αφέλεια, την αθωότητα. Στην επίπλαστη ασφάλεια. Όμως ο έρωτας δεν έχει γυρισμό, όταν προκύψει. Η αγάπη σημαίνει ευθύνη. Ρίσκο. Κι αυτός ήταν αλαφροΐσκιωτος και ανίκανος να αδράξει τη χαρά. Η θαλπωρή της επιστροφής, της ακινησίας στον παρελθόντα χρόνο, του ακύρωσε την προοπτική της ευτυχίας. Η ευτυχία, όμως, δεν υπάρχει στην απόσυρση, αλλά στον αγώνα, μέσα στο παιγνίδι. Με τον κίνδυνο πάντα της τιμωρίας, του αμετάκλητου χαμού και της καταστροφής. Μόνον οι γεν-ναίοι τραβούν τον έρωτα στα άκρα, όσοι έχουν συνείδηση του θανάτου. Όσοι τον έχουν ψυχανεμιστεί. Γιατί ο έρωτας ενέχει την ύβριν, αποτελεί ύβριν και η τίσις, η τιμωρία, είναι το τίμημά του.

Ο Γιάννος ήταν όμορφος, ο πόλεμος όμως του επιφύλαξε εκπλήξεις. Αλλά μήπως και η ομορφιά έχει και αυτή ένα τέλος;

Η ομορφιά δεν έχει ποτέ τέλος. Είναι η μόνη άφθαρτη αξία. Το ζήτημα είναι να μπορεί κανείς να τη διακρίνει. Γιατί «είμαστε ό,τι μπορούμε να δούμε», για να επαναλάβω τη ρήση του Χάιντεγκερ. Βλέπεις μόνο εκείνο που ήδη γνωρίζεις. Λέει μια ηπειρώτικη έκφραση: «Μα αυτήν, μωρέ, αγάπησες; Τι της βρήκες;». «Πάρε τα μάτια μου και δες», απαντά ο ερωτώμενος. Όλο το μυθιστόρημα εμφορείται από αυτή την αντίληψη της ομορφιάς, ως υπέρτατης αξίας. Κι αυτή υποδεικνύεται σε κάθε σελίδα, με τους τρόπους της γλώσσας, τις εικόνες και το ρυθμό της αφήγησης.

Ομολογώ ότι ο λόγος και το ύφος του μυθιστορήματος σε κάνει να το διαβάζεις μονορούφι. Νιώθεις όμως αμήχανα όταν ο Γιάννος συναντά κατά την επιστροφή του τόσες δυσκολίες. Οι ίδιες καταστάσεις έλαβαν χώρα και σε άλλους συμπατριώτες μας;

Ο καθείς και η ιστορία του. Εγώ καταγράφω αυτήν του Γιάννου, που είναι και η δική μου. Αυτήν ξέρω. Έχω την άποψη ότι η λογοτεχνία δε μιλάει για ολότητες, αλλά για μοναδικότητες. Εστιάζει στο μερικό. «Μπορώ να δω τον κόσμο σ’ έναν κόκκο άμμου και τον παράδεισο σε ένα αγριολούλουδο», θυμίζω τον Γ. Μπλέικ. Δυστυχώς όμως, προωθείται η κοινωνιολογίζουσα λογοτεχνία. Με προθέσεις διαμόρφωσης μιας ομαδικής, συλλογικής συνείδησης και χειραγώγησής της. Με διδάγματα. Ιδέες χρειάζονται τα συστήματα εξουσίας, όχι συναισθήματα και δημιουργική σκέψη. Τρέμουν το λόγο και τον αντιπαραθέτουν με την πράξη. Ενώ ο λόγος είναι η μόνη πράξη.

Στο τέλος επιφυλάσσετε μία έκπληξη για τους αναγνώστες. Είναι και αυτό μια τεχνική για να πραγματοποιηθεί η ανατροπή ή να δυναμώσει το σασπένς στο μυθιστόρημα;

Η κάθε ιστορία έχει τη δική της νομοτέλεια. Όπως και η ζωή. Αναπτύσσεται σύμφωνα με το δικό της «εικός και αναγκαίο», τη δική της δυναμική. Οι αφηγηματικές τεχνικές δεν είναι «κόλπα» των συγγραφέων, είναι τα κόλπα της ζωντανής πραγματικότητας που συνιστά η κάθε ιστορία. Γιατί η γραφή δημιουργεί πραγματικότητες. Αυτό κάνει, αν δεν είναι ίσως και η μόνη πραγματικότητα. Η γραφή αποστάζει και καταθέτει τον ουσιώδη χρόνο.

Ποια είναι η ανταπόκριση των αναγνωστών στο νέο σας μυθιστόρημα;

Άλλοι ενθουσιάζονται. Μερικοί, υποθέτω, δυσθυμούν. «Ο καθείς και τα όπλα του». Προτιμώ τις αυθεντικές υπάρξεις που δεν οχυρώνονται σε ιδέες και απόψεις. Άοπλοι πρέπει να «επισκεπτόμαστε» το έργο τέχνης. Να αποθέτουμε ενώπιόν του την πανοπλία μας. Και ταπεινοί.

Έχετε βραβευτεί πολλές φορές. Αλήθεια, τι σημαίνουν τα βραβεία για εσάς;

Διεγείρουν τη ζήλια, το φθόνο και την κακία. Σε μερικούς, όμως, την περιέργεια. Στους αμερόληπτους. Αυτοί οι αναγνώστες μπορεί να παρακινηθούν και να σε «συναντήσουν». Να σε διαβάσουν. Οπότε τα βραβεία κάνουν καλό. Από μόνα τους, εκφράζουν τον αξιακό κώδικα, το γούστο και την αισθητική εκείνων που βραβεύουν. Πάντως, χαίρομαι πολύ όταν βραβεύομαι. Δε θα πω ψέματα. Βγάζω το κεφάλι, ψηλά στο φεγγίτη της σοφίτας, εκεί που δε με περιμένουν, και κάνω ένα «κούκου», σαν μικρό παιδί. Έχει πολλή πλάκα. Ακυρώνω έτσι μικρές και ασήμαντες μηχανορραφίες, αναγελώ ταυτόχρονα την πραγματικότητα, εναποθέτω στο τυχαίο και το ευλογώ.

Είστε Σχολικός Σύμβουλος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Μέσα από αυτή την ιδιότητα πώς βλέπετε την προσέγγιση της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο;

Θέλουν να μετατρέψουν τη λογοτεχνία σε κοινωνιολογία. Άνθρωποι σοβαροφανείς, τεχνοκράτες τρίτης διαλογής, στεγνοί και στυγνοί. Κατεξοχήν ανέραστοι. Και σχεδόν το έχουν καταφέρει. Επικαλούνται ανά πάσα στιγμή την «επιστήμη» και αποδεικνύουν την επιστημοσύνη και τη «γνώση» τους με απερίγραπτα ντοκτορά. Όμως εμείς, όπως έλεγε ο Φλομπέρ: «Δε διαβάζουμε όπως τα παιδιά, για να διασκεδάσουμε, ούτε όπως οι φιλόδοξοι, για να μάθουμε. Διαβάζουμε για να ζήσουμε». Η λογοτεχνία είναι η πραγματική ζωή. Και είναι φύσει ανατρεπτική. Γι’ αυτό η εξουσία τη μισεί και τη φοβάται, και θα υπάρχει όσο υπάρχουν άνθρωποι.

Τι θα απευθύνατε στους αναγνώστες μας;

Ένα «ευχαριστώ». Και ένα «συγγνώμη» μαζί, σ’ εκείνους που θα με διαβάσουν. Οι ίδιοι θα καταλάβουν.

Ο κίτρινος στρατιώτης
Ανδρέας Μήτσου
Καστανιώτης
296 σελ.
Τιμή € 14,91

Twitter