Τιτίνα Δανέλλη

συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Τιτίνα Δανέλλη είναι δημοσιογράφος και και μια από τις πιο γνωστές συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Χρόνια διαβάζω, με μεγάλη ευχαρίστηση, τα βιβλία της αλλά δεν είχε τύχει να της μιλήσω ποτέ. Το νέο της βιβλίο ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία.

Ποια ήταν η αφορμή για να εκδοθεί η συλλογή διηγημάτων Αίθουσα αναμονής;

Αφορμή δεν ξέρω εάν υπήρξε, αιτία όμως ήταν η εμμονή και επιμονή του φίλου, συναδέλφου και ανιψιού μου, του Βασίλη Δανέλλη, που επιθυμούσε συνεχώς και διακαώς να εκδοθούν αυτές οι ιστορίες. Δηλαδή, έγκλημα διά ασήμαντον αφορμή. Αυτόν ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου και δημοσίως, καθώς και τις εκδόσεις Καστανιώτη, που τόλμησαν να επενδύσουν χρόνο και χρήμα σε τόσο δύσκολους καιρούς, σε μια συλλογή διηγημάτων. Διηγημάτων, παλιών και νέων, που καλύπτουν μια μακριά λογοτεχνική διαδρομή τεσσάρων δεκαετιών! Ξεκινήσαμε με μεγάλες προσδοκίες και με πολλές ιστορίες. Στην πορεία είδαμε ότι ο τόμος θα έβγαινε πολύ μεγάλος. Αναγκαστήκαμε λοιπόν να περιοριστούμε σε λιγότερα κείμενα, έτσι ώστε η τιμή να είναι χαμηλή και προσιτή.

Η πρώτη σας ιστορία, που έχει και τον τίτλο του βιβλίου, είναι εξαιρετική. Ένας άντρας συναντά μια άγνωστη γυναίκα σε μια αίθουσα αναμονής. Αν και η γυναίκα είναι κλεισμένη στις σκέψεις της, αφήνει στον άντρα μια χαραμάδα για να την πλησιάσει. Αυτή όμως δεν είναι και η ομορφιά στο παιχνίδι του έρωτα;

Είναι και η ομορφιά και η γοητεία της πρώτης συνάντησης, το ερωτικό παιχνίδι. Φυσικά, όταν πρόκειται για μια συνηθισμένη πρώτη γνωριμία δυο ξένων. Αλλά, εδώ, σε αυτόν εδώ τον παράλογο χώρο, δεν παίζεται μόνον αυτό. Έτσι νομίζω τουλάχιστον.

Η συνάντησή τους γίνεται μέσα σε μια αίθουσα αναμονής. Πολλοί θα πίστευαν ότι εννοείτε την αίθουσα αναμονής του αεροδρομίου. Εσείς όμως μας εκπλήσσετε και αναφέρεστε στην αίθουσα αναμονής των τρένων. Σας αρέσει να ταξιδεύετε με το τρένο;

Αυτοί οι δυο μεταξύ τους άγνωστοι άνθρωποι συναντιούνται σε μια παράξενη «αίθουσα» αναμονής. Τι περιμένουν ή μάλλον τι τους περιμένει; Από κάπου έρχονται, αυτό είναι φανερό, αλλά πού πάνε; Κάτι ξαφνικό τους έχει συμβεί και αλλάξανε πορεία. Προς τα πού κατευθύνονται; Εκείνη το ξέρει ή το… ψυχανεμίζεται, ενώ ο άνδρας δείχνει εντελώς ανυποψίαστος. Είναι παρορμητικός, σίγουρος για το πού πάει. Η γυναίκα, εμμέσως, με τις διάφορες αφηγήσεις της προσπαθεί να τον προειδοποιήσει, τον λυπάται που βλέπει πόσο… προσγειωμένος είναι. Τελικά, μονάχα ο αναγνώστης είναι ο αρμόδιος για να βάλει ονομασία στον τελικό προορισμό τους. Και, πιστέψτε με, δεν έχει καμιά σημασία εάν είναι τρένο, αεροπλάνο ή πλοίο, σημασία δεν έχει το «μεταφορικό» μέσο αλλά η μεταφορά. Σημασία έχει ο χρόνος και το ταξίδι. Γιατί, στην προκειμένη περίπτωση, μέσα στην απόλυτη ακινησία τους, αυτοί οι άνθρωποι μετακινούνται, ταξιδεύουν στο Άγνωστο. Υποθέτω. Γιατί και εγώ, μη νομίζετε, αναγνώστρια των ίδιων μου των κειμένων γίνομαι από τη στιγμή που φεύγουν από τα χέρια μου.

Στην ιστορία «Ο καπετάν Γρηγόρης» περιγράφετε ένα άνθρωπο που νομίζει ότι έχει αριστοκρατική καταγωγή. Αυτό τον κάνει να κομπάζει ότι κάποιος είναι. Η περίπτωσή του δε μοιάζει με την στάση που έχει η στρουθοκάμηλος να κρύβει όλες τις αδυναμίες της;

Ο Γρηγόρης είναι ένας μεγαλειώδης τύπος μέσα στην απίστευτη γελοιότητά του. Επιθυμεί διακαώς να είναι κάτι. Είναι πρόθυμος να πιστέψει τα πάντα, φτάνει να του δίνουν την ψευδαίσθηση ότι είναι κάποιος· κάποιος άλλος. Περιφρονεί, ηθελημένα ή μη, την ασημαντότητά του. Θέλει να είναι σημαντικός, διαφορετικός, ασυνήθιστος και μεγάλος. Αναγνωρίσιμος, αν όχι από τους άλλους, από τον ίδιο του τον εαυτό, και ο Βασίλης τού δίνει τη δυνατότητα να πετάξει τη μετριότητά του, να μεταμορφωθεί σε σερ, σε Άγγλο ευγενή. Τόσο πολύ γαντζώνεται από τη νέα του ταυτότητα, που φτάνει στο σημείο να σνομπάρει, αλλά και να καταδίδει (!) σε χρόνους χαλεπούς, ακόμα και τον ευεργέτη του, εκείνον που τον «έχρισε» σερ, που τάισε γενναιόδωρα τη μεγαλομανία του. Ο Γρηγόρης, ο όποιος Γρηγόρης, δεν τελειώνει με αυτή την ιστορία. Ο Γρηγόρης είναι αθάνατος, γιατί είναι τόσο προβλέψιμος, τόσο κοινός, τόσο συνηθισμένος, που θα συνεχίσει να ζει ανάμεσά μας, αναζητώντας κάποιον Βασίλη, που θα του τονώσει το ηθικό, για να τον περιφρονήσει στη συνέχεια· όταν πια θα «κατέχει» μια ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία, τότε που θα νομίζει ότι είναι μια «εξέχουσα» προσωπικότητα. Ο Γρηγόρης θα υπάρχει όσο υπάρχουν άνθρωποι.

Στο διήγημα «Ο καθρέφτης» ο ήρωας έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση αλλά και αυτοεκτίμηση. Αν είμαστε σε αυτή την κατάσταση, τι χρειαζόμαστε για να γίνει η ανάταση και να δούμε τον κόσμο διαφορετικά;

Κύριε Ιντζέμπελη, έχω την εντύπωση ότι όλοι μας υπάρχουμε μέσα από τα μάτια των άλλων. Έτσι δεν είναι ή κάνω λάθος; Ο ήρωας του «Καθρέφτη» συνήθισε να ζει μέσα από την οπτική γωνία της γυναίκας του. Είναι πεπεισμένος ότι είναι ανθρωπόμορφο τέρας, γι’ αυτό προσπαθεί να περνά όσο γίνεται απαρατήρητος. Για να μην ενοχλεί τους άλλους με την ασχήμια του. Είναι τόσο διακριτικός. Ένα άλλο μάτι όμως, πιο έμπειρο και πιο καλλιτεχνικό, θα τον δει εντελώς διαφορετικά. Θα τον δει εκπληκτικά όμορφο. Τότε ο τραγικός αυτός άνθρωπος δε θα αντέξει τη νέα άποψη, δεν θα αντέξει τη νέα του όψη, θα απορρίψει την ομορφιά του. Τρομάζει από τη συγκεκριμένη οπτική γωνία, η οποία έρχεται κάπως καθυστερημένα στη ζωή του.

Όσο για την ανάταση που λέτε… Τι να σας πω; Δε νομίζω ότι χρειάζεται να δούμε τον κόσμο διαφορετικά, εκείνο που μας χρειάζεται είναι να κατορθώσουμε να κοιτάζουμε το είδωλό μας στον καθρέφτη και να το βλέπουμε όπως ακριβώς είναι, αντικειμενικά. Να το αναγνωρίζουμε και να το ανεχόμαστε.

Στα περισσότερα διηγήματα του βιβλίου περιγράφετε επεισόδια της καθημερινής ζωής όπου ψυχογραφείτε τους ανθρώπους που ζουν δίπλα μας. Σε αυτή την περιγραφή πού αρχίζει η πραγματικότητα και πού συνεχίζει η φαντασία;

Πιστέψτε με, δεν ξέρω. Σύνορα δεν υπάρχουν, ούτε διαχωριστικές γραμμές. Εξάλλου, κι η πραγματικότητα είναι φανταστική. Η πραγματικότητα, όχι η αλήθεια.

Η μικρή φόρμα, το διήγημα, είναι η αγαπημένη πολλών συγγραφέων. Ποια είναι η άποψή σας για το διήγημα και ποια η γνώμη των εκδοτικών οίκων;

Το διήγημα είναι το πιο δύσκολο λογοτεχνικό είδος. Θυμάμαι από το σχολείο ακόμα ότι η περίληψη ήταν απείρως δυσκολότερη από την ανάπτυξη ενός θέματος. Προσωπικά, μου αρέσει η συγκεκριμένη πρόκληση, γι’ αυτό έχω γράψει πολλά διηγήματα, αρκετά από τα οποία παρέμειναν ανέκδοτα μέχρι την έκδοση του Αίθουσα αναμονής. Πράγματι, πολλοί συγγραφείς αγαπούν αυτή τη φόρμα, αλλά εάν εξαιρέσει κανείς τις συλλογές διηγημάτων μεγάλων συγγραφέων, π.χ. Τσέχοφ, Τσβάιχ, Γκόγκολ, Πόε, Χέμινγουεϊ, Φιτζέραλντ, Γκράχαμ Γκριν, Κάρβερ, Τζίβερ –αναφέρω κάποιους ενδεικτικά– οι εκδότες συνήθως τις αποφεύγουν. Μάλλον γνωρίζουν καλύτερα από εμένα τις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού.

Υπάρχει κάποια τεχνική για να γράψει κάποιος ένα μυθιστόρημα; Διδάσκεται αυτή η τεχνική; Ποια είναι η γνώμη σας για τη διδασκαλία της γραφής;

Ασφαλώς και υπάρχει, αλλά αυτή η τεχνική δε διδάσκεται πουθενά. Το ταλέντο δεν έχει ανάγκη από καθηγητές, αλλά από ανάγνωση. Οφείλει ο επίδοξος συγγραφέας να διαβάζει συνεχώς, να μελετά τα καλύτερα λογοτεχνικά κείμενα. Μαθήματα παίρνεις από τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόι, τον Προυστ, τον Καμί, π.χ., και όχι από τις διάφορες σχολές δημιουργικής γραφής.

Πώς να το κάνουμε, δεν μπορείς να περπατήσεις, εάν δε μάθεις πρώτα να στέκεσαι στα πόδια σου. Για να τρέξεις, απαιτείται πολύς χρόνος, ή πολύ μεγάλο ταλέντο. Ο Ρεμπό ήταν ένας. Η συγγραφή, εκτός από ταλέντο, απαιτεί θυσίες. Απαιτεί κόπο, μοναχικότητα, πλούτο γνώσεων και επιμονή. Για μένα, ένας καλός συγγραφέας είναι εκείνος που τρέμει το χέρι του και η ψυχή του όταν παραδίδει το χειρόγραφό του και ποτέ δεν είναι ευχαριστημένος από τον εαυτό του, γιατί συνεχώς ανεβάζει τον πήχη ψηλότερα.

Γράφετε πολλά χρόνια και είσαστε γνωστή στο χώρο του βιβλίου. Η πείρα που έχετε σας δίνει τη δυνατότητα να έχετε και καλή γνώμη για τις εκδόσεις. Έχετε γνωρίσει ανάλογη οικονομική κρίση στο χώρο του βιβλίου;

Δεν έχω γνωρίσει ή μάλλον δεν έχω ζήσει ποτέ τέτοια κρίση, όχι μόνο στον εκδοτικό χώρο, αλλά σε όλα τα επίπεδα. Μερικοί, μάλιστα, «εμπορεύονται» αυτή την απαίσια λέξη. Φαίνεται ότι «πουλάει», δεν εξηγείται διαφορετικά. Στο τελευταίο μου διήγημα, «Το συμβόλαιο», κάνω έναν παιγνιώδη υπαινιγμό για αυτή την τραγική κατάσταση που οδηγεί στην τρέλα. Η συζήτησή μας έως αυτή τη στιγμή ήταν λίγος ήλιος στα παγωμένα νερά. Πήραμε μια ανάσα, καλύτερα να συνεχίσουμε να αναπνέουμε, παρά να βυθιστούμε στα μαύρα νερά της κρίσης.

Ασχολείστε πολλά χρόνια με το αστυνομικό μυθιστόρημα, αφού έχετε γράψει πολλά μυθιστορήματα. Υπάρχει όμως και η λέσχη συγγραφέων που ιδρύθηκε πριν από μερικά χρόνια. Ποιες είναι οι δραστηριότητές της;

Η Ελληνική Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας έχει μεταξύ άλλων ως βασικούς στόχους της την προώθηση, ενθάρρυνση και διάδοση αστυνομικών λογοτεχνικών έργων, τη συλλογή πληροφοριών για τα έργα που έχουν εκδοθεί και ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία, και την καταγραφή τους, καθώς και τη συμβολή στη διακίνηση, έκδοση και μελέτη της αστυνομικής λογοτεχνίας. Η πρώτη δουλειά μας, που αρχίζει να εμφανίζεται στο blog, είναι η ανάρτηση της βιβλιογραφίας του ελληνικού αστυνομικού αφηγήματος. Μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλάμε, έχουμε κατορθώσει πολλά, όπως εκδόσεις και εκδηλώσεις. Επίσης, έχουμε προγραμματίσει να αυξήσουμε τις δραστηριότητές μας. Κάντε υπομονή λίγους μήνες και θα μάθετε περισσότερα.

Μπορείτε να μας προτείνετε μερικά αστυνομικά μυθιστορήματα για να διαβάσουν οι αναγνώστες για το καλοκαίρι;

Το απαραίτητο φως της Ντορίνας Παπαλιού, την Κόρη του εφοπλιστή του Φίλιππου Φιλίππου, τα Οικογενειακά εγκλήματα του Νεοκλή Γαλανόπουλου, τους Καβαφικούς φόνους του Θοδωρή Παπαθεοδώρου, τη Μαύρη μπίρα του Βασίλη Δανέλλη, το Μυρίζει αίμα του Γιάννη Ράγκου, το Τελευταίο δρομολόγιο του Κρίτωνος Σαλπιγκτή. Το χαριτωμένο αστυνομικό Πώς να κλέψετε μια τράπεζα του Ουεστλέικ, σε μετάφραση Ανδρέα Αποστολίδη, το Όλα για τη ζωή μου των Κ. Μόσχου και Γ. Παπαλυμπέρη, και τους συλλογικούς τόμους Ελληνικά εγκλήματα 1, 2, 3 και 4, Η επιστροφή του αστυνόμου Μπέκα, Κλέφτες και αστυνόμοι και Είσοδος κινδύνου. Ασφαλώς, υπάρχουν και πολλά άλλα αξιόλογα βιβλία, αστυνομικά και μη.