συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας με πλούσιο συγγραφικό έργο: πεζογραφία, ποίηση, μελέτη, δοκίμιο, μετάφραση, επιμέλεια. Το νέο του βιβλίο περιέχει τρία διηγήματα στα οποία εξιστορούνται τα πεπραγμένα τριών ανθρώπων που για διαφόρους λόγους δεν υπήρξαν, όπως ενδεχομένως έπρεπε, προσεκτικοί. Ο συγγραφέας με δεξιότητα καταφέρνει να μας ταξιδέψει στο χώρο της λογοτεχνίας και να μας αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις.

Ποια ήταν η αφορμή για να γραφούν τα Τρία απρόσεκτα διηγήματα;

Κάθε ένα από τα τρία διηγήματα γράφτηκε σε διαφορετικό χρόνο, όπως άλλωστε φαίνεται και σε σχετική σημείωση στο βιβλίο. Αλλά, όπως υποθέτω, η υποκείμενη διάθεση, η αφορμή τους δηλαδή, ήταν κοινή. Αυτό φάνηκε όταν μπήκαν κάτω από την ίδια εκδοτική στέγη. Το κινούν αίτιον των διηγημάτων αυτών ήταν η εμμονή, η αθεράπευτη επιμονή στην απροσεξία. Στην κάθε είδους απροσεξία μου και αβλεψία μου.

Και οι τρεις ήρωες έχουν ένα κοινό. Την απροσεξία. Μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο, να μεγαλώσουμε και να ωριμάσουμε αν δεν είμαστε απρόσεκτοι;

Όντως, αυτό αληθεύει. Σε αντίθεση με τη βιβλική διαβεβαίωση ότι «εγώ είμαι το φως και όποιος με ακολουθεί δεν πρόκειται να περπατήσει στο σκότος, αλλά θα βρει το φως της ζωής», οι τρεις ήρωες, άλλος λίγο, άλλος πολύ, περιπατούν εν τη σκοτία! Το αν μαθαίνουν ή όχι –το αν, δηλαδή, μαθαίνουμε ή όχι από τα παραπτώματά μας– παραμένει ερώτημα στο οποίο ο καθένας απαντά όπως κρίνει.

Στο δεύτερο διήγημα ο άνδρας, η κεντρική μορφή, έχει το πάθος της βιβλιοφιλίας. Λέει ότι «Κανένας δε μου είπε πόσο επικίνδυνη συνήθεια είναι να τρέφεται κάποιος με βιβλία». Είναι επικίνδυνα τα βιβλία;

Προφανώς πρόκειται για παραδοξολογία. Όλα τα βιβλία είναι καλά. Ακόμα και τα βλάσφημα και τα ανόσια. Ακόμα, θα έλεγα, και τα κακογραμμένα βιβλία… Η άποψη του ήρωα για την επικινδυνότητα των βιβλίων συνδέεται –προφανώς– με τις δικές του, τις απολύτως προσωπικές εμπειρίες. Έχει να κάνει δηλαδή με τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος προσλαμβάνει την «αγαθότητα» των βιβλίων. Πρόκειται για μια ηθελημένη αντιστροφή των πραγμάτων. Που δεν μπορεί να διατυπωθεί παρά μονάχα από έναν αθεράπευτα βιβλιόφιλο.

Το πολύ διάβασμα οδηγεί τον άνδρα σε τρέλα. Μήπως γιατί ο ήρωας έχει γνωστικές εμμονές;

Όχι! Προς Θεού! Ο ήρωας του διηγήματος δεν τρελαίνεται. Ούτε το πολύ διάβασμα οδηγεί στην τρέλα. Προφανώς όχι. Το διήγημα δε θέλει να υποστηρίξει κάτι τέτοιο. Ο ήρωας έχει απλώς τις δικές του αναγνωστικές εμμονές. Τις οποίες και προβάλλει στα βιβλία. Έχει «διαφθαρεί» από το πάθος της προσωπικής φιλαναγνωσίας. Από το πάθος της λεξιλαγνείας! Εκεί είναι το ζήτημα πιστεύω – όχι στην ανάγνωση, στη μόρφωση κτλ., αλλά στον τεθλασμένο, προσωπικό τρόπο με τον οποίο «διαβάζουμε» τα πάντα. Από μια εφημερίδα μέχρι τον καθημερινό βίο μας.

Στο δεύτερο και το τρίτο διήγημα και οι δυο άνδρες θα πληρώσουν τον ηδονισμό τους σκληρά. Ο ένας θα οδηγηθεί στην τρέλα και ο άλλος στο θάνατο. Δυο δράματα με διαφορετική πορεία. Τα πάθη λοιπόν μπορούν και να μας καταστρέψουν;

Δε θα συμφωνούσα. Άλλωστε δεν πρόκειται, όπως κρίνω, για κάποιον «ηδονισμό» που διακρίνει τους δύο ήρωες. Δεν έχουμε να κάνουμε με δύο «ηδονιστές» ήρωες που καταστρέφονται από την ηδονή. Τουναντίον θα έλεγα. Ούτε ο ένας, ο φιλαναγνώστης, οδηγείται στην τρέλα ούτε ο άλλος φαίνεται πως όντως πεθαίνει, και μάλιστα από ηδονή ή από κάποιο πάθος του. Τα «πάθη» και των δύο είναι, θα έλεγα, ανοίκεια. Είναι ιδιαιτέρως περίεργα και ξενίζουν. Οι ήρωες αυτοί είναι αμάθητοι στο «κακό», ας πούμε. Με παρόμοιο τρόπο είναι απροστάτευτοι και από το «καλό». Άλλωστε δεν πιστεύω ότι τα «πάθη» είναι καταστρεπτικά και τελικά ολέθρια. Είναι, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει, διδακτικά. Τα λάθη –ακόμα και τα ορθογραφικά– είναι θετικά επειδή, σε τελευταία ανάλυση, μας οδηγούν –πρέπει να μας οδηγούν– στην αλήθεια και τη μάθηση. Κάτι ανάλογο εννοεί, υποθέτω, και η τραγική ρήση «πάθει μάθος».

Λένε ότι η λογοτεχνία είναι πλασμένη για να ελαφρύνει το αφόρητο βάρος της καθημερινότητας. Εσάς ποια είναι η γνώμη σας;

Αυτό το λένε άνθρωποι που δεν έχουν καταλάβει «το βάρος της καθημερινότητας». Η λογοτεχνία δε «θεραπεύει». Η λογοτεχνία δε λύνει τα προβλήματα της ζωής. Αυτό που κάνει, πιστεύω, είναι να παρέχει ένα σοβαρό αντίβαρο απέναντι στην καθημερινή, πολύμορφη και πολυποίκιλη φθορά μας. Όμως δε μεταβάλλει την ιστορία μας. Η τέχνη (φαίνεται ταυτολογία αυτό που λέω, αλλά δεν πειράζει) μας κάνει δημιουργικούς, μας προσφέρει τα «φάρμακά» της, την ευλογία της δημιουργίας. Λέει ο Κ. Π. Καβάφης: «Εις σε προστρέχω, Τέχνη της Ποιήσεως, που κάπως ξέρεις από φάρμακα […] Τα φάρμακά σου φέρε, Τέχνη της Ποιήσεως, που κάμνουνε –για λίγο– να μη νοιώθεται η πληγή».

Στο τρίτο διήγημα, «Οι νυχτερινές πτήσεις του κυρίου Χάρη», διακρίνουμε έναν άνθρωπο που δεν έχει χαρεί τη ζωή του. Μήπως ο καθωσπρεπισμός και τα ταμπού δε μας αφήνουν να γνωρίσουμε νέα πράγματα γιατί τα θεωρούμε απαγορευμένα;

Θα διατύπωνα διαφορετικά την παρατήρησή σας: ο κύριος Χάρης δε φαίνεται πως δεν είναι ευχαριστημένος από το βίο του. Ακολουθεί ένα δικό του τρόπο καθημερινού βίου που τον ευχαριστεί ιδιαιτέρως. Αγαπά τη δουλειά του και αυτό τον κάνει ευτυχισμένο και με το παραπάνω. Το «πρόβλημα», θα έλεγε κάποιος, του κυρίου Χάρη είναι η δυσκολία του να μεταβάλει τρόπο ζωής και τρόπο σκέψης. Η δυσκολία του να συμμετάσχει σε νέες εμπειρίες, οι οποίες όσο περισσότερο τον φοβίζουν τόσο περισσότερο τον ερεθίζουν και τον προκαλούν.

Έχετε γράψει μυθιστορήματα, ποιήματα και διηγήματα. Ποιο είδος σάς ταιριάζει καλύτερα;

Κάθε λογοτεχνικό είδος έχει τη χάρη του. Κάθε είδος έχεις τη δυσκολία του. Ένας συγγραφέας (ας πούμε εγώ) αισθάνεται την ανάγκη, κάποτε, να αλλάξει και είδος γραφής και είδος αφηγήσεως, και να δοκιμάσει κάτι άλλο. Υπάρχουν συγγραφείς που με επιμονή καλλιεργούν ένα λογοτεχνικό είδος, μολονότι στην εποχή μας δύσκολα μπορεί κάποιος να μείνει αποκλειστικά και μόνο σε μια, ας πούμε, λογοτεχνική «μονοκαλλιέργεια». Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα δημιουργών, Ελλήνων και ξένων, οι οποίοι και διηγήματα έχουν γράψει και ποιήματα και διηγήματα και κριτικά και πολιτικά δοκίμια, και μεταφράσεις έχουν κάνει κτλ. Μπορεί κάποιος να οδηγεί και αυτοκίνητο και μηχανάκι, και να κάνει ποδήλατο. Αυτό που οφείλει να κάνει είναι να μην μπερδεύει τον τρόπο της οδήγησης κάθε οχήματος.

Η σημερινή κρίση έχει επηρεάσει και το χώρο του βιβλίου. Διαβάζουν όμως οι Έλληνες;

Δεν μπορώ να απαντήσω αν διαβάζουν σήμερα οι Έλληνες λιγότερο από όσο διάβαζαν παλιότερα όπου είχαμε μακρές λίστες από ευπώλητα. Νομίζω πως όσοι θέλουν να διαβάσουν μπορούν να το κάνουν ακόμα και μέσα στην οικονομική κρίση, ακόμα και αν δεν μπορούν να αγοράζουν βιβλία τόσο εύκολα όσο παλιότερα. Υπάρχουν βιβλιοθήκες, υπάρχει η λύση των ηλεκτρονικών βιβλίων, υπάρχουν φίλοι που μπορούν να δανείσουν βιβλία, υπάρχει, τέλος, και η βιβλιοθήκη μας, όπου έχουν στοιβαχθεί με τα χρόνια κάποια βιβλία, με άκοπα τα φύλλα τους ακόμη. Μπορούμε να αρχίσουμε από εκεί. Από την εξερεύνηση της βιβλιοθήκης μας.

Ποια βιβλία έχετε δίπλα στο μαξιλάρι σας;

Κανένα! Τα βιβλία δεν είναι (τουλάχιστον έτσι κρίνω εγώ) για να μας οδηγήσουν στον ύπνο. Τα βιβλία διαβάζονται παντού, στο λεωφορείο, στο αεροπλάνο, στο παγκάκι, στο γραφείο, στη βιβλιοθήκη, στον καναπέ. Στη σκιά ενός δέντρου, ακόμα και στην παραλία. Προφανώς δεν αποκλείεται και η ώρα της κατακλίσεως, αν και βρίσκω κάπως υποτιμητικό το γεγονός πως ο μόνος χρόνος που διαθέτουμε για να διαβάσουμε ένα βιβλίο είναι λίγο προτού μας πάρει ο ύπνος.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Τρία απρόσεκτα διηγήματα
Γιώργης Γιατρομανωλάκης
Άγρα
93 σελ.
Τιμή € 12,00

Twitter