Margaret Atwood: «Το παιδί της τρικυμίας»
Η Μάργκαρετ Άτγουντ γράφει Το παιδί της τρικυμίας, πατώντας γερά πάνω στην Τρικυμία του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Τηρουμένων των αναλογιών, τον ρόλο του Σαίξπηρ τον αναλαμβάνει ο Φίλιξ Φίλιπς, ο οποίος θα σκηνοθετήσει το έργο του και θα πρωταγωνιστήσει, σαν μάγος Πρόσπερο. Η ιστορία διαδραματίζεται στο σημερινό Οντάριο, όπου ο Φίλιξ είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του θεατρικού Φεστιβάλ του Mακέσιγουεγκ και φιλοδοξεί «να δημιουργήσει την πιο εμπνευσμένη, την πιο ευρηματική παράσταση… Να ανεβάσει τον πήχη ψηλά ως το φεγγάρι». Δεν τον ενδιαφέρουν οι αποδοκιμασίες του κοινού μπροστά στις θεατρικές καινοτομίες του γιατί εκείνο στο οποίο προσδοκά είναι η υπέρβαση· και υπέρβαση γι’ αυτόν είναι να καταφέρει με την παραγωγή αυτή να επανασυνδεθεί με την νεκρή κόρη του, τη Μιράντα, που υπέκυψε από μηνιγγίτιδα σε ηλικία τριών ετών.
Η Τρικυμία είναι το έργο που θα τον βοηθήσει να μη βουλιάξει στη θλίψη. Όμως, λίγο πριν αρχίσει τις πρόβες, αντικαθίσταται από τον ύπουλο συνεργάτη του, τον Τόνι, «το διεστραμμένο κάθαρμα», τον «κακόψυχο, αδίσταχτο αναρριχησία» και «μακιαβελικό ποδογλείφτη», ο οποίος εποφθαλμιούσε τη θέση του.
Ο Φίλιξ, απογοητευμένος, εξαφανίζεται από προσώπου γης για δώδεκα χρόνια, μελετώντας, σε μια ελεεινή εξοχική καλύβα, μεθοδικά την εκδίκησή του και μιλώντας στο φάντασμα της εικονικής Μιράντας, που του δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι μεγαλώνει σαν κανονικό ζωντανό παιδί.
Τον ένατο χρόνο της απομόνωσής του, δέχεται πρόταση να διδάξει λογοτεχνία στους φυλακισμένους του σωφρονιστηρίου Φλέτσερ, όπου θα εμπλουτίσει τα μαθήματά του με θεατρικές παραστάσεις έργων του Σαίξπηρ, στις οποίες ως ηθοποιοί θα συμμετέχουν οι τρόφιμοι. Το πρόγραμμα εξελίσσεται επιτυχώς για τρία χρόνια, μέχρι τη στιγμή που ο πρώην συνεργάτης του, ο Τόνι, που έχει αναρριχηθεί στη θέση του υπουργού Δικαιοσύνης, μαζί με ένα πολιτικό επιτελείο αποφασίζουν να σταματήσουν το πρόγραμμα στις φυλακές και να διαθέσουν τα «πεταμένα» γι’ αυτούς κονδύλια σε πιο νεοφιλελεύθερα σχέδια. Ο Φίλιξ όμως καταφέρνει την υπεύθυνη του προγράμματος να πείσει το επιτελείο των πολιτικών να έρθει και να δει, έστω, τυπικά, μια παράσταση της θεατρικής ομάδας, στοχεύοντας στη συνέχιση του προγράμματος και στην αναγνώριση της σημασίας που έχει για τους φυλακισμένους το θέατρο. Στην ουσία, όμως, επιζητεί μια ευκαιρία, μετά από δώδεκα χρόνια, να πάρει την εκδίκησή του από αυτούς που τον κατέστρεψαν. Και αποφασίζει να ανεβάσει τώρα την Τρικυμία, που είχε εγκαταλείψει τότε, όταν απολύθηκε από το Φεστιβάλ του Mακέσιγουεγκ.
Η Τρικυμία διαφέρει πολύ από τα άλλα έργα του Σαίξπηρ με τους φόνους, τις μάχες και τις δολοπλοκίες, γι’ αυτό και δεν ενθουσιάζει πολύ τους φυλακισμένους. Ωστόσο, ο Φίλιπς καταφέρνει να τους πείσει. Γιατί στη διαδραστική παραγωγή της δικής του Τρικυμίας, ο πραγματικός και ο φανταστικός κόσμος θα αναμιχθούν· ο Φίλιπς θα παίξει τον πανούργο, αινιγματικό και εκδικητικό μάγο Πρόσπερο, αφού προηγουμένως διερευνήσει τα κίνητρα του Μάκβεθ, της λαίδης Μάκβεθ και του Ριχάρδου Γ΄, στα αντίστοιχα έργα του Σαίξπηρ. Ο στόχος του είναι να καταφέρει να αποσπάσει ομολογίες από τους εχθρούς του, να τους εκδικηθεί για την καταστροφή που έχει υποστεί και να τους υποχρεώσει να δεχθούν τους όρους του. Αυτός θα είναι ο καλύτερος ρόλος της ζωής του. Οι κρατούμενοι δεν γνωρίζουν τους πραγματικούς λόγους αυτής της παράστασης, αλλά βοηθούν τον δάσκαλό τους να σώσει το πρόγραμμα, κι έτσι, όπως συχνά συμβαίνει στα σαιξπηρικά έργα, ένα δεύτερο έργο παίζεται μέσα στο πρώτο.
Όλα τα πράγματα είναι διπλά. Ο Πρόσπερο είναι θύμα, αλλά θα εξελιχτεί σε θύτη. Οι ηθοποιοί-ερμηνευτές είναι κρατούμενοι, επικίνδυνοι αλλά και ευάλωτοι. Το θέατρο είναι μέσο εκδίκησης, αλλά και μέσο συγχώρεσης και χάριτος.
Το μυθιστόρημα φέρνει στην επιφάνεια το χαρακτηριστικό πνεύμα της Άτγουντ που παίζει με την πολυσημία της γλώσσας και δημιουργεί ευχάριστη διάθεση, όπως και στο έργο του Σαίξπηρ, που ένα λέει αλλά πολλά εννοεί. Ενδιαφέρον έχουν οι βρισιές που ανταλλάσσουν μεταξύ τους οι ήρωες –«βλογιά να φράξει το λαρύγγι σου», «να φυσήξει νοτιάς που να γεμίσει τα κορμιά σας φλύκταινες», «να σε θερίσει η πανούκλα με τις κόκκινες πληγές»- εφόσον οι τρόφιμοι δεν επιτρέπεται να παρεκτραπούν λεκτικά. Με αυτόν τον τρόπο ξεθυμαίνουν «ευπρεπώς» την οργή τους, μαθαίνοντας, παράλληλα, να υπακούουν σε κοινωνικούς κανόνες.
Το θέατρο με τις ψεύτικες αλήθειες του θα αποδείξει τον παιδαγωγικό του ρόλο. Θα ενημερώσει, θα μορφώσει, θα παιδαγωγήσει και θα καταπραΰνει την ταραγμένη ψυχή, αφήνοντας μια αίσθηση δικαίωσης στους ήρωες μέσα στο έργο και στους φυλακισμένους μέσα στη φυλακή. Η τέχνη γίνεται καθρέφτης της πραγματικότητας. Ο Φίλιπς υποχρεώνει κάθε ήρωα μέσα στο έργο να αναλάβει τις ευθύνες του και, εκκινώντας από τα πλασματικά του χαρακτηριστικά, να ξαναδεί τον πραγματικό εαυτό του. Έτσι, το ψέμα της τέχνης θα πει τις αλήθειες της ζωής. Ο ίδιος ο Φίλιπς θα ελευθερωθεί από το πνεύμα της Μιράντας κι εκείνη θα συνεχίσει «ελεύθερη να ζει με τα στοιχεία της φύσης».
Η επιλογή της σαιξπηρικής Τρικυμίας από την Άτγουντ στοχεύει να αποδείξει ότι όλα τα πράγματα είναι διπλά. Ο Πρόσπερο είναι θύμα, αλλά θα εξελιχτεί σε θύτη. Οι ηθοποιοί-ερμηνευτές είναι κρατούμενοι, επικίνδυνοι αλλά και ευάλωτοι. Το θέατρο είναι μέσο εκδίκησης, αλλά και μέσο συγχώρεσης και χάριτος. Η τέχνη είναι ψευδαίσθηση αλλά και αλήθεια. Το σωφρονιστήριο είναι φυλακή για τους τρόφιμους αλλά και η θλίψη του και η επιθυμία για εκδίκηση είναι φυλακή για τον Φίλιξ. Τέλος, ο Πρόσπερο μας δείχνει στα παρασκήνια τους μηχανισμούς της εκδίκησης που ετοιμάζει αλλά, σαν καλός μάγος, μας κρύβει τη μεγάλη έκπληξη.
Η Άτγουντ έγραψε αυτό το βιβλίο αφού διάβασε πολλά για τον Σαίξπηρ και την Τρικυμία του, ενημερώθηκε πάνω στην παράδοση της λογοτεχνίας της φυλακής, για το πώς διδάσκονται και βιώνονται η λογοτεχνία και το θέατρο εκεί, συζήτησε με τον βιβλιοθηκάριο, ανέθεσε τον ρόλο της «Μιράντας» σε μια κοπέλα που είχε λάβει μέρος σε διαγωνισμό ιδρύματος για την φροντίδα θυμάτων βασανισμού και ενημερώθηκε για την επικοινωνία με προσφιλείς νεκρούς. Εν γένει, δεν άφησε τίποτα στην τύχη.
Οι αναγνώστες που είναι εξοικειωμένοι με την Τρικυμία θα κάνουν εύκολα τις αναγωγές από το μεγαλοφυές έργο του Σαίξπηρ στο μεταπλασμένο, θα τους ενθουσιάσει η πλοκή του και η λύση, εφόσον η Άτγουντ έστησε τις γέφυρες για να περάσουν, στην παρούσα παράσταση-περίσταση, οι ιδέες του Σαίξπηρ που θα φέρουν τη γαλήνη στην ψυχή των ηρώων, των ηθοποιών, των θεατών.
Ευχάριστη και η μεταφορά του έργου στην ελληνική γλώσσα από την Τρισεύγενη Παπαϊωάννου. Τέλος, στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα βρει και την περίληψη της πρωτότυπης Τρικυμίας του μεγαλοφυούς Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
Το παιδί της τρικυμίας
Margaret Atwood
Μετάφραση: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου
Μεταίχμιο
384 σελ.
ISBN 978-618-03-0867-9
Τιμή: €16,60
