Virginia Woolf: «Ορλάντο»
Η Αγγλίδα συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1882. Αρχικά εύθραυστη και πειραματιζόμενη συγγραφέας, στη συνέχεια τελειοθηρική επαγγελματίας, τολμηρή φεμινίστρια το τέλος, με πλούσιο έργο και συνάμα με 24 τόμους ημερολογίων, δημιούργησε τον μύθο της, ο οποίος κορυφώθηκε κυρίως μετά τον θάνατό της, τόσο ώστε η βιογράφος της Hermione Lee να γράψει ότι «όπως ο Σαίξπηρ, προσφέρεται για πολλές ερμηνείες». Και το έργο και η προσωπικότητα.
Η Γουλφ ενδιαφέρθηκε για τη νέα φόρμα, υπηρέτησε τις αρχές του νεωτερισμού, έδωσε σημασία στην εμπειρία. Έρωτας, δημιουργία, ευτυχία, απογοήτευση, προδοσία, ρευστότητα είναι τα θέματα που την απασχολούν.
Το Ορλάντο, που δημοσιεύτηκε το 1928. Είναι μια βιογραφία αλλά και μυθιστόρημα μεταμοντέρνο και φεμινιστικό, «μυθιστόρημα φαντασίας», γραμμένο για τη Βίτα Σάκβιλ-Γουέστ, φίλη της Γουλφ. Ο Ορλάντο είναι η ενσάρκωση του ανδρόγυνου που διασχίζει τους αιώνες από τον 16ο έως τις αρχές του 20ού και από του οποίου τις διαχρονικές περιπέτειες παίρνουμε ιστορικές, κοινωνικές και, κυρίως, λογοτεχνικές πληροφορίες.
Και ως τίτλος και ως περιπέτεια, σε πρώτο επίπεδο, το έργο της Γουλφ φαίνεται να αντλεί από τον Orlando Furioso του Αριόστο, έργο φαντασίας, επίσης, του 16ου αιώνα, που έχει θέμα του τον πόλεμο, τον ιπποτισμό και την αγάπη. Ο ήρωας πολεμιστής γυρίζει τον κόσμο όλο και φτάνει ακόμα και στο φεγγάρι. Τηρουμένων των αναλογιών ο μεταμοντέρνος Ορλάντο της Γουλφ φαίνεται να είναι η μετεξέλιξη του αναγεννησιακού. Και τα δύο έργα έχουν γραφτεί με καταργημένα τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία.
Καταρχήν ο Ορλάντο είναι ένα δεκαεξάχρονο αγόρι, που ζει και μεγαλώνει στα χρόνια του Σαίξπηρ και που αγωνίζεται να κατορθώσει πολλά. Να γράψει μια τραγωδία, π.χ. Γοητευμένη η βασίλισσα Ελισάβετ του απονέμει το Παράσημο της Περικνημίδας. Από τον ερωτικό δεσμό του με τη Ρωσίδα πριγκίπισσα Σάσα, βγαίνει προδομένος και από τον φίλο του και κυνικό Άγγλο ποιητή Νίκολας Γκριν, σε μια σατιρική μονογραφία, εξευτελισμένος. Μετά γίνεται πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη και μετά από μια περιπετειώδη βραδιά με τη χορεύτρια Πεπίτα, κοιμάται μια εβδομάδα συνέχεια και όταν ξυπνά έχει αλλάξει φύλο. Έχει γίνει η Ορλάντο. Στα χρόνια της βασίλισσας Άννας συναναστρέφεται με επιφανείς λογοτέχνες. Ο παλιός του φίλος Γκριν έχει γίνει κριτικός, η Ορλάντο γεννά έναν γιο και γράφει τη Βαλανιδιά, έργο στο οποίο περιγράφει την περιπέτεια της γραφής.
Ο Ορλάντο είναι η ενσάρκωση του ανδρόγυνου που διασχίζει τους αιώνες από τον 16ο έως τις αρχές του 20ού και από του οποίου τις διαχρονικές περιπέτειες παίρνουμε ιστορικές, κοινωνικές και, κυρίως, λογοτεχνικές πληροφορίες.
Ο Ορλάντο δεκαεξάχρονο παιδί είχε διάθεση για δράση. Οι ευγενείς πρόγονοί του είχαν κόψει πολλά κεφάλια Αφρικανών ειδωλολατρών και τα είχαν κρεμάσει στα δοκάρια της οροφής. Η ταπετσαρία του δωματίου του ήταν στολισμένη με σκηνές κυνηγιού. Και ο νεαρός Ορλάντο, που δεν είχε ακολουθήσει τους ευγενείς προγόνους του στην Αφρική και δεν είχε σφάξει ο ίδιος κανέναν, χτυπούσε με το σπαθί του τα μαραγκιασμένα κρεμασμένα κρανία, των προ πολλών ετών αποκεφαλισθέντων από τους ευγενείς προγόνους του, τα οποία, όταν έπεφταν κάτω, τα ξανακρέμαγε, συνεχίζοντας μέσα στο δωμάτιό του την προγονική αρετή στην Αφρική.
Ο Ορλάντο νεαρός άντρας ήταν πανέμορφος, είχε μάτια σαν υγρούς μενεξέδες και μέτωπο που έμοιαζε με καμπυλωτό μαρμάρινο θόλο, είχε λεπτή επιδερμίδα και ομορφιά, «έγινε ο αγαπημένος των γυναικών και κάποιων ανδρών». Έγραφε ποιήματα και μια τραγωδία για τον Έθελμπερτ, σε Πέντε Πράξεις, τον βασιλιά που έπεσε θύμα μηχανορραφιών και αποκεφαλίστηκε, πριν από χίλια χρόνια. Ο Ορλάντο αγαπούσε τα μοναχικά μέρη για «να μένει μόνος, εντελώς μόνος», σαν λύκος. Τη διάθεση αυτή για μοναξιά δεν θα την αποβάλει ποτέ, ούτε προς το τέλος του έργου, που ως Ορλάντο γυναίκα θα εξακολουθεί να την επιδιώκει για «να συναντήσει μόνη της το θάνατο» αφού, ούτως ή άλλως, «οι άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά, πεθαίνουν στα δείπνα ή και αναίτια, πεθαίνουν έξω …».
Ο τρόπος που η συγγραφέας δίνει τις περιγραφές του χώρου που περιβάλλει το σπίτι, ο περίπατος του Ορλάντο προς τη βαλανιδιά, η θέα προς όλες τις κομητείες, τα φώτα, η φύση, τα πάντα μοιάζουν με περίληψη του κόσμου όλου και σε όλες τις εποχές. Και μέσα σ’ αυτή την περίληψη, στο σπίτι, στο δωμάτιο, καθισμένος σ’ ένα τραπέζι ένας άντρας γράφει. Είναι ο Σαίξπηρ, έτσι όπως τον έχει περιγράψει η Γουλφ σε ένα διήγημά της. «Πες μου όσα ξέρεις γι’ αυτόν τον απέραντο κόσμο» θα ήθελε να του πει αλλά δεν τόλμησε.
Μπορεί η Γουλφ να λέει ότι έγραψε το Ορλάντο για να διασκεδάσει, για να σατιρίσει, για να κοροϊδέψει ακόμα και τον εαυτό της, είναι ολοφάνερο όμως ότι το έγραψε για να χτυπήσει την προκατάληψη που υπέστη ως γυναίκα και ως συγγραφέας.
Όταν η βιογράφος αισθάνεται πως πρέπει να αναφερθεί και στην ερωτική ζωή της Ορλάντο, αφού ο έρωτας για τη γυναίκα είναι ό,τι η δράση για τον άντρα –και εδώ η Γουλφ έχει κατά νου τον λόρδο Μπάιρον που έγραφε στον Δον Ζουάν ότι «Ο έρωτας είναι για τον άντρα κάτι το ξέχωρο / Για τη γυναίκα ολόκληρη η ύπαρξή της»– η συγγραφέας θα ρωτήσει: ποιος έρωτας; Αυτός που τον ορίζουν οι άντρες; Κι αν η γυναίκα δεν ερωτεύεται ούτε σκοτώνει αλλά μόνο σκέφτεται; Αυτή η τριπλή υπόθεση μοιάζει να αφορά προσωπικά τη Γουλφ, που δεν είναι ούτε άντρας ούτε γυναίκα αλλά η Γουλφ συγγραφέας που επιθυμεί διακαώς την απελευθέρωσή της. Που θέλει να μιλήσει αλλά έχει αναστολές και δεν μπορεί να γράφει «αυτά που θέλει να γράψει». Οι λευκές σελίδες στα γραπτά της υποδηλώνουν ότι δεν μπορεί να πει το ανείπωτο. Τα κενά δείχνουν τη «λεηλατημένη γλώσσα» της, γιατί ο γυναικείος λόγος βρίσκεται σε αποκλεισμό από τους φιλολογικούς κύκλους. Η Ορλάντο διαμαρτύρεται ακόμα γιατί η γυναίκα δεν μπορεί να έχει περιουσία, εκτός εάν έχει σύζυγο, γιατί είναι αποκλεισμένη στον έρωτα ως γυναίκα και κακοποιημένη ως άντρας. Το χάος ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα είναι πολύ μεγάλο και τα ρούχα είναι απλώς η επιφάνεια αυτής της διαφοράς.
Η Γουλφ καταγράφει με ειρωνεία το ιστορικό παρελθόν της γενιάς της. Κουβαλάει στις πλάτες της τη βαριά κληρονομιά της. Όταν ρωτάει: «Τι είμαι λοιπόν; Μήπως είμαι το Παράσημο της Περικνημίδας; Οι λεοπαρδάλεις; Οι πρόγονοί μου; Είμαι περήφανη γι’ αυτούς. Βεβαίως! Άπληστη, φιλήδονη, ακόλαστη, είμαι εγώ όλα αυτά; Δεν με ενδιαφέρει στο ελάχιστο αν είμαι όλα αυτά. Είμαι ειλικρινής; Έτσι πιστεύω. Είμαι γενναιόδωρη; Ναι, αλλά δεν μετράει». Κι εδώ, θυμίζει βέβαια τον Ρεμπό που έλεγε πως «η γενιά μου δεν εξεγέρθηκε παρά μόνο για να λεηλατήσει» και αυτό μετράει.
Εν τέλει, μπορεί η Γουλφ να λέει ότι έγραψε το Ορλάντο για να διασκεδάσει, για να σατιρίσει, για να κοροϊδέψει ακόμα και τον εαυτό της, είναι ολοφάνερο όμως ότι το έγραψε για να χτυπήσει την προκατάληψη που υπέστη ως γυναίκα και ως συγγραφέας.
Το κομψό βιβλίο της σειράς Aldina, με το υπαινικτικό εξώφυλλο, την ενημερωτική εισαγωγή, τα επίμετρα και την ευπρεπή μεταφορά της Αγγλικής στην Ελληνική, καθιστά την ανάγνωση απόλαυση.
Ορλάντο
Μια βιογραφία
Virginia Woolf
Μετάφραση: Αργυρώ Μαντόγλου
Gutenberg
517 σελ.
ISBN 978-960-01-1902-2
Τιμή: €20,00
