Mathias Énard: «Πυξίδα»
Στη σελίδα 27 του βιβλίου Πυξίδα του Ματιάς Ενάρ (Νιόρ, 1972) γίνεται αναφορά στο ποιητικό βιβλίο Δούναβις του Κλαούντιο Μάγκρις, στο οποίο ο Ιταλός συγγραφέας, πιο συγκεκριμένα Τριεστίνος, ειδικός στην Αυστρία και τον πολιτισμό της, μιλάει για τον ποταμό που διασχίζει την ανατολική Ευρώπη και χύνεται στη Μαύρη Θάλασσα. Μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε πως η Πυξίδα, που δεν είναι δοκίμιο αλλά χαρακτηρίζεται μυθιστόρημα, ως ιδέα στηρίζεται στον Δούναβι. Ο Ενάρ όμως δεν ενδιαφέρεται για την Ευρώπη και τις βαλκανικές χώρες που διασχίζει ο τραγουδισμένος ποταμός, αλλά για την Ανατολή από την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Τεχεράνη. Για να μπορέσει να γράψει το βιβλίο του, επινοεί έναν κεντρικό ήρωα, τον μουσικολόγο Φραντς Ρίττερ, ο οποίος αφηγείται μικρές ιστορίες, στοχάζεται, αναπολεί, νοσταλγεί και περιγράφει τη ζωή, τα ήθη, τον πολιτισμό της συγκεκριμένης Ανατολής που τον έχει σαγηνεύσει. Για να επιτύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και να δημιουργήσει ένα ιδιαίτερο μυθοπλαστικό σύμπαν, επινοεί και έναν γυναικείο χαρακτήρα, τη Σάρα, η οποία συνοδεύει τον ήρωα στα ταξίδια του και τον κάνει να βιώνει τις νοητικές και ψυχικές πτυχές του έρωτα.
Ο Φραντς, η Σάρα κι οι φίλοι τους, όλοι λάτρεις της Ανατολής, έχουν κοινά βιώματα στη Δαμασκό, στο Χαλέπι, στην Τεχεράνη. Η Συρία, η σημερινή Συρία του εμφυλίου πολέμου, των βομβαρδισμών και των ερειπίων, απασχολεί έντονα τον συγγραφέα, ο οποίος από κάποιον Γάλλο κριτικό έχει χαρακτηριστεί ως ο νέος Μπαλζάκ.
Από την αρχή ο αναγνώστης βυθίζεται σε έναν παράξενο κόσμο με ταξίδια σε πόλεις της Ανατολής, μα και σε μουσική και μουσικούς, σε ποίηση και ποιητές, σε συγγραφείς και έργα. Πρώτος ανοίγει τον χορό ο Πέρσης ποιητής Ομάρ Καγιάμ και ακολουθούν ο Προυστ και ο Φραντς Κάφκα της Πράγας, «Γερμανός, Εβραίος, και Τσέχος ταυτόχρονα, δίχως να είναι τίποτα απ’ όλ’ αυτά...». Ο Φραντς, η Σάρα κι οι φίλοι τους, όλοι λάτρεις της Ανατολής, έχουν κοινά βιώματα στη Δαμασκό, στο Χαλέπι, στην Τεχεράνη. Η Συρία, η σημερινή Συρία του εμφυλίου πολέμου, των βομβαρδισμών και των ερειπίων, απασχολεί έντονα τον συγγραφέα, ο οποίος από κάποιον Γάλλο κριτικό έχει χαρακτηριστεί ως ο νέος Μπαλζάκ. Εξαρχής, βάζει τον ήρωά του να βασανίζεται από τις αιματηρές ειδήσεις που βλέπει στην τηλεόραση, κλεισμένος στο άνετο και ήσυχο διαμέρισμά του στη Βιέννη, από όσα οδυνηρά και απάνθρωπα γίνονται στον κόσμο.
Τα ονόματα και τα έργα που μνημονεύονται είναι αναρίθμητα, ωστόσο δεν κουράζουν, καθώς η ποιητική γραφή του Ενάρ τα τοποθετεί με μαεστρία σε φράσεις που μαγεύουν. Ο Λιστ, ο Χάινριχ Χάινε, ο Βίκτορ Ουγκό, μαζί με το Ταλμούδ, τον Μπερλιόζ και τον Σούμπερτ. Ακολουθούν ο Μπραμς, ο Σούμαν, ο Σοπέν, ο Μότσαρτ. Ο αφηγητής που αρχίζει την εξιστόρησή του με τη φράση «Είμαστε δυο εραστές του οπίου, ο καθένας στο σύννεφό του...», μιλώντας για την επίδραση των ουσιών στη σκέψη του ανθρώπου, γράφει: «Η ζωή είναι μια συμφωνία του Μάλερ, δεν γυρίζει ποτέ πίσω, δεν υπαναχωρεί. Μέσα σ’ αυτήν την αίσθηση του χρόνου που είναι ο ορισμός της μελαγχολίας, που είναι η συνείδηση της θνητότητας, δεν υπάρχει καταφύγιο εκτός από το όπιο και τη λήθη...».
Στο βιβλίο, που είναι ένα ψηφιδωτό από πολιτιστικές αναφορές και ιστορικές καταγραφές της Ευρώπης και της Ανατολής (π.χ. γίνεται μνεία στην πολιορκία της Βιέννης από τους Οθωμανούς Τούρκους, στην πτώση του καθεστώτος του Σάχη στο Ιράν και στην κατοχή σήμερα μεγάλου τμήματος του Ιράκ και της Συρίας από το Ισλαμικό Κράτος), τα ονόματα που παρελαύνουν από τις σελίδες του είναι αναρίθμητα. Ο Φραντς και η Σάρα ανταλλάσσουν επιστολές, όπου εκφράζουν τις απόψεις και τα συναισθήματά τους – «Η ζωή είναι ένας μακρύς στοχασμός επάνω στον θάνατο». Τελικά, η Πυξίδα είναι μια ελεγεία για τη ζωή...
Πυξίδα
Mathias Énard
Μετάφραση: Σοφία Διονυσοπούλου,
Στερέωμα
470 σελ.
ISBN 978-960-8061-47-7
Τιμή: €22,00
