Franz Hessel: «Απόκρυφο Βερολίνο»
«Ποτέ πια δεν μπορούμε να ανακτήσουμε τα λησμονημένα. Και ίσως να είναι καλύτερα έτσι. Το σοκ της επανεύρεσης θα ήταν καταστροφικό, που θα ήμασταν αναγκασμένοι να πάψουμε αμέσως να κατανοούμε τη νοσταλγία μας» γράφει ο Walter Benjamin στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο Τα παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το Χίλια Εννιακόσια ανατρέχοντας, όπως υποδηλώνει ο τίτλος, στις αναμνήσεις του από το Βερολίνο του 1900. Ο Benjamin υπήρξε φίλος του Franz Hessel, είχαν συνεργαστεί στη μετάφραση του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Proust, ενώ, αναφερόμενος στο έργο του Hessel, εξέφραζε το θαυμασμό του: «Στο στόμα του οι λέξεις μετατρέπονται σε μαγνήτες που έλκουν λέξεις».
Ο Franz Hessel υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς συγγραφείς του Μεσοπολέμου. Ασχολήθηκε ακόμη ενεργά με τη μετάφραση και συνεργάστηκε με τις εκδόσεις Rowohlt για μια εικοσαετία περίπου (1920-1938) ως μεταφραστής (μεταξύ άλλων του Balzac και των απομνημονευμάτων του Casanova) και ως αναγνώστης χειρογράφων. Κατείχε μια σημαντική θέση στα γερμανικά γράμματα έως την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ξεχάστηκε εντελώς στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες και μόνο η μποέμικη ζωή του και οι ερωτικές του περιπέτειες θύμιζαν το ένδοξο παρελθόν του. Στην επικαιρότητα επανήλθε τη δεκαετία του ’60, με αφορμή την ταινία του Francois Truffaut Ζιλ και Τζιμ, μια και η ζωή του Hessel αποτέλεσε την έμπνευσή της.
Το βιβλίο αποτελείται από 13 κεφάλαια, με το καθένα από αυτά να περιλαμβάνει στιγμές ενός εικοσιτετραώρου στο Βερολίνο. Σε μια πόλη που οδηγείται μοιραία στις ναζιστικές δαγκάνες του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, με την οικονομία να πνέει τα λοίσθια, τη φτώχεια και το φόβο να κάνουν όλο και πιο θαρρετά την εμφάνισή τους.
Σχετικά άγνωστος στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, ο Franz Hessel συστήνεται με το ολιγοσέλιδο μα ιδιαίτερα ενδιαφέρον Απόκρυφο Βερολίνο που πρωτοεκδόθηκε το 1927. Το βιβλίο αποτελείται από 13 κεφάλαια, με το καθένα από αυτά να περιλαμβάνει στιγμές ενός εικοσιτετραώρου στο Βερολίνο. Σε μια πόλη που οδηγείται μοιραία στις ναζιστικές δαγκάνες του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, με την οικονομία να πνέει τα λοίσθια, τη φτώχεια και το φόβο να κάνουν όλο και πιο θαρρετά την εμφάνισή τους. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα που ακολουθεί: «Συναναστρέφεται έναν κύκλο ανθρώπων που ανήκουν σε μια άλλη πραγματικότητα. Πριν από τον πόλεμο ήταν αθεράπευτα αιθεροβάμονες. Διέμεναν σε ατελιέ του Μονάχου και του Παρισιού, ζωγράφιζαν, έγραφαν ποίηση και φιλοσοφούσαν. Τώρα αναγκάστηκαν να “προσαρμοστούν”, για να χρησιμοποιήσω μια ωραία λέξη. Ελάχιστοι απ’ αυτούς έπιασαν κανονική δουλειά, οι περισσότεροι, και μάλιστα οι πιο συμπαθητικοί, τη βγάζουν με δουλειές του ποδαριού. Το βράδυ συναντιούνται στις τρύπες τους και, πότε μελαγχολικοί, πότε ευδιάθετοι, συνεχίζουν να υφαίνουν όλοι μαζί τα όνειρα της νιότης τους». Παρ’ όλη τη μελαγχολική και ζοφερή πραγματικότητα, οι ήρωες προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανή τη φλόγα των ονείρων τους, με το φλερτ, τον έρωτα και το χορό σε νυχτερινά κέντρα. Η κίνηση εντός του κειμένου είναι συνεχής και η εναλλαγή εικόνων διαρκής, με τον Hessel ξεναγό στο Βερολίνο της δεκαετίας του ’20, που λίγα χρόνια αργότερα δεν θα θυμίζει τίποτα από το παρελθόν, έρμαιο και αυτό των καταστροφικών βομβαρδισμών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι ήρωες που περιστρέφονται γύρω από την πλοκή είναι αρκετοί, τρεις είναι όμως αυτοί που θα βάλουν τη σπίθα για την έναρξη της αφήγησης. Η Καρόλα, μια παντρεμένη γυναίκα με παιδί που επιδιώκει να αποδράσει από την οικογενειακή ρουτίνα με τον νεαρό ευγενή Βέντελιν και φίλο του άντρα της Κλέμενς Κέστνερ. Ο κύριος πρωταγωνιστής όμως είναι η πόλη του Βερολίνου και η καθημερινότητα της τη δεκαετία του ’20. Ενός Βερολίνου μυστικού, απόκρυφου, όπως μαρτυρά ο τίτλος, κρυμμένου, για το οποίο ο Hessel αποτέλεσε τον καλύτερο λογοτεχνικό ξεναγό. Ο συγγραφέας οδηγεί τον αναγνώστη στους δρόμους της πόλης, στις τοξωτές γέφυρες και στα απόκρυφα καμπαρέ όπου οι ορχήστρες παίζουν βαλς και πόλκα. Και εδώ έγκειται η αξία του βιβλίου του Hessel. Με τον περιεκτικό του λόγο και την αμεσότητα του κειμένου, εκδηλώνει σε υπερθετικό βαθμό την αγάπη του για την πόλη του Βερολίνου και καταφέρνει να αγγίξει τον αναγνώστη.
Απόκρυφο Βερολίνο
Franz Hessel
Μετάφραση: Απόστολος Στραγαλινός
Κριτική
160 σελ.
ISBN 978-960-586-108-7
Τιμή: €12,00
