Ιβ Μακίς: «Το κουτί των αναμνήσεων»
Ένα αφηγηματικό πιγκ πογκ αρχίζει ανάμεσα στη γιαγιά Μαριάμ, το 1915, στην Τουρκία, η οποία χτυπάει την πρώτη μπαλιά, και στην εγγονή Κατερίνα, το 1985, στην Αγγλία, που ανταποδίδει. Σαν να λέμε πως η Ιβ Μακίς, που είναι Αγγλίδα κυπριακής καταγωγής, καταγράφει την ιστορία της οικογένειας στο δικό της κουτί της Πανδώρας, Το κουτί των αναμνήσεων, και αυτό είναι το τέταρτο βιβλίο της. Το πιγκ πογκ θα ολοκληρωθεί σε τριάντα εννέα κεφάλαια, με κάθε ένα να παίρνει τον τίτλο του είτε από τη μία είτε από την άλλη παίκτρια, με μικρή παραλλαγή και παρεμβολή άλλου προσώπου, όπως του Γκαμπριέλ στο 18ο κεφάλαιο, που είναι και ο πρώτος και ο μόνος άντρας-τίτλος.
Φυσικά, εύκολα ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως πρόκειται για μια μοιρασμένη στα δύο αυτοβιογραφία που παίρνει τη μορφή μυθιστορήματος και το οποίο, λόγω της δομής του, πηγαινοέρχεται στον χρόνο –τότε (1915) και τώρα (1985)– για να δούμε τις ρίζες και τους καρπούς του γενεαλογικού δέντρου της.
Και επειδή κάποια αφορμή πρέπει να έχει κανείς για να δώσει τον δυναμικό εκείνο κλότσο στο κουβάρι την αναμνήσεων και να αρχίσει να εκτυλίσσεται η ιστορία, η Κατερίνα, που σήμερα είναι δημοσιογράφος, άρα την ενδιαφέρει η έρευνα και η αλήθεια, σαν να λέμε πως το «γνώθι σαυτόν» καθορίζει τα κίνητρά της, δράττεται από την εμμονή της γιαγιάς Μαριάμ να μη θέλει να μιλήσει για τη ζωή της. Αυτό από μόνο του είναι στοιχείο, ωστόσο, που εξάπτει την περιέργεια της Κατερίνας, έχει όμως ο καιρός γυρίσματα και όταν η Μαριάμ θα κλείσει τα μάτια στον μάταιο κόσμο τούτο, όλα όσα δεν μπόρεσε να πει με το ίδιο της το στόμα θα τα πει με το χέρι της, που κατέγραφε κάθε δυνατή συγκίνηση που άγγιξε το πνεύμα και τη ζωή της γενικώς.
Ονόματα παράξενα, ζωές που βρίσκονται εν αγνοία τους σε συνάφεια, ιστορία που επαναλαμβάνεται αλλά και επουλώνει, και μια ζωή που δεν παύει να ξαφνιάζει και να διαιωνίζει το θαύμα.
Σ’ ένα κουτί, λοιπόν, καλά φυλαγμένα βρίσκονται τα λόγια της, αποτυπωμένα στη μητρική της γλώσσα, την αρμενική. Εκεί, σ’ αυτό το κουτί, γεμάτο από αρώματα των μπαχαρικών που της κληροδότησε, βρίσκεται και ένα ημερολόγιο και μερικές επιστολές. Η Κατερίνα κρατάει στα χέρια της αυτό που πάντα επιθυμούσε, αλλά σαν επτασφράγιστο μυστικό. Γραμμένο σε μια γλώσσα άγνωστη, θα πρέπει να νιώθει σαν τον Έβανς μπροστά στη Γραμμική Γραφή Β’. Τελικά βρήκε τους δικούς της Βέντρις και Τσάντγουικ στο πρόσωπο του νεαρού Αρμένιου, του Αρά, που ζει στην Κύπρο, που θα αποκρυπτογραφήσει τα γραπτά και θα αποκαλύψει την ιστορία της γιαγιάς Μαριάμ, στην οποία θα αναγνωρίσει την ιστορία του δικού του λαού και του δικού του παππού, που επίσης δεν ήθελε να μιλάει για τη ζωή του. Γιατί και η γιαγιά της Κατερίνας και ο παππούς του Αρά ήταν υπερήφανοι και δεν ήθελαν να νιώθουν τον οίκτο εκείνων που θα άκουγαν την ιστορία τους ή δεν άντεχαν να σκαλίσουν αφηγούμενοι τα φριχτά που έζησαν.
Και εκεί, με την αποκρυπτογράφηση-μετάφραση του Αρά, αρχίζει μια δραματική ιστορία, μια ακόμα επανάληψη της μικρής ανθρώπινης οδύσσειας, της οποίας οι ήρωες δεν είναι οι μυθικοί του Ομήρου, αλλά οι απλοί άνθρωποι που υφίστανται τα καπρίτσια και τις ανατροπές που επιφέρει ο χείμαρρος της ιστορίας στη ζωή. Η αφήγηση είναι συγκλονιστική, συναρπαστική και παραστατική. Το μυαλό και η καρδιά της γιαγιάς έχουν καταγράψει στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή τους σκηνές βίας και φρίκης. Η γιαγιά, νέο κορίτσι έχασε την πρώτη αγάπη της, πλήγμα ανεπούλωτο, τον αγαπημένο της αδελφό, άλλα αγαπημένα πρόσωπα, που θα είχε παρηγοριά και ελπίδα, είδε φονικά, έζησε ξεριζωμούς. Επέζησε γεμάτη απώλειες.
Η αφήγηση της Κατερίνας, που παρεμβαίνει στην αφήγηση της γιαγιάς, δημιουργεί ρήγματα στο πικρό παρελθόν, από όπου θα ξεπροβάλει η ομορφιά της φύσης για να μας υπενθυμίσει πως ό,τι έγινε δεν διαγράφεται, αλλά η ζωή συνεχίζεται και, παρ’ όλες τις ανατροπές της, είναι πάντα ωραία, σαν εκείνο το ολόγιομο πορτοκαλί φεγγάρι στην παραλία, ενώ «τα κύματα σκάνε στην ακτή» της Κύπρου της θαλασσοφίλητης, όπως είπε και ο ποιητής. Και αυτό το πλαίσιο, εμπλουτισμένο από ένα οσφρητικό χαρμάνι, συναποτελούμενο από ψητό κρέας, ευωδιά από αγιόκλημα και το άρωμα του Αρά, θέλει να το κλείσει σ’ ένα «μπουκαλάκι», όπως η γιαγιά στο «κουτί», και να το πάρει μαζί της στην Αγγλία.
Η ζωή, σαν τον χρόνο που παίζει ζάρια, προχωρεί αλλάζοντας και ξαφνιάζοντας αυτούς που έχουν μείνει πιστοί στα παλιά. Και εκεί που όλα έχουν χαθεί, κάτι ανασύρεται από τη σκιά και το χάος του χαμένου σκοτεινού παρελθόντος. Είναι ο θείος Γκαμπριέλ, που δεν σκοτώθηκε τότε μπροστά στα μάτια της γιαγιάς, αλλά σώθηκε από μια Τουρκάλα, όπως και εκείνη υιοθετήθηκε από μια Αμερικανίδα. Και σήμερα, εκείνη μέσα από το ημερολόγιό της και ο Γκαμπριέλ μέσα από τη φυσική του παρουσία έρχονται στο παρόν για να συνδέσουν τους προγόνους με τους απογόνους και να προχωρήσουν το υφαντό της οικογένειας.
Ονόματα παράξενα, ζωές που βρίσκονται εν αγνοία τους σε συνάφεια, ιστορία που επαναλαμβάνεται αλλά και επουλώνει, και μια ζωή που δεν παύει να ξαφνιάζει και να διαιωνίζει το θαύμα. Η Κατερίνα, που έχει πιάσει ήδη το νήμα της αφήγησης, έχει αφήσει τη δική της κληρονομιά στην οικογένεια. Τα κουτιά με τα καινούρια μπαχαρικά, μυριστικά για τα νεότερα μέλη της οικογένειας, είναι και αυτά έτοιμα.
Το βιβλίο της Ιβ Μακίς είναι συναρπαστικό για το περιεχόμενό του, την πλοκή, την ευρηματικότητά του και την άνετη αφήγηση, η οποία όμως στα ελληνικά μας οφείλεται και στον μεταφραστή Αναστάσιο Αργυρίου.
Το κουτί των αναμνήσεων
Ιβ Μακίς
μετάφραση: Αναστάσιος Αργυρίου
Ψυχογιός
312 σελ.
Τιμή € 15,50
