Erri De Luca: «Το βάρος της πεταλούδας»
Το μικρό, ευσύνοπτο, ενδιαφέρον, παράξενο και συναρπαστικό βιβλίο του Erri De Luca αποτελείται από δύο κείμενα. Το εκτενέστερο, «Το βάρος της πεταλούδας», και το ευσύνοπτο, «Επίσκεψη σ’ ένα δέντρο». Αυτό που κυρίως συναρπάζει είναι η ιδέα της επιλογής των ηρώων· ο κυνηγός και ο βασιλιάς αγριόγιδος.
Στο πρώτο, ο άντρας κυνηγάει στα βουνά αγριόγιδα. Απέναντί του έχει τον βασιλιά των αγριόγιδων, που χρόνια τον κυνηγάει και που ο συγγραφέας καταφέρνει, τεχνηέντως, να βάλει και τους δύο στη θέση του θύτη αλλά και του θύματος. Ο βασιλιάς των αγριόγιδων και τα δικαιώματά του επί της αγέλης, από τη μια, ο άντρας και η μοναξιά του, από την άλλη, βίοι παράλληλοι, καθένας βασιλιάς στο είδος του και οι δύο στο τέλος της ζωής τους, ώριμοι και σοφοί και γεμάτοι από μνήμη και εμπειρίες. Ο βασιλιάς, όπως και όλα τα ζώα, ξέρουν την ώρα του θανάτου τους. Ποτέ πριν δεν σκέφτονται τον χρόνο. Μόνο οι άνθρωποι τον σκέφτονται.
Ο συγγραφέας μάς δίνει πληροφορίες πάνω στο πώς επιβάλλεται στον αντίπαλο και στην ομάδα ο βασιλιάς, κάνοντας μια αρκετά καλή εισαγωγή πάνω στην κοινωνία και νοοτροπία των αγριόγιδων. Ο ήρωας μοιάζει να είναι και ο ίδιος ένα αγριόγιδο. Πρόκειται για άντρα που έζησε «ανάμεσα σε επαναστάτες», που «ξεστράτισε ολότελα», που κυνηγάει λαθραία, που είναι υπερήφανος και δρα μόνος, που ξέρει το βουνό καλύτερα από τους ορειβάτες. «Γι’ αυτόν η αναρρίχηση ήταν μια τεχνική στην υπηρεσία του κυνηγού». Ένας ζωοκλέφτης, που σκαρφαλώνει χωρίς σχοινιά, παράνομος θηρευτής που κυνηγά αγριόγιδα για το δέρμα αλλά και για το κρέας τους.
Ένα σπαρακτικό, έντονα βιωματικό, ποιητικό, αν και πεζό, κείμενο στο οποίο ο συγγραφέας δίνει στοιχεία του δικού του κώδικα γραφής, ζωής, τιμής, ουσίας. Πλάθει τον ήρωα σκληρό και ανελέητο πρώτα με τον εαυτό του.
Μήνα Νοέμβρη «ο αέρας [...] προδίδει τον άνθρωπο σ’ όλο το βουνό», γιατί «τον Νοέμβρη οι αισθήσεις» των αγριόγιδων είναι «στο ζενίθ». Ο κυνηγός, όμως, υπακούει σ’ έναν ηθικό κώδικα που επιβάλλει να σέβεται ορισμένα πράγματα. Για παράδειγμα, δεν σκοτώνει τη μοναδική αρκούδα στο βουνό. Διασταυρώνεται μαζί της, ανταλλάσσουν βλέμματα, δεν την πειράζει, δεν τον πειράζει. Όταν τη βρίσκει νεκρή από γεράματα, τη θάβει. Δεν σκοτώνει θηλυκό. Μια φορά το έκανε και αισθάνεται μεγάλες τύψεις. Όταν ο αητός, εκείνο «το αξιοθαύμαστο πλάσμα», κατεβαίνει για να αρπάξει τον μικρό του αγριόγιδου, τον αφήνει να ξαναπάρει ύψος. Σέβεται το υπερήφανο ζώο με τα δυνατά πόδια που κυνηγάει ψηλά, κατεβάζει το θύμα στα χαμηλά, «ανοίγει διάπλατα με τα πόδια του το στήθος του αγριόγιδου και το ξεσκίζει για να του φάει την καρδιά».
Ο κυνηγός μας είναι καλλιτεχνική φύση κατά βάθος. Αγαπά και σέβεται το βουνό και τα μυστικά του, τα πλάσματά του. Η φυσαρμόνικά του «πνίγει τη φωνή της καταιγίδας». Στο μπαστούνι κερασιάς σμιλεύει κεφάλια ζώων. Ο ξύλινος κούκος τού ακούγεται σαν «τη φωνή του Μάη» και μοιάζει με «σαστισμένη φωνή προφήτη». Κι ακόμα είναι στοχαστικός και συναισθηματικός: «καμιά γεωμετρία δεν έχει ανακαλύψει τον τύπο του αυγού», «η τέλεια μορφή της ζωής δεν μπαίνει σε καλούπι», «ο άνθρωπος πάνω στο βουνό είναι μια συλλαβή στο λεξικό», «στην ηλικία του οι απόντες είναι πιο πολλοί από τους εναπομείναντες», «ανάμεσα στα βήματα στην ανηφοριά ξεμυτίζει η σκέψη», «χωρίς αυτόν η καλύβα θα γκρεμιζόταν από μελαγχολία». Δεν ξεχνά τα απελπισμένα μάτια του αγριοκάτσικου που του σκότωσε τη μάνα. Ο «άνθρωπος είναι αυτό που έχει διαπράξει», «αν λησμονήσει είναι ένα αναποδογυρισμένο ποτήρι, άδειο, κλειστό». Κι αυτός, διαρκώς, θυμάται τα ζώα που σκότωσε, τα φαντάσματα – πατήματα πάνω στο χιόνι, τα νερά, τις σπηλιές, τον αέρα, τα ξύλα, τα δέντρα, τα αρώματα της φύσης.
Ένα σπαρακτικό, έντονα βιωματικό, ποιητικό, αν και πεζό, κείμενο στο οποίο ο συγγραφέας δίνει στοιχεία του δικού του κώδικα γραφής, ζωής, τιμής, ουσίας. Πλάθει τον ήρωα σκληρό και ανελέητο πρώτα με τον εαυτό του. Ξεσκίζει την κοιλιά όχι για να μας δείξει τα εντόσθια του αγριόγιδου, αλλά τα δικά του καταματωμένα σωθικά. Είναι ο ίδιος ένα αγριόγιδο, ένας άνθρωπος έξω από την κοινωνία των ανθρώπων. Συνεννοείται πιο καλά με τα ζώα, με τα βλέμματά τους, με τις οσμές τους, παρά με τους ανθρώπους. Αλλάζοντας τους όρους και βάζοντας στη θέση του άγριου κυνηγού τον Χρόνο-κυνηγό, τότε βλέπουμε πως η αλληγορία αποτυπώνει εξπρεσιονιστικά, βίαια, ανατριχιαστικά το συναίσθημα ενός ανθρώπου μοναχικού, θηρίου που διώκει και διώκεται, που αποφεύγει τον άνθρωπο επειδή δεν τον αντέχει και δεν τον εμπιστεύεται. Κι επειδή η ώρα των απολογισμών έχει φτάσει, έχει φτάσει και η ώρα της τελικής αναμέτρησης. Στη μύτη του γέρου βασιλιά αγριόγιδου έχει σταθεί μια πεταλούδα, σήμα έναρξης ενός αγώνα που θα αναδείξει τον τελικό νικητή του βουνού. Ο άντρας είναι ξαπλωμένος πιο κάτω, με το όπλο στο πλάι του. Ο άντρας, πριν από χρόνια, σκότωσε τη μάνα του βασιλιά. Από ψηλά «μαύρες φτερούγες χωρίς ένα κρώξιμο είχαν κατέβει για να παρακολουθήσουν τη μονομαχία». Ο βασιλιάς κάνει θόρυβο για να τον δει ο άντρας. Θέλει τίμια και γενναία αναμέτρηση και την επιβάλλει. Κι ενώ μπορεί να τον ξεσκίσει, δεν το κάνει. Προπάντων η υπερηφάνεια. Το ζώο αποδεικνύεται ανώτερο από τον άνθρωπο. Ο άντρας θα σκοτώσει τον βασιλιά αλλά ταπεινωμένος, θα ορκιστεί πως δεν θα ξανασκοτώσει ζώο και δεν θα αφήσει το θύμα του βορά στα φτερωτά. Θα το πάρει στην πλάτη και θα πάει να το θάψει. Στη διαδρομή θα γραφτεί ο δραματικός επίλογος μιας σχέσης δυναμικής, που κράτησε περίπου είκοσι χρόνια.
Το δεύτερο κείμενο, με τον τίτλο «Επίσκεψη σ’ ένα δέντρο», είναι ένα μικρό συμπληρωματικό αφήγημα, το οποίο λειτουργεί ως αποφόρτιση μετά την ένταση του προηγούμενου. Ωστόσο και αυτό το μικρό, ούτε έντεκα σελίδων, κείμενο είναι ένα λυρικό αριστούργημα που υπαγορεύει την αγάπη, τον σεβασμό, την αναγνώριση της ομορφιάς, τη δύναμη της φύσης και την υπέρτατη αξία της. Ένα δέντρο μπορεί να είναι ήρωας, «καβαλικεύω ένα κλαδί... Το αγκαλιάζω και το ευχαριστώ που αντέχει».
Από τα συμφραζόμενα των δύο κειμένων αποδεικνύεται πως ο συγγραφέας έχει βρει την πρωτεΐνη της γραφής του. Είναι η μοναξιά. Αυτής της βιωμένης μοναξιάς καρπός είναι το βιβλίο. Θα ήταν πολύ λίγο ή κοινότοπο να πούμε πως το θέμα είναι οικολογικό. Το σωστότερο είναι να πούμε πως το βιβλίο δείχνει τις σωστές αναλογίες φύσης και ανθρώπου: «Ο άνθρωπος πάνω στο βουνό είναι μια συλλαβή στο λεξικό», είπε, και το «βάρος μιας πεταλούδας» μπορεί να διευκολύνει τον θάνατο ενός βασιλιά. Το βιβλίο είναι ένα ρέκβιεμ για τη φύση και τα πλάσματά της, για το μέλλον που κινδυνεύει από ένα παρόν που δεν θα μπορέσει να τηρήσει τις υποσχέσεις του προς τη Φύση που ήταν εκεί πριν από μας και δεν ξέρουμε αν θα εξακολουθήσει να είναι.
Το βάρος της πεταλούδας
Erri De Luca
μετάφραση: Άννα Παπασταύρου
Κέλευθος
116 σελ.
Τιμή € 8,00
