Το παζλ είναι ένα παιχνίδι του μυαλού. Το γνωρίζουμε σαν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, το οποίο συνίσταται στην αποκατάσταση μιας εικόνας που έχει χωριστεί, κοπεί σε πολλά μικρά κομμάτια ακανόνιστου σχήματος. Τα μικρά αυτά κομμάτια θα πρέπει να επανενωθούν για να επανέλθει η εικόνα στην αρχική της μορφή. Σε μία δεύτερη έννοια, το παζλ παραπέμπει σε κάτι το δύσκολα εξηγήσιμο, το οποίο προσπαθούμε να κατανοήσουμε, συσχετίζοντας διάφορα γεγονότα και συμβάντα που εμφανίζονται ως ανεξάρτητα μεταξύ τους.

Εάν έχετε κουραστεί από το παζλ ως επιτραπέζιο παιχνίδι ή αν δεν σας είναι ιδιαίτερα ευχάριστο, αλλά σας αρέσουν τα παιχνίδια του μυαλού, μπορείτε να διαβάσετε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που αποτελεί με τη σειρά του ένα παζλ άλλου είδους, μία διανοητική πρόκληση μέσω της επίλυσης ενός αινίγματος. Πέρα όμως από διανοητική πρόκληση, το αστυνομικό μυθιστόρημα μας παρουσιάζει μικρογραφημένα τη ζωή της κοινωνίας, ζωή εγγεγραμμένη μέσα σε καθορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς και λειτουργίας. Εντούτοις, στρέφεται κυρίως σ’ εκείνο το κομμάτι της που δεν μπορεί να ορθολογικοποιηθεί, με αποτέλεσμα να την αποδυναμώνει και να την υπονομεύει διαρκώς. Μας αποκαλύπτει συνεπώς τον θηριώδη κόσμο του ανθρώπου μέχρι αυτός να μεταμορφωθεί εκ νέου σε ανθρώπινο και να επέλθουν εκείνες οι ισορροπίες που εξανθρωπίζουν και πάλι τα μέλη του. «Μια αστυνομική ιστορία», όπως λέει ο Ρέιμοντ Τσάντλερ, «είναι μια τραγωδία με καλό τέλος».

Με αυτή την έννοια, η αστυνομική λογοτεχνία ή «λογοτεχνία της παράβασης», για να δανειστούμε τον όρο του Γιάννη Ράγκου, είναι ένα ιδιαίτερο είδος λογοτεχνικής αφήγησης, που ασχολείται με τις παραβάσεις. Κάθε παράβαση, ως πηγή αταξίας, εμφανίζεται σαν μία ρήξη στην τάξη, στους θεσμοθετημένους κανόνες της ομαλής λειτουργίας της κοινωνίας, ως ανατροπή των ρυθμίσεών της. Και τότε, βεβαίως, λόγω της εισβολής της αταξίας, της διαταραχής της προκαθορισμένης μορφοποίησής της, επέρχεται η κρίση, η αστάθεια, η ύβρις. Να τονίσουμε, εδώ, ότι η εξάλειψη της παράβασης, της αταξίας, του παραλογισμού είναι ανέφικτη σε οποιοδήποτε ορθολογικοποιητικό κοινωνικό σχήμα. Τα παραπάνω στοιχεία διατηρούν επίμονα την παρουσία τους, καθώς σχηματίζουν ένα σύνολο σχεδόν αξεδιάλυτο με την τάξη και τη λογική.

Πέρα όμως από διανοητική πρόκληση, το αστυνομικό μυθιστόρημα μας παρουσιάζει μικρογραφημένα τη ζωή της κοινωνίας, ζωή εγγεγραμμένη μέσα σε καθορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς και λειτουργίας. Εντούτοις, στρέφεται κυρίως σ’ εκείνο το κομμάτι της που δεν μπορεί να ορθολογικοποιηθεί, με αποτέλεσμα να την αποδυναμώνει και να την υπονομεύει διαρκώς.

Ως είδος, επομένως, μία αστυνομική ιστορία μυστηρίου ασχολείται με την αποσταθεροποίηση του κοινωνικού περιβάλλοντος μέσω μίας παραβατικής ή εγκληματικής πράξης και την επανασταθεροποίησή του με την εύρεση του παραβάτη, του ενόχου. Η κάθαρση επέρχεται με την επιβολή της τιμωρίας ή με τον θάνατό του. Την εύρεση του ενόχου αναλαμβάνει κάποιο άτομο, ο ερευνητής, ο οποίος μπορεί να είναι ένας αστυνομικός, ένας ντετέκτιβ ή ένας ιδιώτης. Συγχρόνως, όμως, στην εύρεση του ενόχου στρέφεται και ο αναγνώστης που, ως προσεκτικός παρατηρητής-ερευνητής, καλείται στην ουσία να εξασκήσει την αντιληπτική του ικανότητα για να επιλύσει κάποιο μυστήριο και να απαντήσει στις ακόλουθες ερωτήσεις: ποιος, πότε, πού, πώς και γιατί.

Η Μαντόνα της Νοτρ Νταμ του Αλεξίς Ραγκουνιό είναι ένα καλογραμμένο αστυνομικό μυθιστόρημα, μία ιστορία μυστηρίου. Ο Ραγκουνιό είναι θεατρικός συγγραφέας. Πολλά έργα του έχουν ανεβεί στη θεατρική σκηνή της Γαλλίας και της Ελβετίας. Πέρσι εξέδωσε και το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα, όπου συναντάμε όλα τα δεδομένα που συνιστούν τη μαγεία αυτού του παιχνιδιού: μια κλειστού τύπου κοινωνία, η τάξη της οποίας διασαλεύεται από ένα έγκλημα, το θύμα, τον δολοφόνο, τους υπόπτους, το άτομο που θα διαλευκάνει την υπόθεση και, τέλος, τα στοιχεία του προσανατολισμού και του αποπροσανατολισμού μας.

Κυριακή 15 Αυγούστου. Ημέρα προσκυνηματική, ημέρα της λειτουργίας της Μετάστασης, της λειτουργίας της Κοίμησης της Θεοτόκου σύμφωνα με την Καθολική Εκκλησία. Στη μέση της λιτανείας για την Παρθένο Μαρία, μία λογομαχία, σύντομη αλλά βίαιη, φέρνει σε σύγκρουση έναν τακτικό επισκέπτη του ναού της Παναγίας των Παρισίων και μια άγνωστη γυναίκα ντυμένη στα λευκά. Δευτέρα 16 Αυγούστου. Πρωινή μακάβρια ανακάλυψη στον ναό της Θεοτόκου, στον ναό της Νοτρ Νταμ: μια νεαρή γυναίκα, τόσο όμορφη που χαρακτηρίζεται από το προσωπικό του ναού «βόμβα», «εκρηκτικός μηχανισμός», ντυμένη «με ένα κοντό λευκό φόρεμα, με ύφασμα από τα πιο λεπτά, που ακολουθεί κολλητά κάθε καμπύλη, κάθε περίγραμμα της σάρκας της», βρίσκεται δολοφονημένη στο περιστύλιο, μπροστά στο παρεκκλήσι της Παναγίας των Επτά Θλίψεων της Παναγίας των Παρισίων, γνωστής και ως Νοτρ Νταμ. Και μάλιστα, σύμφωνα με τον ιατροδικαστή, ο κόλπος του θύματος έχει σφραγιστεί, μετά θάνατον, με ζεστό κερί, κερί λαμπάδας.

Αντιλαμβανόμαστε ότι δεν πρόκειται για έναν συνηθισμένο χώρο, όπου η ανακάλυψη του πτώματος ενός τοξικομανούς ή μιας πόρνης δεν θα λάμβανε τόσο μεγάλες διαστάσεις, όπως πολύ σωστά διατείνεται και ο πρωθιερέας, ο πρωτοπρεσβύτερος του ναού. Πρόκειται για έναν ιερό, λατρευτικό χώρο υποβολής και μεγαλοσύνης, σύμβολο της ανθρώπινης συμβίωσης και της προσέγγισης του θείου, αφιερωμένο στην Παναγία. Η συγκεκριμένη πράξη που επιτελέστηκε αποτελεί ύβρι προς την τάξη του καθεδρικού ναού, πνίγει τις προσπάθειες του ανθρώπου για ηθική σταθερότητα και αποθαρρύνει τις προσδοκίες του για τον έλεγχο των παθών του.

Ωστόσο, πέρα από τόπος περισυλλογής και προσευχής, αρετής και εξευγενισμού, η Παναγία των Παρισιών είναι και ένα τουριστικό μνημείο απ’ όπου παρελαύνουν κατά μέσο όρο, ημερησίως, πάνω από πενήντα χιλιάδες επισκέπτες. Αναρίθμητοι, επομένως, οι ύποπτοι πέρα από το προσωπικό του καθεδρικού ναού, εν ολίγοις τους σκευοφύλακες, φύλακες, κλειδοκράτορες, καθαριστές-ίστριες, τεχνικούς συντήρησης, τυπογράφους, πωλήτριες καρτ ποστάλ και ροζαρίων, ενοικιαστές ακουστικής ξενάγησης, εθελοντές ομιλητές, οργανίστες, ψάλτες της σχολής, υπαλλήλους και, φυσικά, τους ιερείς που έχουν αναχθεί σε οδηγούς συνειδήσεων. Σε όλο αυτό το πλήθος, να προσθέσουμε και τους διαταραγμένους του καθεδρικού ναού, τους καταφρονεμένους της ζωής, που αδυνατούν να βρουν τη θέση τους «σε έναν κόσμο άγριο και προορισμένο για τους δυνατούς».

Για να ανακεφαλαιώσουμε, έχουμε έναν τεράστιο αριθμό υπόπτων και ένα θύμα, «ντυμένο στα λευκά, όμορφο σαν το φως του ήλιου, που ανακαλύπτεται στο τέμενος της Παρθένου χωρίς να είναι γνωστό πότε ή πώς βρέθηκε εκεί, με έναν κέρινο παρθενικό υμένα αποκατεστημένο ανάμεσα στα πόδια». Τίθεται, επομένως, η ακόλουθη ερώτηση: ποιος σκότωσε τη νεαρή γυναίκα με τα λευκά; Ας μην ξεχνάμε ότι όλη η πλοκή μιας αστυνομικής ιστορίας μυστηρίου που σχετίζεται με τη δολοφονία κάποιου ατόμου, από τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή, με το γνωστό ερώτημα «ποιος σκότωσε τον βασιλιά Λάιο» και την αποκάλυψη του φονιά, μέχρι σήμερα, βασίζεται στο συγκεκριμένο ερώτημα.

Στο ερώτημα αυτό, από μία πίστη ηθικής συμπεριφοράς στον άνθρωπο, θα δώσει απάντηση ένας μικρόσωμος ιερέας, ο ιερέας που τη Δευτέρα το πρωί διέκοψε τη λειτουργία του για να αντικρίσει το πτώμα της νεαρής γυναίκας με τα λευκά ξαπλωμένο στο πλακόστρωτο του ναού. Με τις δικές του θλίψεις και ανημπόριες, με τον δικό του σταυρό, συνδυάζοντας βιωματικά το παρελθόν με το παρόν του, διεκδικητή του δικαιώματος στη ζωή του αδελφού του που αυτοκτόνησε στη φυλακή, θα μετατρέψει «τον θάνατο» σε «διανοητικό παιχνίδι» και θα αποκαλύψει τον δράστη.

Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς αυτό το διανοητικό παιχνίδι που στηρίζεται ταυτόχρονα σε ένα σύστημα υποθετικο-επαγωγικό, στην αφαίρεση αλλά και τη δημιουργικότητα της εγρήγορσης. Γνωρίζουμε ότι η επαγωγή είναι το θεμελιακό μέσο της έρευνας. Αποτελεί την κίνηση του λογισμού που ξεκινά από το ειδικό ή το μερικό για να καταλήξει στο γενικό. Με τον επαγωγικό συλλογισμό εντάσσουμε τα επιμέρους γεγονότα, μέσω της αιτιακής τους σύνδεσης, σε ένα ευρύτερο σύνολο. Η αφαίρεση, ως «αρνητική μεθόδευση», παράλειψη δηλαδή ορισμένων επιμέρους στοιχείων ή γεγονότων, είναι ένα διανοητικό άλμα που μπορεί να αποτύχει ή να επιτύχει. Στο συγκεκριμένο διανοητικό άλμα, ο ερευνητής, ο οποίος εκφράζει και την προσωπική του τοποθέτηση, καλείται να προσαρμόσει τις ιδέες του στα γεγονότα, αλλά και τις ιδέες μεταξύ τους. Η δημιουργικότητα της εγρήγορσης πηγάζει από ένα τυχαίο παιχνίδι συνδυασμών. Ξαφνικά, αυτό που αποκαλούμε «ευριστική δεξιότητα» δρα καταλυτικά και μεταστοιχειώνει σε σίγουρο δεδομένο αυτό που μέχρι τώρα δεν ήταν παρά ένα ψιθύρισμα στη σκέψη. Και δεν αναφερόμαστε στην απλή συνδυαστική φαντασία, αλλά στην αληθινά «ευρετική φαντασία», που με την επινόηση των συσχετισμών της αλλάζει τη μορφή των πραγμάτων.

Με αυτά τα όπλα και την καλή του τύχη, ο μικρόσωμος ιερέας θα δώσει τη διανοητική του μάχη ανάμεσα στη σκιά και το φως για να ανακαλύψει τον δολοφόνο, έναν άνθρωπο «έκδηλα εμπνευσμένο, διακριτικό, έξυπνο και οργανωμένο» που, επιλέγοντας να περάσει στον κόσμο της παράβασης, φανερώνει στη συνείδησή μας, ακόμα μια φορά, τη διττή μας φύση. Είναι ένα μυθιστόρημα απολαυστικό.

Η Μαντόνα της Νοτρ Νταμ
Alexis Ragougneau
μετάφραση: Κωνσταντίνος Κωστογιαννόπουλος
Εκδόσεις Στερέωμα – ΣΙΟΛΑ/ΑΛΕΞΙΟΥ
272 σελ.
Τιμή € 15,00

Twitter