Μάικλ Φρέιν: «Σκίος»
Σκίος, νησί ελληνικό, ανύπαρκτο στον χάρτη, φανταστικό, στο κέντρο του ιδεατού Αιγαίου, πλασμένο, ωστόσο, από αληθινά υλικά, γαλάζιο ουρανό και καθαρή θάλασσα, ασβέστη και φως, μπουκαμβίλιες και γεράνια, κατσίκες και συμπαθητικά γαϊδουράκια. Εκεί βρίσκεται και το επιφανές ίδρυμα Φρεντ Τόπλερ. Εκεί ο Μάικλ Φρέιν στήνει ένα συμπόσιο επιφανών επιστημόνων, στο οποίο συμμετέχουν και οι αρχαίοι φιλόσοφοι, σαν τους συνομιλητές του Σωκράτη, ας πούμε, στο φιλόξενο σπίτι του Καλλία. Φυσικά δεν είναι οι ίδιοι, αλλά τα ονόματά τους στα δωμάτια. Ο Παρμενίδης π.χ. είναι το ενδιαίτημα του δόκτορος Ουίλφρεντ. Ο Επίκτητος, ο Δημόκριτος και άλλοι είναι δωμάτια άλλων. Πέραν τούτων των Αρχαίων, στο μυθιστορηματικό πλαίσιο του έργου δεν υπάρχουν Έλληνες ή ψαράδες ή επισκέπτες ή τουρίστες, αλλά φιλοξενούμενοι του Ιδρύματος, επιφανείς επιστήμονες από όλο τον κόσμο και, κυρίως και απαρεγκλίτως, αγγλόφωνοι, όρος εκ των ων ουκ άνευ για να συμμετάσχεις. Μόνο στις παρυφές της αφήγησης εμφανίζονται δύο ταξιτζήδες, ο Σπύρος και ο Σταύρος, χοντροί, μαυριδεροί, με κρεατοελιές και «αγγλομαθείς» τόσο, όσο τους χρειάζεται για να παρερμηνεύσουν τα ονόματα και να συμβάλουν στη σύγχυση που θα ακολουθήσει.
Όπως κάθε χρόνο, θα συγκεντρωθούν και πάλι στο νησί οι εν λόγω επιστήμονες για να εορτάσουν άλλη μία επέτειο, να λιβανίσουν το Ίδρυμα και να αναμασήσουν την προσφορά του στον πολιτισμό, πράγματα βαρετά και χιλιοειπωμένα. Η προετοιμασία τέλεια, η περιποίηση άψογη, οι εργαζόμενοι επί του θέματος ασθμαίνοντες να τηρηθεί το πρωτόκολλο, με απώτερη σκέψη ο καθένας τη δική του αναρρίχηση στην εξουσία. Η κυρία Φρεντ Τόπλερ, σπουδαία και ξανθιά, πρώην χορεύτρια σε καμπαρέ, κληρονόμος του Ιδρύματος και το δεξί της χέρι, μάτι, φρύδι, αυτί και άγρυπνος νους, η Νίκη Χουκ, επίσης ξανθιά – νομίζω πως απαγορεύεται άλλο χρώμα μαλλιών σ' αυτό το συναγέλασμα. Ξανθός, αν είχε μαλλιά, θα ήταν και ο επιφανής, αναμενόμενος από στιγμή σε στιγμή, μέγας ερχόμενος και κύριος ομιλητής, δόκτωρ Νόρμαν Ουίλφρεντ. Ξανθός, κατσαρομάλλης και αχτένιστος είναι και ο άλλος, που θα γίνει η πέτρα του σκανδάλου, Όλιβερ Φοξ (σαν μεταμόρφωση του κατσικοπόδαρου διαβόλου ή τραγοπόδαρου Πάνα).
Ο συγγραφέας Μάικλ Φρέιν κοιτάζει με σατιρική ματιά την πραγματικότητα και κάνει ειρωνικό σχόλιο στα καθωσπρέπει και θεαματικά, αποκαθηλώνοντας όλο το ανθρώπινο πλήθος που δήθεν σοβαρά περιμένει να ακούσει, ενώ τρώγοντας και πίνοντας έχει άλλα στον νου του. Μας λέει, δηλαδή, ο Φρέιν ότι ένας τυχάρπαστος μπορεί σ' ένα αδαές κοινό να περάσει ως μεγάλος επιστήμων.
Η Νίκη Χουκ δεν αφήνει τίποτα στην τύχη, τσεκάρει και διπλοτσεκάρει κάθε λεπτομέρεια και κάθε ιδιαιτερότητα. Και τρέχει στο αεροδρόμιο να παραλάβει τον δόκτορα Ουίλφρεντ, όπου η ουρά του διαβόλου ή το κατσικίσιο πόδι του, ήτοι ο απρόβλεπτος παράγων, θα επιβεβαιώνει την παροιμία «λογαριάζεις χωρίς τον ξενοδόχο», και χρέη «ξενοδόχου» αναλαμβάνει ο ωραίος, αχτένιστος ξανθός Όλιβερ Φοξ, γνωστός για τις φάρσες του, που καμακώνει ό,τι κάτσει, και ο οποίος καταφθάνει για να περάσει λίγες μέρες με κάποια Τζόρτζι που ελάχιστα γνωρίζει, σε μια βίλα του νησιού. Οι δύο άντρες περιμένουν τις βαλίτσες τους, οι οποίες είναι πανομοιότυπες. Ο δόκτωρ Ουίλφρεντ αδημονεί να γευτεί το παγωμένο κρασί που θα του σερβίρουν κάτω από τα άστρα και να συναντήσει καμιά ηλιομαυρισμένη, διαθέσιμη τριαντάρα, Αμερικανίδα, που η φήμη του θα τη ρίξει μ' ένα βλέμμα στο κρεβάτι κι έχει ήδη τα προφυλακτικά στην τσέπη. Ο άλλος, που υποτίθεται πως τον περιμένει η Τζόρτζι, παίρνει μήνυμα ότι εκείνη έχασε την πτήση και θα 'ρθει αύριο. Και ενώ οι δύο άντρες κοιτάζουν τα κινητά τους και στέλνουν τα μηνύματά τους, δεν προσέχουν τις βαλίτσες που περνούν στον ιμάντα, οπότε γίνεται το μοιραίο λάθος. Ο Όλιβερ παίρνει τη βαλίτσα του Ουίλφρεντ και οδεύει με τη Νίκη πλάι του για το Ίδρυμα και ό,τι ήθελε προκύψει –και η Νίκη με ανέλπιστη, χαρούμενη έκπληξη χάσκει– ενώ τον Ουίλφρεντ παραλαμβάνει ο ταξιτζής, νομίζοντας πως είναι ο Όλιβερ, και τον πάει στη βίλα, όπου θα βρει την Τζόρτζι. Και όλα θα πάνε κατά διαόλου, όπως λέει ο ελληνικός λαός.
Στην κωμωδία γενικώς η διογκωμένη παρεξήγηση στοχεύει στην ανάδειξη της κουφότητας των προσώπων που παριστάνουν ότι είναι κάτι που δεν είναι, της ανοησίας εκείνων που κάνουν πως καταλαβαίνουν εκείνα που δεν καταλαβαίνουν, για να μη θεωρηθούν άσχετοι, που γοητεύονται από αστειάκια και αρλούμπες και, στην περίπτωση «Σκίος», της όποιας έγνοιας ή κρυφής δοσοληψίας, εφόσον την ώρα που οι ανόητες κυρίες ξετρελαίνονται από το κοσμικό μέρος της περίστασης, οι κύριοι έχουν στον νου τους μπίζνες, σκευωρίες, δολοπλοκίες, μαύρο χρήμα, αρχαιοκαπηλία, φιλοδοξίες και πάσης φύσεως ίντριγκες και συμφέροντα, επαναπαυόμενοι στην κάλυψη που τους παρέχει η συνεδριακή βιτρίνα.
Ο συγγραφέας Μάικλ Φρέιν κοιτάζει με σατιρική ματιά την πραγματικότητα και κάνει ειρωνικό σχόλιο στα καθωσπρέπει και θεαματικά, αποκαθηλώνοντας όλο το ανθρώπινο πλήθος που δήθεν σοβαρά περιμένει να ακούσει, ενώ τρώγοντας και πίνοντας έχει άλλα στον νου του. Μας λέει, δηλαδή, ο Φρέιν ότι ένας τυχάρπαστος μπορεί σ' ένα αδαές κοινό να περάσει ως μεγάλος επιστήμων. Πως ο διασημότερος σύνεδρος, που ταξιδεύει μπίζνες κλας, μεταφέρει την ίδια πολυταξιδεμένη ομιλία, με αλλαγή προσφώνησης, από την Κουάλα Λουμπούρ, την Ινδία και δεν ξέρω από πόσα άλλα μέρη, στη Σκίο, δεν ξέρει λέξη ελληνικά και επαναπαυόμενος στη φροντίδα των διοργανωτών, που του τα έχουν κανονισμένα, βαριέται αφόρητα αυτό που πάει να κάνει. Οπότε, αυτός που, έξω από τον ειδικό χώρο του, δεν τον γνωρίζει κανείς και δεν τον προστατεύει ο τίτλος, είναι απλώς ένας χοντρός με κοιλιά, ιδρωμένος με καράφλα, σαν να το έσκασε από το άσυλο και φυσικό είναι να του συμβεί ό,τι θα του συμβεί. Πως η εμφανιζόμενη ως κυρία Τσέλι, σύζυγος του κυρίου Τσέλι, είναι η ερωμένη του και πως ο ίδιος «δεν είναι πάντα κύριος». Η «επιστημονομετρία» δεν είναι κάτι που μεταφέρεται σε ακοινώνητους του είδους, με απλά λόγια. Κι ο μοναδικός πραγματικά ενδιαφερόμενος επιστήμονας θα περάσει για σπαστικός με την επιμονή του να πάρει απάντηση στο ερώτημά του από τον πλασματικό επιστήμονα. Η αλήθεια όμως είναι, και ο συγγραφέας δεν θα την αφήσει και αυτή στην τύχη της, πως η κάθε επιστημονική απόφανση είναι αποτέλεσμα μακρόχρονων ενασχολήσεων. Το κάθε «εύρηκα» έχει πίσω του πολύ παρελθόν, φτάνει στη «φαιά η ουσία», η οποία με τη σειρά της έχει ξεκινήσει τη διαμόρφωσή της «πριν από δεκατρία κόμμα επτά δισεκατομμύρια χρόνια».
Και επειδή το μυθιστόρημα, με την εσωτερική εστίαση, φέρνει κάθε ήρωα στο προσκήνιο να βλέπει τη δική του μόνο περίπτωση, οπότε έχει ένα μόνο κομματάκι του παζλ, αγνοεί το όλο και βγάζει λανθασμένα συμπεράσματα, θα ξεσπάσει το μπινγκ μπανγκ του Ιδρύματος. Ο τραγοπόδαρος ερωτιάρης, αχτένιστος ξανθός θα φέρει την ανατροπή στον καθωσπρεπισμό των διοργανωτών και θα αναδείξει, εν αγνοία του, ότι και αυτός ήταν ένα ακόμα πιόνι στο μεγάλο σκάκι της τυχαιότητας, την ωραία ματαιοδοξία, ματαιοπονία, πομφόλυγα.
Η ματιά του συγγραφέα είναι απομυθοποιητική, αμφισβητητική. Ο Φρέιν έχει κατά νου την ανία και το μάταιο όλων αυτών των «επιφανών» διοργανώσεων, όπου όλα γίνονται, συχνά, για τα μάτια και μόνο αλλά και, άλλοτε, για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος και για την αρχαιοκαπηλία, όπως συμβαίνει στον ευπρεπή χώρο του Ιδρύματος, γνωρίζοντας καλά ότι με ή όχι συνέδρια ο κόσμος οδεύει έτσι όπως είναι η πορεία του, ερήμην των συνεδριακών αποφάσεων.
Το βιβλίο μεταφράζει η Μανίνα Ζουμπουλάκη με φρεσκάδα και νεανική αφέλεια, όπως προδίδει το τρέχον λεξιλόγιό της, συχνά πυκνά μιξοελληνικό, όπως η σύγχρονη μόδα απαιτεί και όπως οι «ιν» και οι γλωσσικά «κουλ» το χρησιμοποιούν.
Σκίος
Μάικλ Φρέιν
μετάφραση: Μανίνα Ζουμπουλάκη
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
304 σελ.
Τιμή € 13,99
