fbpx
Χουάν Μαρσέ: «Τα τελευταία απογεύματα με την Τερέζα» κριτική της Νίκης Κώτσιου

Χουάν Μαρσέ: «Τα τελευταία απογεύματα με την Τερέζα»

Σημείο αναφοράς στην ισπανόφωνη λογοτεχνία, τα Τελευταία απογεύματα με την Τερέζα (1966) είναι ένα από τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα του πολυβραβευμένου Καταλανού συγγραφέα Χουάν Μαρσέ (γενν. 1933), που ασχολείται συστηματικά στο έργο του με τη μεταπολεμική Βαρκελώνη και την αντίθεση μεταξύ υψηλής κοινωνίας και μεταναστών, καθώς και με τις παθογένειες του φρανκισμού. Κεντρικό πρόσωπο στο ανά χείρας βιβλίο αναδεικνύεται ο Μανόλο Ρέγιες, ο επονομαζόμενος και Ψευτοκυριλές, ένας εντυπωσιακός νεαρός με μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, που κάνει παρανομίες και κλοπές για να επιβιώσει, χωρίς όμως να παύει να ονειρεύεται μια πλούσια και άνετη ζωή που θα προκύψει ως διά μαγείας μέσω μιας πολύφερνης και καλοβαλμένης φιλενάδας.

O Χουάν Μαρσέ θέτει ζητήματα της πάλης των τάξεων (αλλά και των φύλων) διαλέγοντας για πρωταγωνιστές του έναν λούμπεν νεαρό τυχοδιώκτη, που ψάχνει εναγωνίως να αδράξει την πολυπόθητη ευκαιρία για κοινωνική άνοδο, και μια μεγαλοαστή φοιτήτρια, που δραστηριοποιείται ως ακτιβίστρια της Αριστεράς και οραματίζεται την επανάσταση. Πάνω στις επιθυμίες και τα απωθημένα αυτών των δύο θα αρθρωθεί το μυθιστόρημα, ανάμεσα στους ευσεβείς πόθους του νεαρού αριβίστα, ο οποίος θέλει απελπισμένα να πιάσει την καλή για να ξεφύγει από τη μέγγενη της φτώχειας, και την επαναστατική ονειροφαντασία της πλούσιας φοιτήτριας, η οποία κάνει το καπρίτσιο της ιδεολογία.

Ο ψυχισμός αυτών των δύο μπαίνει από την αρχή στο μικροσκόπιο κι ο χαρακτήρας τους ανατέμνεται μεθοδικά και σχολαστικά, για να αποκαλυφθεί το υπόστρωμα των συνειδήσεων, τα κίνητρα και ο βαθμός ειλικρίνειας του καθενός. Ο νεαρός Μανόλο Ρέγιες, εμφανίσιμος και γοητευτικός αλλά πάμφτωχος και ανεπάγγελτος, κλέβει μηχανάκια κι ενίοτε τσάντες για να εξασφαλίσει έναν στοιχειώδη βιοπορισμό, ενώ συγχρόνως μηχανεύεται κόλπα και ίντριγκες για να μπορέσει να παρεισφρήσει στην υψηλή κοινωνία κι έτσι να λύσει διά παντός το πρόβλημα της επιβίωσης. Η Τερέζα Σερράτ, μεγαλοαστή καλλονή και φοιτήτρια ενταγμένη μαχητικά στην Αριστερά, θα τείνει ευήκοον ους και θα αφεθεί να γοητευθεί από την προλεταριακή αύρα του νεαρού, που ενσαρκώνει στα μάτια της την πεμπτουσία της εργατικής τάξης.

Εξωτικός, ερωτικός, περιθωριακός, παράφορος και μυστηριώδης, ο Μανόλο δεν χρειάζεται να προσπαθήσει και πολύ για να κλέψει τις εντυπώσεις. Το τσιγγάνικο αίμα του και το επιτηδευμένα μπλαζέ στιλ του, σε συνδυασμό με το εκρηκτικό ταμπεραμέντο που επιμελώς επιδεικνύει σε κρίσιμες στιγμές, τον θέτουν αυτομάτως στο επίκεντρο της προσοχής και τραβούν τα βλέμματα πάνω του σα μαγνήτες. Το θέαμα και οι πρακτικές του προλετάριου εξάπτουν τη φαντασία της εξεγερμένης Τερέζας, που ναι μεν γνωρίζει την επαναστατική θεωρία μέσα από τα βιβλία και τα συγγράμματα, αλλά θέλει από πρώτο χέρι να μυηθεί στην επαναστατική πράξη, που υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύει ο (απολίτικος, ή μάλλον πολιτικά αλλοτριωμένος) Μανόλο.

Ο συγγραφέας ρίχνει βαρύ τον πέλεκυ της ειρωνείας του πάνω στις ιδεοληψίες και τις εμμονές των χαρακτήρων του, προσέχοντας ωστόσο να μην τους γελοιοποιεί και να αναδεικνύει ένα είδος αθωότητας και αυθεντικότητας εντός τους, έτσι ώστε να καθίστανται συμπαθείς και ενδιαφέροντες. Η Τερέζα εκλαμβάνει ως επαναστατικό αυτό που απλώς είναι μια παρόρμηση της νιότης, ενώ ο Μανόλο μυθοποιεί τον κατά τα άλλα αξιοκαταφρόνητο εαυτό του και ανάγει σε πλεονέκτημα την αλαζονεία του. Ως δυνάμει επαναστατικό υποκείμενο, ο Μανόλο και το σινάφι του ακυρώνεται εντελώς, ενώ περίπου το ίδιο συμβαίνει και με τους προβληματικούς διανοούμενους της Αριστεράς που αντιπροσωπεύει η Τερέζα με την επηρμένη παρέα της.

Αμφότεροι αρνούνται την τάξη τους και προσπαθούν εμμονικά να ξεφύγουν από τους περιορισμούς και τους αποκλεισμούς που αυτή συνεπάγεται. Η Τερέζα θέλει να χειραφετηθεί και να απελευθερωθεί διά παντός από τους κανόνες και τα στερεότυπα των μεγαλοαστών, ο Μανόλο θέλει απελπισμένα να αποτινάξει από πάνω του τη φτώχεια και τη μιζέρια της ταπεινής καταγωγής του. Καθένας τους βλέπει πάνω στον άλλο το μέσο για την πραγματοποίηση των απατηλών ονείρων του. Η Τερέζα μυθοποιεί τον εξαθλιωμένο αλήτη, το ίδιο κάνει και ο Μανόλο καθώς εναποθέτει πάνω της κάθε ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Ο Μαρσέ ειρωνεύεται αυτή την αμφίδρομη εξιδανίκευση, που θολώνει και θαμπώνει την πραγματικότητα. Ο ιδεαλισμός της Τερέζας, υπέρ το δέον ρομαντικός και αστήρικτος, ωραιοποιεί κι εξευγενίζει αψήφιστα πρόσωπα και πράγματα. Από την άλλη, η φιλοδοξία και ο αριβισμός του Μανόλο, ενισχυμένος από τον νεανικό του ενθουσιασμό και τις αβάντες που του παρέχει η φυσική γοητεία του, τον οδηγούν σε απανωτά αδιέξοδα και διαψεύσεις.

Ο Μαρσέ περιβάλλει εσκεμμένα το ζευγάρι με μια απατηλά ροδαλή αχλή και κατά καιρούς αναπαράγει υπονομευμένα κάποια κλισέ της ροζ λογοτεχνίας ή των αισθηματικών ταινιών της δεκαετίας του '50. Συνθέτει έτσι πλάνα μιας υποθετικής τεχνικολόρ ταινίας με πρωταγωνιστικό ζευγάρι τον Μανόλο και την Τερέζα και, με μια τεχνική που αναπαράγει τεχνηέντως την κινηματογραφική γωνία λήψης, ξετυλίγει ατμοσφαιρικές σκηνές ενός συναρπαστικού ρομάντζου, που καθόλου δεν φείδεται αισθησιασμού. Ένα ζευγάρι εκπάγλου καλλονής χαίρεται τον έρωτά του μέσα σ' έναν ειδυλλιακό διάκοσμο, προσπερνώντας αντικειμενικές δυσκολίες και υπερβαίνοντας τους ταξικούς φραγμούς. To μπόλιασμα της αφήγησης με τρόπους και στοιχεία της κινηματογραφικής πρακτικής (flash-back, flash-forward, υποκειμενικό πλάνο) και οι ακολουθίες εικόνων με τρόπο που να θυμίζουν ροή ταινίας, φτιάχνουν ένα ονειρικό σενάριο που ξεδιπλώνεται σα φιλμ. Μέσα σ' αυτή την ονειροφαντασία, ο Μανόλο προσπαθεί να κατασκευάσει έναν περίκλειστο, ιδιωτικό κόσμο, αδιαπέραστο από την πραγματικότητα.

Ωστόσο, πάνω σ' αυτόν τον έρωτα υπάρχει εγγεγραμμένο το ανεξίτηλο σημάδι μιας ταξικότητας, που τον διαρρέει και τον καθορίζει μέχρι την ύστατη λεπτομέρειά του. Όσο κι αν προσπαθεί για το αντίθετο, το ζευγάρι της ιστορίας θα σκοντάφτει συνέχεια πάνω στις αντιφάσεις και τις αντιξοότητες που θα ανακύπτουν μοιραία εξαιτίας κανόνων και άγραφων απαγορεύσεων πέρα και πάνω από τη δική τους θέληση. Ο έρωτας από μόνος του δεν είναι αρκετός, αν και φαίνεται προς στιγμήν να γεφυρώνει τις αβυσσαλέες πολιτισμικές διαφορές που χωρίζουν τους δύο νέους. Το επαναστατικό όραμα της Τερέζας μοιάζει για λίγο να δικαιώνεται αλλά, φευ, το ειδύλλιο ξεφουσκώνει άδοξα και μαζί του φυλλορροούν και οι βαρύγδουπες θεωρίες της φοιτήτριας, που δεν αντέχουν τη δοκιμή της πραγματικότητας και, με την πρώτη δυσκολία, καταρρέουν. Στο τέλος του βιβλίου, οι δύο νέοι προσγειώνονται ανώμαλα και βλέπουν τις αυταπάτες τους να διαλύονται με τρόπο αμετάκλητο.

 

Τα τελευταία απογεύματα με την Τερέζα
Χουάν Μαρσέ
μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου
Πατάκης
539 σελ.
Τιμή € 18,90
1-patakis-link

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Pip Williams: «Το λεξικό των χαμένων λέξεων»

Ένα βιβλίο για τις λέξεις και την ιστορία τους. Για τις λέξεις που χάθηκαν ανά τους αιώνες. Για εκείνες που έχουν άλλη σημασία για τις γυναίκες και άλλη για τους άντρες. Αλλά και ένα βιβλίο για τις...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
J. M. Coetzee: «Ο Πολωνός»

Διαβάζοντας τη νουβέλα Ο Πολωνός (2023) του Τζον Μάξγουελ Κούτσι, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα σε μετάφραση της Χριστίνας Σωτηροπούλου, ο αναγνώστης και η αναγνώστρια συνειδητοποιούν τη δύναμη που έχει ο...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Arturo Pérez-Reverte: «Ο Ιταλός»

Ο πολυγραφότατος Ισπανός συγγραφέας από την Καρθαγένη, ο Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε, έχει φωτίσει πολλές φορές μέσα από τα μυθιστορήματά του άγνωστες στιγμές της Ιστορίας. Έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, μέχρι στιγμής,...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.