Romain Gary: «Ψυχικό φορτίο»
Να που η ενέργεια έγινε θέμα ηθικό, ή μάλλον το αντίστροφο, η ψυχή από ηθικό έγινε θέμα υλικό. Το Ψυχικό φορτίο του Romain Gary κάνει λόγο όχι για ό,τι η ψυχή του ανθρώπου κουβαλάει, αλλά για ό,τι η ψυχή του ανθρώπου μπορεί να φορτώσει, π.χ. μια μπαταρία. Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας παρακολουθεί την επιστημονική έρευνα στην προσπάθειά της να λύσει το ενεργειακό πρόβλημα με τον πιο ανέξοδο τρόπο. Κάθε ψυχή εκλύει ενέργεια η οποία, εγκαταλείποντας το σώμα που τη φιλοξένησε, εγκλωβίζεται σε έναν «συλλέκτη» για να γεμίζει κάθε μπαταρία, αντί οποιασδήποτε άλλης απαιτούμενης ενέργειας, έτσι ώστε να γυρίσει ο όποιος τροχός, κυριολεκτικός ή μεταφορικός. Κι αυτή η ενέργεια φέρει τον τίτλο «προηγμένο καύσιμο» – έτσι την ονόμασαν οι επιστήμονες.
Κι επειδή στη φύση τίποτα δεν πάει χαμένο, έτσι και η απελθούσα από το σώμα ψυχή μπορεί να γίνει η κινητήρια δύναμη μιας λάμπας, ενός αυτοκινήτου ή μιας ξυριστικής μηχανής. Η σύγχρονη ανακάλυψη λέει πως η ψυχή αποποιούμενη την ηθική της υπόσταση μεταλλάσσεται σε υλική, χρήσιμη στην οικονομία και στην κοινωνία, απαλλαγμένη από συναισθηματικές αναστολές οι οποίες ανήκουν βεβαίως σε έναν ξεπερασμένο, πολύ παλιό κόσμο. Στη μάχη για την αξιοποίηση της ενέργειας του «προηγμένου καυσίμου» ανταγωνίζονται Ευρώπη και Αμερική, Ρωσία και Κίνα με πλήθος επιστημόνων και πρακτόρων. Για να επιτευχθεί όμως η «απευαισθητοποίηση» χρειάζεται μεγάλη και μακρά επιμόρφωση του καθημερινού ανθρώπου. Πρέπει να ξεπεραστούν ιδεολογίες, ιδεοληψίες, προκαταλήψεις και να απεμποληθούν συμπλέγματα της παλιάς εποχής, ακόμα και από τους επιστήμονες για να δρουν χωρίς συναισθηματικές αναστολές. Σύνθημα του Μάο ήταν «Η ψυχική ενέργεια πρέπει να μετατραπεί σε υλική». Και η κινεζική ψυχή είναι φτιαγμένη από πείνα, κρύο, φόβο, άγνοια, αρρώστια και ελπίδα. Όμως με την πνοή του ο κινεζικός λαός έχει κατορθώσει όσα έχει κατορθώσει και δεν υπάρχουν όρια σε όσα μπορεί να υποστεί για να κατορθώνει ακόμα περισσότερα. Βέβαια, Ρώσοι και Κινέζοι έχουν το προβάδισμα, αλλά είναι και η απουσία πληροφόρησης στις χώρες τους κανόνας απαράβατος που διευκολύνει, ενώ στη Δύση τα πράγματα είναι δύσκολα και οι επιστήμονες έχουν να αντιμετωπίσουν τις εξεγερμένες συνειδήσεις σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία πρέπει να είναι σεβαστά, όπως πού διοχετεύεται μια «ανθρωποπνοή»; Σε εργοστάσιο, σε αυτοκίνητο, σε πλυντήριο ρούχων, σε αλαντοποιείο ή στον φωτισμό; Ο δωρητής πρέπει να ξέρει. Μάλιστα, μιλούσαν μεταξύ τους για κινητήρα «1 ανθρωποπνοής» και για «ψυχή» ως μονάδα ενέργειας, όπως τον καιρό των δούλων στη Ρωσία μιλούσαν για «ιδιοκτησία χιλίων ψυχών». Ακόμα, μιλούσαν για μονάδες πνοής σε «χριστούς» και «μαρξ». Κι έτσι, η αθάνατη ψυχή γίνεται καύσιμο.
Όμως κάθε ανακάλυψη έχει και τις παρενέργειές της. Σ’ αυτές συνυπολογίζονται άτομα που έχασαν τα χαρακτηριστικά τους.«Έχασαν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους; Λοιπόν είναι η πρώτη φορά που ένα επιστημονικό πείραμα έχει τις ίδιες συνέπειες με ένα ιδεολογικό πείραμα». Στο παραπάνω κυνικό σχόλιο προστίθεται και το ιστορικό ανάλογο με τον Κάιζερ Γουλιέλμο που το 1918, όταν προκάλεσε τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, είπε: «Ich habe das nicht gevolt» – δεν το ήθελα. Κι ο Άινσταϊν κάτι παραπλήσιο μετά τη Χιροσίμα. Βεβαίως, δεν πρέπει να ξεχνάμε το ρηθέν: «Ένας πολιτισμός άξιος του ονόματός του θα αισθάνεται πάντοτε ένοχος απέναντι στον άνθρωπο». Το ρηθέν ανήκει ή στον Πασκάλ ή στον Λα Ροσφουκώ ή στον Καμύ. Τελικώς όλοι, επιστήμονες και καλλιτέχνες, ο Βάγκνερ, ο Άινσταϊν, ο Νιλς Μπορ, εμπλέκονται ο καθένας με το δικό του ποσοστό ευθύνης, αφού «η διαστροφή του μυαλού σφετερίστηκε τις θεωρίες των τελευταίων για να αντλήσει από αυτές όπλα μαζικής καταστροφής».
Και αφού οι ισχυροί όλων των εποχών ρούφηξαν το αίμα των λαών, ήρθε η ώρα να τους ρουφήξουν και την ψυχή, να αξιοποιήσουν και το υλικό και το άυλο της υπόστασής τους για τη διαιώνιση της εξουσίας του σύμπαντος κόσμου. Τόσοι πόλεμοι και τόσοι νεκροί γιατί να πάνε χαμένοι; Στο ερώτημα: «Τι γίνεται με την επιστήμη και πώς θεραπεύονται τα προξενούμενα δεινά;», η απάντηση είναι: «Περισσότερη επιστήμη». Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει σωτηρία σ’ αυτή τη ζωή και για τους άθεους δεν υπάρχει ούτε στην άλλη, αφού δεν ελπίζουν σε καμιά τέτοια. Η ψυχή των δουλοπάροικων είναι φτιαγμένη από υποταγή, η κινεζική ψυχή είναι φτιαγμένη από πείνα, κρύο, φόβο, άγνοια, αρρώστια και ελπίδα. Με την πνοή του ο κινεζικός λαός έχει κατορθώσει όσα έχει κατορθώσει και δεν υπάρχουν όρια σε όσα μπορεί να υποστεί για να κατορθώνει ακόμα περισσότερα. Οι Δυτικοί συχνά «τρελαίνονται και τότε τους κλείνουν στα ψυχιατρεία. Παραληρούν και τα λόγια τους φέρουν σημάδια της διεφθαρμένης και αντιδραστικής αστικής προκατάληψης. Εγώ ο ίδιος έπιασα τον εαυτό μου να ακούει παρακμιακή δυτική μουσική του Μπετόβεν… το κόμμα θεωρεί βαρύ παράπτωμα το να ακούμε Μπετόβεν», λέει ένας εκ των ηρώων. Αυτού του είδους τις επιπτώσεις οι ταξικοί εχθροί τις ονομάζουν «ψυχικές». Καθώς επίσης η υστερία, η κατάθλιψη, ο δακρύβρεχτος συναισθηματισμός, η ιδεολογική σύγχυση, όλα αυτά που «προκαλούν νοσηρές αντιδράσεις καθαρά αστικές, παρακμιακές – ιδεαλιστικές, ψευδοανθρωπιστικές» είναι κατάλοιπα μιας κληρονομιάς «σκοταδισμού χιλίων χρόνων». Το ενδιαφέρον είναι ότι όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και τα μηχανήματα, οι «συλλέκτες», παρουσιάζουν «μεταρρυθμιστικές, μεσσιανικές, ανθρωπιστικές τάσεις» και αντιμετωπίζονται με βάλιουμ!
Το βιβλίο είναι ένα θρίλερ γραμμένο με πικρό χιούμορ πάνω στους οπλικούς ανταγωνισμούς, την επιστημονική έρευνα, την πολιτική διείσδυση σε χώρες άλλες, με το χαρακτηριστικό παράδειγμα της Αλβανίας για την απομόνωση και τη «σκληροπυρηνική ιδεολογική της ακαμψία», καθώς και την καθαρότητα και ισχύ της πνοής της για «εύκολη επεξεργασία». Η απομυθοποίηση της θρησκευτικής πίστης, τα σχόλια κατά του κομμουνισμού, ο διάλογος του Μαρκ με τη Μέι (κεφ. 20) σαν μια τελευταία απόπειρα να σωθεί κάτι από την ανθρωπότητα είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα. Αλήθεια και ψέμα, φιξιόν και πραγματικότητα αλληλεπιδρούν, συνυπάρχουν και αλληλοστηρίζονται. Ο Σολζενίτσιν και τα γκουλάγκ, η Βίβλος ως ξεπερασμένη λογοτεχνία, τα εγκλήματα του Στάλιν που μετονομάστηκαν σε σφάλματα (!), ο Μονταίν, η Παναγία του Μπελίνι της Ακαδημίας της Βενετίας, η Παναγία του Ραφαήλ, ο Λεονάρντο και ο Μιχαήλ Άγγελος, οι γρηγοριανές μελωδίες, ο Κλέε, όλα αυτά τα «αστικά κατάλοιπα» είναι προϊόντα ενός κόσμου που πρέπει να εξαφανιστεί για να επιζήσει η «πνοή» της ψυχής… που θα τροφοδοτεί μπαταρίες. Η μετάφραση της Αναστασίας Γιαννακοπούλου (η Ισταμπούλ στα ελληνικά λέγεται Κωνσταντινούπολη) αναδεικνύει την απολαυστική, πικρά ειρωνική αφήγηση και η αυτοχειρία του συγγραφέα νομίζω πως αποτελεί μια πράξη διαμαρτυρίας για τον κόσμο, όπως έγινε και όπως του μέλλεται να γίνει ακόμα.
Ψυχικό φορτίο
Romain Gary
μετάφραση: Αναστασία Γιαννακοπούλου
Γκοβόστης
301 σελ.
Τιμή € 15,00
